Mugawyýa Hezreti Hasana näme teklip etdi?

MUGAWYÝA HEZRETI HASANA NÄME TEKLIP ETDI?

(Bu taryhy öwrenmezden hakykata göz ýetirip bolmaz...)

Daş-töweregimizi gurşap alan kemçilikleri, artykmaçlyklary, daşky görnüşi bilen bize we jemgyýete täsir edýän şertleriñ barsy, şu günümiziñ gelejegini belli bir derejede düýnki günden kesgitleýär. Nämäniñ nähili boljagy, haýsy gymmatlyklaryñ öñe çykyp, haýsylarynyñ yzda galjagy-da düýnüñ bize galdyran mirasynyñ soñunda şekillenýändigine ynanýaryn. Şu nukdaýnazardan seredenimizde, adamyñ bolşuna düşünmek üçin onuñ çagalygy hökmany bilinmeli geçmiş bolup durýandygyna görä, jemgyýetlerem üçinem taryh şo derejede möhümdir. Aslynda şu gün gözlenýän gymmatlyklaryñ köpüsi ýüzlerçe ýyl öñ ýa-ha söweş meýdanlarynda, ýa-da ýygnanşyklarda terk edilip, gyra çetde bir ýerde galdyrylan zatlardyr.
Yslamyñ taryhy-da hut şu tarapy bilen öwrenmek gyzyklydyr. Çünki, bugün düşünmekde kynçylyk çekilýän käbir hadysalarymyzy pula, mülke, söwda bähbitlerine baglanyşdyrýan “dini röwüşli ýaşaýyşlary” görenimizde, albaý bulap bizi ýanyna çagyrýan we hut şu hadysalaryñ köküni görkezýän maglumatlar taryhyñ çuñluklaryndan gizlenip ýatyr.

■ MUGAWYÝA HEZRETI HASANA NÄME TEKLIP ETDI?

Gürrüñi ediljek şol taryh sahypalaryndan birini gaýtadan açalyñ we geliñ, hemmämiz birlikde şol ýyla tarap gideliñ...
661-nji ýyl. Halyf Hz.Aly (r.a) haryjylaryñ hüjümi netijesinde şehit düşüp, onuñ ýerine Hasan saýlandy.
Hasanyñ halyflygy çalt bolup geçipdi, onuñ kakasynyñ wepat bolmagyndan bary-ýogy iki günden soñ halyf saýlanandygy aýdylýar. Kakasynyñ döwründe häkimlik sürenleriñ köpüsi Hasanyñ häkimiýetini kabul edýär, diñe Şamyñ we Müsüriñ häkimleri muña boýun sunmaýandygyny mälim edýär. Hususanam Şamyñ häkimi Mugawyýanyñ bolşunyñ üstünde aýratyn durup geçmek gerek.
Şondan dört ýyl öñem häzirki Siriýanyñ çäklerinde Hz.Aly bilen Mugawyýanyñ arasynda gandöküşükli uly uruşlar bolup geçýär we bu uruşlarda tegelek 70 müñ adamyñ wepat bolandygy aýdylýar. Galyberse-de, Mugawyýa diñe Hasanyñ däl, Alynyñ halyflygyna-da boýun egmändi ww Syffyn topraklaryny gana suwarmagyñ bahasyna gylyjyny elinden düşürmändi.
Ýeri, şindi näme bolarka?
Hasan üçin söweşmekden başga çäre ýokdy, Mugawyýanyñ özem urşa taýýarlyk görýärdi. Ýagny, "yslam" topraklary ýene gana boýalmalydy, ýene taryhyñ sahypalaryna ölümli sahnalar ýazylmalydy, ýurdy ýene gaýgy-hasrat, matam gurşap almalydy. Çünki bular her bir urşuñ getiräýmeli netijeleridi. Emma urşa taýýarlyklaryñ öñüsyrasynsa Mugawyýa tarapdan "pul" teklibi gelýär. Bu ýagdaý Mugawyýadan garaşylmaýan zat däldi.
Mugawyýa eger Hasan ibn Aly islese, Yragyñ ähli baýlygyny, hazynasyny oña berjekdigini we oña islän sebitiniñ pajyny tölejekdigini aýdýar. Elbetde, bu teklipler garşylyksyz däldi. Hasan bu teklipleri kabul eden ýagdaýynda halyflykdan el çekmelidi. Şert şudy. Tersine bolanda, uruş taýýarlyklarynyñ başlanmagyna garaşylýardy. Taryhy çeşmeleriñ habar bermegine görä Mugawyýanyñ 60 müñ, Hasan ibn Alynyñ bolsa bary-ýogy 40 müñ adamlyk goşun jemlemäge güýji ýetýärdi.
Üstesine Hasanyñ bu sana kynlyk bilen ýetendigi, adamlaryñ köplenç ýagdaýda uruşmaga höwessiz bolandygy aýdylýar. Çünki bu söweşden öñem Jemel, Syffyn, Nehrewan ýaly söweşler bolup geçip, bularda müñlerçe adam wepat bolupdy. Gelinen ýagdaýda bir tarapda ýadawlyk, bir tarapda hasrat we umytsyzlyk bardy.
Emma Hasan söweşmäge döwtalap bolýar we Mugawyýanyñ tekliplerinden ýüz öwürýär. Has takygy Kufe mesjidinde eden çykyşynda Mugawyýa garşy boljak söweşiñ şol bir wagtyñ özünde “jihaddygyny” aýdýar, ýagny garşydaşynyñ “duşmançylygyny” hasam möwjedýär. Ahyrynda goşunlar ýola çykýar.

■ DIN TÄJIRLERINE HEMIŞE TÄZE MÜMKINÇILIKLER WE EKSPLUTASIÝA UGURLARY DÖREDI

Hasan ilkinji nobatda Ubeýdulla ibn Apbasyñ serkerdeliginde 12 müñ adamlyk goşun bölümini öñden goýberýär. Şol wagtam özi Sabat diýilýän ýere ýetende uruşmaga "meýilsizdigini" aýdýar. Hasan ibn Aly nämüçin bu çykyşy etdi we nämüçin söweş babatynda “ätiýaçly” pozisiýa geçdi? Bu barada her kim öz pikirini aýdyp biler, elbetde. Emma biziñ bärde bir bilýän zadymyz: Hasanyñ bu çykyşy tarapdarlarynyñ arasynda ullakan lapykeçlik döredipdir. Mysal üçin goşhnyñ agramly bölegini tutýan harijiler Hasany “küfüre” düşmekde aýyplaýar. Hatda onuñ çadyryna çozup, goş-golamyny talamaga synanyşýarlar. Aýratynam el-Jerrah ibn Sinan atly bir hariji ony öldürmäge synanyşýar. Hasan bu hüjümlerden diñe Muhtar es-Sakafynyñ agasynyñ häkimlik edýän ýeri Medaýyna gelip halas bolýar. Käbir çeşmeler onuñ bu ýerde kyrk gün galandygyny habar berýär.
Mugawyýanyñ tarapynda bolsa işler şowuna bolýar. Mugawyýa Hasanyñ iñ uly serkerdesi Ubeýdulla ibn Hasana söweşden çekilen ýagdaýynda ýarsyny urşuñ öñünden, ýarsyny soñundan jemi 1 million dirhem hödürleýär.
Hz.Hasanyñ agasynyñ ogludygyna garamazdan Ubeýdulla bu teklibi kabul edýär. Netijede müñlerçe adamlyk goşun Mugawyýanyñ tarapyna geçýär. Şeýle-de; Mugawyýanyñ tabynlygyndaky Busr ibn Ebil-Ertatyñ goşun bölümi bilen Hasanyñ tabynlygyndaky Kaýs ibn Saadyñ goşun bölüminiñ arasynda çaknyşyklar bolup geçýär we Mugawyýa Kaýsa-da pul teklip edýär, ýöne ol muny kabul etmeýär.
Netijede Hasanyñ goşuny ep-esli derejede dagaýar we güýji gowşaýar. Kaýsyñ güýçlerini Mugawyýa gabaýar, şeýle-de oña tabyn Abdylla ibn Amryñ goşun bölümi-de Medaýynda Hasan ibn Alynyñ alkymyna dikilýär. Taryhy rowaýatlara görä, Hasan mundan soñ ýagdaýyñ näme bilen gutarjagyny bilýär we Mugawyýa ýaraşyk teklip edýär. Elbetde, bu teklibe Mugawyýa oñyn garaýar. Netijede Hasan bilen Mugawyýanyñ arasynda ylalaşyk baglaşylýar. Ylalaşygyñ mazmuny we maddalary barada dürli-dürli maglumatlar baram bolsa, ylalaşygyñ baglaşylandygy anykdyr. Iñ soñky pursatda ýene Mugawyýa, ýene bähbitparaz ýaranlar, ýene güýçlüler üstün çykýar.
Ymmatyñ arasynda soñlanmaýan güýç uruşlary, ýaranlyk agtaryşlary, dökülen ganlar, agzalalyk we ýaraşyklar... Gürrüñi edilen bu döwür Pygamberimiziñ (s.a.w) ölüminden soñky elli ýylda bolup geçdi. Birinji elli ýyllykda musulmanlaryñ ýüzi "olja", güýje, güýçlüleriñ üstünligine gönükdi, birinji elli ýyllykda on müñlerçe musulman biri-birlerini öldürdi, soñra ýene şu ýarym asyrda musulmanlara bähbit ýaranlyklary wekilçilik etdi, ahyrynda-da bu ýaranlyklar gurulan döwlet bilen perçinlendi.
Şeýlekin geçmişden, taryhdan saplanman we aýyl-saýyl etmän sagdyn gelejegi berkarar etmek juda kyn boljakdygy görnüp duran zat. Şeýle-de boldy. Çünki şol taryh täze günüñ din täjirlerine, güni güýçlilere elmydama täze mümkinçilikleri, eksplutasiýa ugurlaryny döredip berýär, netijelerini-de meñzeş biçüwde örtmegi wada berýär. Hut şonuñ üçinem görnetin we bilgeşleýin şol taryh undulmady. Hasan ibn Aly bilen Mugawyýanyñ arasynda bolup geçen söweşe we ylalaşyga-da, ine, hut şu nukdaýnazardan garamak gerek, başgaça bolanda, seredeniñ bilenem görmezlik ýaly netije döredýär. Gürrüñsiz, görmek gerek.

Aýdyn TONGA.

Odatv.com