11:21 Paýhaslar kitaby -3/ dowamy | |
Кейпиң тутанда эдип, тутманда-да этмән отурма. Кейпиниң угруна гитмейән кишә бейик адам дийәймелидир. Пайхас өз-өзүң хакда ойланмагы маслахат берйәр – эдил хәзирки болшуңа акыл етир, оны дүзедишдир, эгер герекдир ѳйтсең, өзүңи шонуң терсине-де гоюп гөр, бу хакыкы ягдай билен ясама ягдай икаралыкда алтын аралыгы тапмак үчин зерур. Өзүңи белли угра гөнүк-дирмек үчин өзүңи билмели. Еңилкеллелик нәгеханына саташып, эдил огар-огар ойнаян ялы вагтыңам боляндыр, нәме ислейәниңи өзүңем билйән дәлсиң, бир дагы, бирем дүзи күйсәрсиң, шейдибем эркиңде дерек галмаз, онуң тапбат болдугыдыр. Бу сениң пикир-хыялыңа-да тәсир эдип, ислег-дүшүнҗәңем ёйяр.
Боюн гачырмагы башар. Бар ерде, бар кишә эглишик этмели дәлдир. Бу эдил эглишик этмеги баша-ранча бардыр; ылайта-да перман эдйән адамлар үчин мөхүмдир. Шу ерде бир акыла гуллук этсеңем болар: кимсәниң "ёк" диени, башга бириниң "боляр" диенинден сыпайычылыклыдыр, сүйҗүҗе ёк дийлени гөвүнсиз "боляндан" хас якымлыдыр. Көп адамларың дилинде мыдама "ёк" сөзи яңланяр, шо-да көплериң гөвнүни йыкяр; соң дүшүнйәрлерем велин, илки "ёк" диййәрлер, йөне бу эййәм гич боляр, себәби гөвүн өңрәҗик йыкылды ахырын. Хич вагт йүзүгра ёк дийме, гой, гөвнүгечме дамҗалап ич гирсин; кес келле бойнам гачырыҗы болма, бу вепа тарыны гырдыгыңдыр. Гой, умыт зерреҗиги галсын, шолам гөвне теселли берер. Сыпайычылык ыззат-хорматың йыртыгыны өртмейәр, хош сөз ёк ишиң ерини тутар. "Ёгам", "болянам" эгленмән айтса боляр, йөне өңинчә көпрәҗик ойлансаң кем дәл. Шемал дек үйтгәп дурмагын, мен-менликденем гача дур – шулар энеден догма-да болмасын, ясама-да. Пайхаслы адам мыдама өзүни белент саклар, бу парасатлылыгың гиревидир. Эгер гатнашыгыны үйтгедйән болса, ол себәпсиз дәлдир, шоңа мынасып болмагам ахмал. Эмма улы ишлерде үйтгәп дурулса – ишигайтгынчылык боляр. Кәбир адамлар боляр, олар хер гүн бир хили, бу гүн дүйнкүсине, дүйнем бу гүнкүсине меңзәнок, оларың акылам шейлерәк, арзув-ислеглери, кейп-ахваллары хакда-ха айдып отурмагыңам хаҗаты ёк: дүйнә дылым-дылым эдип "боля" дийип дурандыр, бу гүнем гашыны чытып, "ёк" диййәндир. Оларың өз-өзлери ынамдан гачяр, йөне, арман, илем азашдырайярлар-да. Төвекгел киши. Ише хөтде гелмедими, зелели ёк, йөне яйданан болса яман. Акар сув заяланман, ята сув порсар. Кә киши ителемесең, еке әдимем әтлемез; өзем бу акылының күтеклигинден дәл-де, – акылының өтгүр болмагам ахмал – эйсем онуң ялталыгындан. Кынчылыгы гөрмек үчин эп-эслиҗе акыл герек, йөне чыкалга тапмак үчин ондан хем көпрәк зерур. Кә кишилери велин хич зат үркүзмез, ол адамларың эгсилмез акылы, гөзсүз батыpлыгы бар; олар улы-улы ишлер битирмек үчин доглан адамлар, догры дүшүнсең, чалт херекет эдип, чалтам үстүнлик газанярсың; оларыңкы өз-өзүнден болуп баряр. Оларың ичинде бу дүнйәң ишини болдум эдип, о дүнйәң ишини оңармага геченлерем аз дәл. Олар йүреги бире баглап, хер ише батыр топулярлар. Совлуп сыпгын. Пайхаслы адамларың уланянҗа усулыдыр. Олар оваданҗа дегишмелер билен иң чылшырымлы дузакданам ап-аңсат сыпып билйәрлер. Иң алдым-бердимли җеделлерденем аман-саг йылгырып чыкярлар. Муңа сиз гаты көп мысаллар тапарсыңыз. Ач-ачан боюн гачырмазлыгың иң сыпайы усулы – гүррүңи башга яна совмакдыр; кәте болса совулмагың иң аматлы ёлы – айдылян зада дүшүнмедиксирән болмакдыр. Кечҗал болма. Хакыкы хайванлар мәрекели шәхерлер-де көп болгуч болар. Эльетмезлик – өзүниң кимдигини билмейән адамларың айыбыдыр; элинден кән зат гелйән адамың күйи-хәсиети агырдыр. Өзүңи сылат-җак болсаң, илиң дегнасына дегмезлиге чалыш. Бу элъетмез хайвана бир серетсеңизләң – эдил аждархаң бар-да! Ким ишигайдан шоңа баглы болуп, шонуң билен сѳхбетдеш болмалы болса, эдил гаплаң билен эришҗек ялыдыр, гаты әгә болмалыдыр, себәби ондан хер зат чыкар. Бармалы орнуна гечйәнчә улы иле яраняр, ничикми, шол ере чыкдыгам – улы или нәлетлейәр. Олар везипесине гөрә хеммелер билен биле болмалы, эмма оларың эшеклиги ве гопбамлыгы әхли кишини уркүзйәр. Шу тетеллилериң җезасы – олардан дашракда болмакдыр, олар ялакыларың үйшмелеңинден гача дуруң. Мерди нусга эдин: өйкүнмек үчин дәл-де, бәслешмек үчин. Бейиклигиң, шөхратың җанлы окув китапларының субутнамасы аз дәл. Гой, хер ким өз ишинде өңдәкилере әңетсин, муны йөне бир шонуң ызына дүшмек үчин этмели дәл-де, эйсем ондан озуп гечмек үчин этмели. Александр Ахиллесиң җайлананы үчин агламан, эйсем өзи матам чекип гөзяш дөкүпди – ол энтек хич бир эдерменлик гөркезип билмәндигине хапа болупды. Өзгәниң шөхраты ялы адам текепбирлигине гылав берйән зат ёкдур. Ол бахылы-ха перишан эдйәр, эдерменлиге-де ылхам берйәр. Мыдама йити сөз айтҗак болуп хем йөрме. Пайхас чын ишде таналяр, ол йити сөзлүликден зыят гөрүлйәр. Ким мыдама дузлуҗа сөз айдан болуп йѳрен болса, ол пәк адамдыр. О хили адамлар яланчылара меңзеш: оларың икисине-де ынанмаярсың – бири-хә алдар ѳйдйәрсиң, бейлекисем үстүмден гүлермикә өйдйәрсиң. Ойнумы-чынымы, хич билҗек гүманың ёк, шонуң үчин олар билен чынлакай бир иш эдип билмерсиң. Өмүр томаша – ишиңе тәлке. Кимлер шинди гепе чепер дийдирип ат хем аляндыр велин, пайхаслы адамларың хатырасындан җыда дүшйәндирлер. Шатланмалы пурсатда шатланып, галан вагтыңы ише бермели. Хер кимиң гөвнүни тапҗак бол. Протей, ине, гаты акыллы адам болупдыр – алым билен алым ялы, керамат-лы билен кераматлы ялы. Илиң йүрегини авламак – улы сунгат: шейтсең, хер ким яманлык этҗек дәл. Гылык-хәсиетине белет болуп, шоңа гөрәрәк болубермели; аграс адам биленем, оюн-дегишмәни халаян вәши киши биленем, ягдайы билибрәк, аякдаш йөреҗек болгун, бу ылайта-да сениң гол астыңдакылара дахыллы. Бу дурмуш сунгаты кән-кән затлары билмеги талап эдйәр, көп тараплы окумышлара ве дога дуйгур адамлара муны башармак итиң аңсады. Башламак сунгаты. Гөзүңи юмуп башлабермек – акмагың ишидир, әхли акмаклар – батырдыр. Олар сада-лыгы себәпли, башда хич гарав болар өйтмейәрлер, йөне соңунда велин, ишлери пашман, дат эдип увлаярлар. Пайхас хер иши башлаҗак боланда, гаранҗаклаяр, төве-рек-дашына әңедйәр, онуң җансызлары, Пайхасыдыр ой-пикири йөреҗек ёлуны барлап гөрйәрлер, муны аркайын йөремек үчин эдйәр. Ховул-харалыгы Дурыакыл иши опурылышыга саланлыгы зерарлы язгарды, ёгсам кәте Ровачлыгың халас эдйән ерлерем боляр. Чуңдан этияч эдйән болсаң, гаты әгә йөре: Дуйгурлык чукурың дүйбүни барлашдырып гөрер, Пайхасам дүзлүге элтер. Шинди адамлар билен бир ёла чыкайсаң, гарның бахым ере дегәймеги ахмал, шонуң үчинем өлчегиңи тиз-тизден сува оклавери. Йити сөзлүлик таланты. Чениңи билсеңем не ягшы, себәби бу кемчилигиң дәл-де, үстүнлигиң. Азаҗык аҗысы бар. Бейик адамларам шорта пыядалар билен тиркешипдирлер ахырын, шонуң үчинем улы илиң гөвнүни тапҗак болсаң, сенем шу ёлы довам эт, йөне пайхасыңы элден берме, мертебәңи сакла. Кәбирлери дегишмәни аматлыҗа гачыбаталга хөкмүнде пейдаланяр-лар, чүнки айры-айры затлара, ики-еке чынлакай середйән адамлар бар хем болса, гүлүп серетмели. Шу хили гөвнүгүңлүк йүреклер үчин албайдыр. Әхли зада ынанып йөрмегин. Кән зады илден эшидип билйәрис, өз гөрйән задымыз хас аз; биз эшидйән задымыз билен яшаярыс, өмүр сүрйәс. Гулак – хакыкатың гизлин гапысы, яланыңам чын гапысы. Биз хакыкаты йыгы-йыгыдан гөрсегем, өрән сейрек эшидйәс – сап гөрнүшинде-хә асылам гөремзок диен ялы, ылайта-да ол дашдан гелйәркә шейле: хакыкатда шол вагт хыҗув гарындысы боляр, ол шол хыҗув одуның ичинден гечип гелди-дә. Хыҗув өз галташан әхли задына өз реңкини чайяр, йигренҗи хем шонда бар, сөйгүси хем шонда бар, онуң эсасы максады – адамлары хайран галдырмак. Өвүлйәркәң – гаты бек болгун, язгарылякаң-а хасам бетер. Арачының йүрегинде нәмәниң бардыгыны билҗек бол, онуң ниети нәмекә? Хернә ойланышыклы бол, гой, ол самсыклыкдан хем песликден гораян сениң галканың болсун. Хер хачан зыяда болмага чалышгын. Ыкбалың леззетидир шу. Аҗайып затларам гарраяр, онуң яны билен онуң шан-шөхратам өчме билен боляр. Эндик хайран – серасиманы песелдйәр, онсоң тәзе пейда болан ортача зат көнелишен мешхур задың үстүне көлегесини атяр-да, онуң өңүни беклейәр. Ине, шонуң үчинем тәзеден догул – батырлыкда-да, чиниңде-де, еңишлериңде-де, әхли бабатда тәзеден догул! Тәзе лыбаса гирип, гүн дек ялпылдап чогуп чык, өзем хер сапар тәзе ѳвүшгин атгын, мүнбериңем үйтгедип дургун, себәби бир ерде гөрүнме-диң велин, шол ерде арзылы болдуң, башга бир ерде болса тәзелик улы или хейҗана гетирди. Яман ишде-де, ягшы ишде-де кечҗал болма. Бир дана Киши әхли акыл-пайхас чәгиңи билмек дийипдир. Ченден чыкмак чынам ялан эдйәр; ызыны үзмән пырты-кал ийип турсаң, агзыңа зәхер атылан ялы болар-да. Болаймалы затда-да өте гечме. Эгер зехине зор салсаң, бахым гурамак билен болар. Утанман-хая этмән сагып отурсаң, сүйт ерине шу гелер-дә. Овнук-ушак гелеңсизлик этмәнем болмаз. Кәбир эдилйән хата ишлер адам мертебесини тарыпламагың иң говы мысалыдыр. Бахыллык хөвес эдип янап, ызарлап башлаяр – карам иш, йөне эдйәни шейле-дә. Ол иң кәмил зада гүл ялыдыгы үчин ат дакяр, шейлелик биленем хич бир тегмил тапман, барысыны бир уҗундан язгаряр. Ол кемсиз затдан, гараз, бир гара гѳзләп, дуршы билен гөзе өврүлйәр, шондан хем кейп тапяр. Мисли йылдырым кимин, яманлык хем белент мертебәни йыкяр. Шонуң үчинем, гой, Гомер тирсегине галып, зехинли адамларың, батыр йигитлериң тутан ишинде ики-еке хата гидәенде-де, оларың багышланяндыгыны җар этсин, йөне пайхасда муңа ёл берилмели дәлдир: яманы ювашатма герек, ёгсам онуң зәхерден богаз болуп, ярылаймагам ахмал. Өкүзиң өңүне бахыллык донуңы зыңдыгың экени-дә – бакылы-гыңы халас этмек үчин шейдәй. Душманларыңдан-да өзүңе пейдалы затлары алмагы башар. Хер бир зады оңарып эле алмалы, гылыҗың йүзүнден тутсаң, элиңи кесер, сапындан тутсаңам горанарсың; хасам бетер бәсдешликде шейле. Самсыга достларындан гелйән пейдадан пайхаслы кишә душманларындан кән пейда гелер. Кәте душманчылык хошамай-лыгың хем боюн эгдирип билмейән кынчылыкларыны теп-текиз эдйән вагтлары боляр. Көплере шөхрат берен оларың душманлары. Яранҗаңлык йигренчден хас горкулы; бири-хә көстден дынмага көмек эдйәр, бейлекисем шол айыбы гизлейәр. Пайхаслы герчек адам гахарыны өз йүз гөрүлйән айнасына өврер, бу айна өңки өвренишен айнасына гараңда хас вепалы болар, я паш болмагың өңүни алар, я-да кемчилигиңи дүзедер. Бәсдеш билен, гөрип билен янашык отуран болсаң, гаты мукыт болгун. Тур, отур – керсен гетире өврүләйме. Аҗайып зады бетбагтлыгы гүнделик уланылян зада өврүлип, дура-бара сѳнүп-йитип гитмегидир. Илки-хә улы иле шол герек, соңунданам ондан герк-гәбе болярлар. Хич кимиң дердине ярамасаң – улы бетбагтлык, йөне хемме кишә хемме вагт яранҗак болуп йөрмек хем шондан кичи бетбагтлык дәл: гысганчлык этсең, әхли задыңдан эл юварсың, өңки сылаян адамларам сенден йүз соварлар. Шулар ялы дерексизлере әхли ерде душса боляр – өң-ә олара, гудрат гөрен ялы, хайран галярлар, индем болгусыз зат хөкмүнде йүзүне-де середеноклар. Гөзеллигиң ялңыз сыпалгасы бар – ол хем-ә ченини билмели, хем хич ялпылдысыны йитирмели дәл; ылахым онуң болчулыгы-ха кәмил болсун, гайраты хем орта – мияна. Ялав нәче говы яндыгыча, шонча тиз янып гутаряр. Совурха-совур этмесең, аңыряны билен хормат-сылага мынасып боларсың. Болгусыз мыш-мышларың өңүни ал. Мәрекәниң келле саны гаты кән, шоңа гөрә-де, яман гѳз, зәхерли дилем етерлик. Бир эрбет мыш яйрадыгы иң говы адамы масгара эдер, масгара лакам дакар-да, шөхратыңы күле соврар. Чала ялңышың я бир гүлкүнч кемчилигиң бахана болар – гыбаткешлере шондан башга нәме герек. Кәте шо дийилйән хаталар яландырам, мекир бәсдешлериң тапып, илиң агзына тутуп берен мыш-мышларыдырам, йөне алаҗың болмаз, агыз-агыздан ел алып, эййәм этҗек иши-ни эдендир. Гыбатың эдйән иши гөссүз батырың ачык сөвешде битирйән ишинденем шу меселеде зыядадыр. Ялан шөхрата етмек асыл, себәби ялана говы ынанярлар, йөне ханы сапланҗак болуп гөр бакалы! Пайхаслы әр шу тетелли неҗесатдан гача дурмалы, болгусыз йүзи йыртыклара бахана ер гоймалы дәл, дүзетҗек болуп йөренден өңүни алан ягшы. Медениет ве кем-кәс ерлериңи ювуп-текизлешдирмек барада. Адам энеден боланда, хайвандан нәме тапавуды бар, ол тербиелене-тербиелене өзүндәки хайванлыкдан сапланяр. Медениет шахсыети кемала гетирйәр, нәче артык медениетли болдугыча, шахсыет шонча-да гөрнүкли боляр. Медениетли Греция дүнйәниң галан бөлегине вагшы диймәге хаклыды. Гөдеклик – наданлыкдан; медениет үчин өңи билен билим-соват герек, йөне кән зат билениң хем хич, шонуң үчин оны мазалы энтек ёнушдырып текизлемели. Диңе пикириң гөзел болман эйсем арзув-ислегиңем, ылайта-да сөзүң гөзел болмалы. Кәбир адамлар энеден доганда, дашкы ве ички тайдан гѳзел болуп догярлар, оларың сѳзлән сөзем, хер бир беден бѳлегем, дуйгы-дүшүнҗесем ерли-еринде, эдил гудратлы мивәң бар-да, шәниги дашында, маңзам ичинде. Башгалар болса, мунуң терсине, гөдек, шонуң үчинем оларың әхли тебигы сыпаты чекип-чыдап болма-җак вагшыяна гөдекликлери себәпли солуп гидйәр, ёгсам оларың ичинде тебигы сыпаты гайдан алланәмелери хем ёк дәл. Гиң гөвүнлидигиңи гөркезип, ил билен гатнашык эдеңде, гаты гечиримли болгун. Әр киши хергиз гүнделик дурмушда овнукчыллык этмез. Бидерек ишлере баш гошайма, ылайта-да йигренйән ишиңе; догры, кәте бидерек затлары кем гѳрен-билен ягшы, йөне йүзугра эдилйән ялы, ил гөзүне эдилйән ялы болсун. Ил үчин пейдалы гиң дүнйәгарайшың болса, ол эдебиң гөнезлиги ахырын. Башганы доландырмак, башга баш болмак күйсегиң болса, өз дуйгыңы гизлемеги башар. Өйденичерлериң, дост-ярларың, ылайта-да душманларың эдйән ишлерине гөз астындан сын эт. Монҗукчыллык хер хачанам халанян зат дәл, адамың сыпаты барада айдыланда болса, бу хәсиет иң зырраҗым хәсиет хасапланяр. Якымсыз зады зол-зол ятламак – акылың дүзүвлигине гүвә гечмейән хакыкатмыка диййәрин. Ине, шоңа гөрә-де бир зат догры – хер кимиң эдим-гылымы йүрегине, йүрегиниң гиңлигине баглы. Өз-өзүңе акыл етирмек нәме? Өз хүй-хөсиетиңи, акылыңы, пикир өвүрмелериңи, ислег-мейлиңи бил. Өзүңи билйәнчәң, өзүңе эрк эдип билмерсиң. Йүз гөрмек үчин йүз гөрүлйән айна бар, гөвүн ислегиңи билмек үчин болса шол айна ёк. Гой, ылахым сап пикир йөретмек сениң үчин йүз гѳрүлйән айна болуп хызмат этсин. Өз даш сыпатыңы унудып болар, йѳне ички кешбиңи хем хергиз унутмагын, шейтсең, оны хасам говы эдип билерсиң, хасам кәмил эдип билерсиң. Пайхаса гезек геленде, өз тутанъерлидигиңи, үйтгевсиздигиңи, ише гезек геленде, нә дереҗеде укыплыдыгыңы барлагын; өз ыхлас-хөве-сиңи сынагдан гечир, көңүл ислегиң чуңлугыны ѳлче, укып-башарныгыңы Мизана сал. Узак яшамагың сыры: мынасып өмүр сүрмели. Ики саны зат адамың бахым башына етйәр: бир-ә самсык-лык, ене бирем башынагиденлик. Бир топар бенделер өмүрлерини нәумыт гечирдилер, себәби шол өмри сакламагы башармадылар, башга бир топары шол ѳмри сакламак ислемеди. Эдил хайыр-сахаватчы мысалы-да – ѳз эденине өзи бегенди, илем оңа гаргыш окады. Кимде-ким хор-зар болуп яшамага ховлугян болса, онуңкы ики тарапданам өлүм; кимде-ким иле ягшылык эдип яшамагы күйсейән болса, оңа хич хачан өлүм ёкдур. Көңүл саглыгы тене-де гечйәр, ягшызадаларың өмрүниң узаклыгыны оларың битирен иши билен өлчемели дәл-де, эйсем өмүрлериниң узынлыгы биленем өлчемели. Бирем икирҗиңлемейән вагтың херекет этмели. Ким сынчының, ылайта-да бәсдешиң, ай, шунуңк-а шовсуз болар диен сөзүне ынанман херекет этсе, шонуң иши ровач алар. Эгер гызза-гызза гелип, пайхас ынам этмесе, хыҗув-ыхласың уҗы ики дәл, онда ол Сениң бу эден ишиңи барыпятан самсыклык дийип хасап эдер. Эдйән ишиң пайхаса лайык дәлдигине икирҗиңленйән болсаң, горкгун, иң говусы, шол иши этмекден сакланай. Пайхас ынамсыз ише баш гошмага ёл бермейәр, пайхас мыдама акылың гүнортанкы гүнешинде гадам уряр. Этҗек ишиңи ойланмага-да етишип-етишмәнкәң, шоңа икирҗиңленип язгарсалар, хей, ишиң ровач болар тамасыны эдип билер-миң? Онсоң, ери, йүрекден ынанып эден ишиңхем кәярым ерине дүшмесе, икирҗиңләп, ай, шу иш-ә шовуна болмаз-ла дийип башлан ишиңден нәме говулыга гарашҗак сен? Пайхаса тен берсең, мыдам ишиң шов болар. Ишде-де, сөз сөзләңде-де, ылайта-да улы, хорматлы бир ише башланда шу мөхүм йөрелгә эергин. Пайхасың еке зерреси батман мекирликден гымматдыр. Сениң эдйән ишиңи хеммелер голдамаса-да, ынамлы гадам ур, дүрс йөре: пайхаслы иш эдип, өзүңи иле танатмак иң улы шөхратдыр. Акыллы адамлар оңласа болар, оларың сөзи – сениң эдйән ишиң догрудыгының өлчегидир. Хербап адам. Онда әхли говы затлар җемленип, бир өзем көпе дегйәндир. Ол дурмуша гаты көп шатлык эчилйәр, дост- ярларының хем шады-хоррам болмагыны газаняр. Көп тараплылык кәмиллик билен белентдир – яшайшың балы шудур. Әхли говы затлары өзлешдирмек ялам бир бейик сунгат болармы! Ине, шоңа гөрә-де гылык-хәсиет, ылахым адамы шол арша гөтерсин-дә хернә, тебигатың әхли говы затларының тәҗи болян болса, гой, сунгатам онуң гөвүн ислегини ве акыл-хушуны тербиеләп, оны кичирәк әлеме өвүрсин! Рухуң беклиги. Сересап киши өзүниң сыланмагыны ислейән болса, асыл ичини ачмаз, нәме пикирдедигинем, нәме иш этмекчидигинем билмерсиң, онуң билен диңе таншып билерсиң, йѳне хич хачан дүйп сырына аралаш-марсың. Гой, хич ким сениң нәмелер эдип билҗегиң аңры чәгини билмесин, ёгсам лапыкечлиге себәп болмагың ахмал. Хич вагт ичиңдәкини парран гөркезәймегин. Билмеселер, нәме эдип, нәме гойҗагыңа икирҗиңленсе-лер, бетер сыларлар. Хас улы ишлери битирип билҗегиңи анык гѳрүп дуран болсалар велин, бейле сыламазлар. Илиң тамасыны өде, олара өмүрлик хемдем бол, гой, cенден кән зат тама этсинлер – ойнуң улусына гиден ягшы. Биринҗи гөчүмде тутуш элиңи геркезәйме. Ойнуң иң говы усулы – чакыңы билмек. Дөвүң гелдими-элинден геленини эт, әхли билйән задыңы гайгырма, умыдыңдан өңе геч. Бейик үшүк хакында. Бу акыл-пайхасың тәҗи-тагты, даналык хамырмаясы; кимде шол бар болса, онуңкы мыдам ровачдыр. Бу асмандан инен иң арзылы совгатдыр, чүнки ондан эсасы, ондан гымматлы хич зат ёкдур. Бизиң зерурдан зерур әхли энҗамларымызың ичинде иң эсасыларының бири шудур: диңе шондан махрум галандыгы үчин көп бенделере дәли-телбе диййәрлер; кимде-ким шол үлешикден галан болса, хакыкатданам бетбагт адам шо боляр. Бизиң әхли эдйән-гоян ишимиз үшүгиң тәсири билен боляр, хер ким шонуң макулларына-да мәтәчдир, себәби пайхас хеммелере герек. Үшүгиң дүйп манысы – бир ишиң күл-күлүне дүшүп, шоны пайхасыңа геңешип, хут шу эдйәним-ә догры болмалыдыр дийип бек япышмак. Ягшы ат ал, шол адыңам сакла. Ол шан-шөхратдан пейдаланмага хукук берйәр. Гаты гыммат дуряр, шоңа гәрә эдил шол хили бейиклик хем герек, бейиклик болса, ортача затларың кәнлиги ялы, гаты селчеңдир. Эмма ягшы ат аланындан соң оны сакламак еңил дүшер өйдәйме. Өрән көп зада борчлы эдйәндир, йѳне хас көп зат эчилйәндирем. Ол ынама гирип, бейиклик шан-шөхраты билен гуршаяр – шунда ягшы ады гөтерйән адам хас беленде галяр, онуң овазасы даг ашяр. Эмма хакыкы ягшы ат нәхили орунда отураныңа баглы дәл. Ниетиңи яшыр. Хыҗув – хөвес – рухуң пенҗиреси. Дурмуш пайхасы яшырынлыгы талап эдйәр: кимде-ким ач-ачан ойнаян болса, утулаймагы ахмалдыр. Гизлин отураның салыхаты йити акыллың гөргүрлиги билен баша-баш сөвеше гирйәр: йити гөз алармыка я пайхас. Нәме күйүң бардыгыны, гѳр хич ким билмесин, ёгсам зелел этмеклери мүмкин – ким гаршыңа чыкып, кимем ярамсаклыгы билен яманлык эдер. Асыл болшуң ве даш сыпатың. Зада нырх кесенлеринде асыл болшуна дәл-де, даш гөрнүшине гарап баха берйәрлер дүйп өзенине середйән еке-екедир, хер ким гөрер гөзе нәхилидигине середип оңайяр. Эгер йүзүң гүлүм-ялым эдип дуран болса, сениң хаклыгыңдан не пейда. Майыл эдиҗи кейпи-сапалара өзүни алдырмаян киши пайхаслы адамдыр, дүнъеви философдыр. Шейле болмалы йөне шейле гөрүнмели дәл, эсасанам шейле болан болмалы дәл. Шинди пелсепе окамак гаты бир халанып хем баранок ёгсам пикир эдип билйән адамлар шунсуз оңуп хем биленоклар, бу оларың эсасы иши. Пайхас ылмы – гөвнүетмезлик, әсгермезлик. Сенека Римде пелсепәниң дүйбүни тутды, кән вагтлап оңа көшклерде хормат гойдулар, индем болса оңа самсык диййәрлер. Йөне сагдын пикир мыдама пайхаса хөрек, диндара эшрет болар. (dowamy bar)... | |
|
Teswirleriň ählisi: 0 | |