09:32 Paýhaslar kitaby -2/ dowamy | |
Гизлин окуң ниреден гелйәнини гөрем, совлам. Совулмагың иң бейик инче тарларының бири шудур. Гизлин ок атып, пикир-ниетиңи билйәрлер, йүрек калбыңы шейле гизлин, шейле чуң барлаярлар. Ол ок хиле окудыр, дегсе, хеләк эдер, бахыллык зәхерине эйле-нип, гахар авусы чалнан найзалар – голдав-хормат белентлигинден шувлап инйән гөзе гөрүнмез йылдырым мысалы бир нәрседир. Мәрекәниң гыбат-гүррүңи, айры-айры кишилериң бет ниети эсасында гурлан тутуш бир дилдүвшүклериң ыраң атдырып билмедик адамларының көпүси бидереҗик сөз зерарлы улы илиң хормат-хатырасындан җыда дүшди. Кәте-кәте-де, терсине, шол окларың пейдасам дегәййәр, олар шөхрата шөхрат гошуп, ат-овазаңы хасам арша галдыряр. Эмма шол оклар нәхили ниет билен шейле тиз атылан болса, эдил шо зейиллем әгә гаршыланмалыдыр, сынчылык болса, нәхилирәк болҗагыны өңүнден аңмалыдыр, чүнки билмек – иң ынамдар горагдыр, өңүнден гөрлен, дуйлан ургы эййәм о диен бир горкулы дәл.
Шов ойны вагтында бес эден ягшы. Теҗрибели оюнчыларың кадасы шейле. Оңарып ыза чекилмегем батыр хүҗүм эденче бардыр; көп иш битирип, көпем газанан болсаң – болдум эдәйгин. Ишиң үзнүксиз шов болуп гидип отурса, хөкман бөврүңи диңле; хас ынамдары чалшып-чалмашып дурсун туршумтык-сүйҗи зат башдан-аяк сүйҗи затдан кем дәлдир! Үсти-үстүне иши ровачлык болса, бир ховплы ери болмалы, ахмал болма, әхлисиниң чым-пытрак болуп, йыкылып, дагап гитмеги ахмал. Кәте ыкбал бизе аз салым гүлүп бакяр, йөне гүленде гүлен шекиллидир. Эмма багты гетиренҗе гулы шол эгнинде гөтерип йѳрмек ыкбалыңам йүрегине дүшйәр ахырын. Гүл ачып, кәмиллиге етишен зады гөзле. Тебигатың әхли дѳреден затлары диңе белли бир пасылда кәмиллиге етишйәр: оңа деңич олар бишйәр, соңам зая-ланяр. Эмма сунгат эсерлеринде бу хили ягдай өрән сейрек душ гелйәр, олары нәче кәмиллешдирсең кәмил-лешдирибермели. Говыны-хорданы сайлап-сечип билйән адамың өзгелерден зыят тарапы – шолар инди болдум дийленден соң леззет алып билйәнлигидир; бу кән адама етдирйән зат дәлдир, кәбиринде барам болса, гараз, ёгуң өңүни доландыр. Пайхас тохумының-да өз ёкары кәмиллик дереҗеси боляр; оңа баха бермек ве өзүңем өсдүрмек үчин шоны танамагы башар. Ил–гүнүң сылагы. Улы или хайран эдәймек еңил-елпай иш дәл, йөне хас кыны илиң хорматыны алмак; белли бир дереҗеде бу ыкбал иши, йөне көпленч мунуң үчин җан чекмели; биринҗиси башлангыҗына ёл ачяр, икинҗисем довам эдйәр. Йөне бир мынасып болмак етерлик дәл, ёгсам сылаг - хормата мынасып болуп, илиң сөйгүсини газанмак кын дәл диййәнлерем кән. Халкың алкышыны алмак үчин ягшылык этмели: әден әдимиң ягшылык болсун, иле яранҗак бол, ягшы сөзүңи гысганма, ылайта-да говы ишлер эт – говы гөрүнҗек болсаң, өзүңем или говы гөр! Сүйҗи сөз, хошгылав болмак – мешхур кишилериң җады шербеди. Илки – ише, соңам галама япыш; җең мейданындан – кагыз мейданына сары.Чүнки языҗылара-да халк өз сөйгүсини эчилйәр, өзем бакы сѳйгүсини эчилйәр. Ченденаша хайран галмажак бол. Өвгүли сөзлерден гача дур, ёгсам ягдайы бозуп гөркезип, өзүңе самсык дийдирерсиң. Ченданаша өвмек, тарыпламак – йүзлей дүшүнҗәң, йүзлей ислегиң аламаты. Өвги билеси-гелиҗилиги оярып, ислеге от берйәр, онсоң мертебе сениң берен бахаӊдан пес гелсе, – кѳпленч шейле-де боляр, – алданан умыт шол алдананы үчин йигренч билен ар аляр – тарыпланан хем тарып эден хем нәлетленйәр. Пайхаслы киши хергиз ховлукмаз, ол җалатайлык эденден хусытлык эденини кем гөрмез. Аҗап зат гыт боляр, шонуң үчинем гаты хайран галмаҗак бол. Өте хайран галмак ялана якын; адамлар сениң берйән бахаңа-да, сениң акылыңа-да ынанман башлар, бу болса хасам яман затдыр. Дога хәкимлик хакда. Илден артыклыгың гизлин чешмелериниң бири. Гөз-гөртеле сапалакларың бу ерде хич зада көмеги етмез. Оңа хеммелер билниксиз боюн эгйәрлер, шейдибем тебигы агалыгың гизлин гүйҗүни ыкрар эдйәрлер. Хөкүм этмек таланты берлен адамлар – мынасып шалардыр, дога ёлбарс болуп догланлардыр. Олар тагзым эдип, ысмаз ачан әхли халайыгың йүреги-нем, дилинем олҗа алярлар. Шоңа гөрә-де эгер бейлеки артыкмачлыклары хем ерине дүшәйсе, биринҗилик үчин доглан бу хили адамлар дөвлет ишини амал эдйән кишилере өврүлйәрлер, чүнки олар бейлекилериң узын-узын гүррүң биленем эдип билмейән ишини екеҗе ышарат билен битирйәрлер. Оюнда азлык билен, сөзүӊде көплүк билен. Акымың терсине йүзмек пайхаса гелйән зат дәл, үстесине-де ховплы иш. Диңе Сократ муңа хыял эдип билер. Нәразылыгы эдил әсгермезлик эдилдиги хасаплаярлар, себәби башга адамларың пикирини кабул этмейәрлер; нәразы адамлар көпелип гидип отыр, бири сениң халама-дык задыңы өвйәр, башга бирем өвйәнлериң аркасыны чалар. Хакыката аз киши тен берйәр, азашянлар велин хер әдимде душ гелйәр. Мәрекели мейданда нутук сөзлейши билен дананы танамарсың – ол о тайда өз сеси билен дәл-де, эйсем адам макавлыгының сеси билен гүрлейәр, йүрекден шо мәрекәң диенини этмесе боляр. Пайхаслы киши ил билен җеделлешенинден өзүниң җеделе өврүлмегинем аз йигренмейәр: ол илиң пикирини хөвес билен диңлейәр, йөне мәхелләниңкә гулак асмаяр. Пикир эрканадыр, оңа хич вагт сүтем-зорлук эдилмели дәлдир. Гой, ол дымыш хүҗресинде мекан тутсун, барды-гелди дашына чыкайса-да, диңе сайлантгы даналара несип этгей. Бейик адамларың арасындакы сыланышык. Гахрыманлар гахрыманлар билен душушса ягшы; бу тәсин, бу аҗайып сыпат-тебигатың тәсин затларының бири. Йүреклериң ве гылык-хәсиетлериң гуралы бар, гарамаяк бенделер муны җады-шербединиң ойны дийип дүшүндирйәрлер. Хорматың башы сылаг, йөне онуң соңы халамага язяр, соңам багрың бадашяр. Ол сөзсүз ынандыряр, иш гөркезмәнем герегини аляр. Гадыр хорматың ики дереҗеси-хакыкы ве гайдым дереҗеси бар- оларың биринҗисем, икинҗисем гөвнү-белент кишилер үчин учмах. Шоны танамагың, билмегиң, бири-биринден сайгармагың ве өзүңе боюн эгдирмегиң өзем бир уссатлык, а эгер шу сырлы башарныгың ёк болса, нәхили тутанъерли болсаң хем пейдасы ёк. Хасаплы йѳр, йѳне ѳте гечижи болайма. Ниетини әшгәр этмегин, оны хич ким билмесе ягшы; этжек ишиңи яшыраның говы, ол или үшердер, ылайта-да инче ниет шейле, оны халамаярлар. Думлы-душуң яланчылык шо-нуӊ үчинем мыдам тайяр болуп дур, йѳне ѳз ынанмаян-лыгыӊы гѳркезме, ёгсам саңа мүӊкүр боларлар; мүӊкүр болсалар-горкулыдыр, чүнки душманчылык дѳредип ар алмага итекләр, шейлелик биленем бир дава-җенҗел турзар велин, оны сен дүйшүңде-де гѳрен дәлсиӊ. Кемсиз ойланышып эдилен гѳчүм-ишде үстүнлик газанмагыӊ гиреви; ойланып гѳрмегиң ѳзи иң говы кѳмекчидир. Херки ишде кәмиллигиң найбашына, шол ише белли-күлли ынананыңдан соң етип билерсиң. Йигренҗиңи, гахарыңы, агыздырыкламагы башар. Шек-шүбхесиз говы тарапыны гѳрүп дуркагам халамазлык дуйгусына йыкгын эдйән еримиз гаты кән боляр. Шу болгусыз эндикден бейик кишилерем халас дәл. Бу дуйгыны, гой, пайхас агыздырыкласын – говыны йигренмекден эрбет айып зат ёк; батырлара хатыра ягшы, олары йигренмек барып ятан масгарачылыкдыр. Вада бериҗиде болма. Пайхасың иң илкинҗи йѳрелгелериниӊ бири шудур. Бейик башарҗаӊ кишилер ѳз ѳңлеринде бейик хем узак мѳхлетли максат гойярлар; олара етмек үчин узак-узак ёллар сѳкмели, шоӊа гѳрә адамлар кѳпленч орта ёлда азашярлар, эсасы зада гаты гич япышярлар. Вададан боюн гачырмак аңсат, йѳне ондан абрайлы чыкмак кын. Вада пайхасың башыны айлаяр – бу ерде еңҗек боландан, иң говусы – гач. Бир вада берсең – соңуна гутарма ёк, ызлы-ызына сеплешип гидип отыр, ѳзем барха улаляр, шейдибем бүтинлей керебе чолашярсың! Аслында турбахым адамлар боляр, оларың ѳзем гызма, ганам, шо тѳвра адамлар аӊсат вада берйәрлер; йѳне ёлуны пайхас шугласы ягтылдян киши ѳз башыны айлатмаз. Ол еңишден зыяда шѳхрата ымтыл-маяр, эййәм бир акмагың дүшен батгасына батмак онуң не хаҗатына. Адамыӊ акылы шахсыетине баглы. Мыдама, әхли затда ич дашдан улы болаймалыдыр. Гурал етмәнлиги себәпли гутарылман ташланан җай мысалы бир ян тараплы адамларам боляр: дашы кѳшге, ичем күлбә чалымдаш. Бу ерде эгленерин ѳйтме, олар билен нәдип ич дѳкүшҗек: салам-хеликден соң әхли гүррүң тамам боляр. Илки оваданҗа сѳзләр тапып, эйләңе-бейләңе-де гечен болярлар, йѳне нермеден доян ат ялы, узакчыл дәлдир-лер, деррев ызларындан етдирип, күртдүрип дурандыр-лар – шаглап инип дуран пикир чешмеси болмаса, сѳз бахым гурап галяр ахырын. Шу хили кишилер ѳзлери ялы йүзлей адамларың гѳзүни-башыны аӊсатҗа айлап билйәрлер, йѳне хас чуңа середип, оларың келлесиниң пак чигит ялы бошдугына бада-бат гѳз етирерлер велин, муңа диңе йылгыраярлар. Ойланышыклы ве сынчы адам. Ол ягдая баш эгмән, оӊа эрк эдйәр. Бада-бат чуңлуга, ѳзем хас чуңлуга аралашып, эдил йүрегине аралашяр. Серетдиги-алдыгы, шобада аграмыңы ѳлчейәр. Онуң сынчы назарындан хич зат сыпмаз, иң гизлин сырынам эдил элек элән ялы эдер. Ол хем гѳргүр, хем дуйгур, пикирем сагдын: ол әхли зады билйәрем, тапярам, окаярам, уланярам, олар баха-да берйәр. Хич хачан ѳз сылагыңы гачырма. Еке ѳзүң отыркаңам ѳз-ѳзүң билен җеделлешгин. Гой, хернә, выж-даныӊ сениң халаллыгың ѳлчеги болсун; сениң чыкаран хѳкүмиң берклигем, худайым, илиң пикиринден хас салдамлы болсун. Гелшиксиз бир иш эдиҗи болма, муны илден чекинип этмегин-де, ѳз пайхасың салгы бершиче шейтгин ѳз-ѳзүңден горкманы ѳврен, шонда саңа хич бир ховайы халыпа герек болмаз. Херки зады селҗерйән адам ягшы. Бу ѳмрүң кән зады нәмәң-нәмедигини селҗерип билшиңе баглы, мунуң үчин говыны-хорданы ягшы айыл-сайыл эдип, дуры пикир йѳредип билмели – бу ерде ыхлас эдип я-да хиле билен алҗак галаң ёк. Сайлап-сечилмейән ерде кәмил-лигем болмаз; сайламагы башармак, онда-да иң говы зады сайламага түргенлик ики эссе зыядалыкдыр. Эгсилмез талантлы, эмелкеш, көп ишлер элинден гелип, җѳвхер акыллы, ядамагы-ялтанмагы билмейән, өзем алым адамларың көпүси сечип-сайламага гезек геленде алҗы-раярлар, өзлерини йитирйәрлер – гөрүң-де дурубериң, эдил билгешлейин ялңышян ялы, хакыт ярамаз зада япышар. Сөзүң гысгасы, бу бир бизе ёкардан пешгеш берлен бир үйтгешик совгатдыр. Хич хачан гахарланмагын. Пайхасы элден берме-җек болсаң, өзүңе буюр, онуң эсасы йөрелгесиниң бири шудур. Херан-хачан өзүңе эрк эдип билсең, йүрегиң атың йүреги ялы болдугы – оны аңсат-аңсат еринден гозгап билмерсиң. Хыҗув-җаның, адам рухуның Земзем сувы: шол агдык болса, акыла зепер етйәр, шоңа гөрә-де кесел агыздан чыкып гидйәни үчин, ат-абрайың ховп астында галяр. Ине, шонуң үчинем ѳзүңе эрк этмеги башар, багтлы гүнүңем, багтың ятан гүнем өзүни саклап билмеди дийип язгармазлыклары үчин шейтгин, шейтсең, улус ил сениң рухубелентлигиңе хайран галар. Гайдувсыз хем ойланышыклы адам. Ойланы-шыклы адам узак вагтлап өврүп-чөвүрйәнчә, гайдувсыз этҗек ишини эдип дыняр. Алңасаклык – акмаклык пишеси; зовал гөрмеселер, олар ызыны сайман херекет эдйәрлер. Пайхаслы киши велин, терсине, көпленч хаял-ягаллыгындан көсенйәр: кән зады гөрйән адамың гозган-масы кын боляр. Кәне чексе, гүл ялы ниетиңем рейган болмагы даш дәл. Иш гыссагда битер. Эртире гойма, шейтсең кән иш битирсиң. Мукаддес йөрелге бардыр – ховлукма-да гыссан! Акыллы батыр болгун. Өли ёлбарса товшанларам дишини гыҗаяр. Батырлык билен оюн этмегин: йүрегиңе дүвмесең, бир гезек ыза чекилерсиң, икинҗи сапарам шейтмегиң ахмал, шейде-шейде соңуна ченли гидерсиң: ахырам илки башдакы пәсгелчилиге габат гелерсиң – бада йүрегиңи бире баглап, шоны еңип гечип билме-диңми нәме? Ыхласың гүйҗи тениң гүйҗүнден элмыдам зыятдыр; эдил яныңда гылыч саклан дек, пайхасың мыдам гынындаҗык хәзир болуп дурсун. Ол – шахсыет галканыдыр. Ыхласың дерексизлиги тениң дерексизли-гинденем ямандыр. Йигит чакы бар герчеклерем аз дәлдир, йөне батырлык ёкундысының ёклугы себәпли олар мерхума огшап, өз хининде саралып-солуп гитдилер. Бал арысына алла җан датлы балы, авулы нешдери йөне ере бермеди ахырын. Бизиң сүңңүмизде дамарам бар, сүңкем бар, вах, шонуң үчин йыгрылып йөрмәң-дә, йигитлер. Сабырлы адам. Ол хем гаты батыр болмалы, хемем гаты сабыр-такатлы болмалы. Хич вагт ховлукма-да, гахарланма-да, ѳзүңе буюрмагы өврен, шонда иле буйрар-сың. Аматлы ягдая етмек үчин гаты кән ёл йөремели боларсың. Сен пайхасдан угур алып, хаялҗак йөрейәркәң, ичиңдәки этсем-пессемлериң бишишйәр. Геркулесиң уҗы томмарчаклы демир таягы билен йөрәнинден вагтың пишегини тыркылдадып, хас алыслара етерсиң. Худай хем сердессе дәл-де, ишилен йүп билен җеза берйәрмиш. "Душманы вагтында бас" дийип догры айдыпдырлар. Сабыр этгин, ыкбалың ачылар. Бахым белли нетиҗе гелгин. Худайтарапын багтыяр чакганлыгың нетиҗеси. Бөкденчсиз хем төвекгел ишиң кынчылыгам болмаз, икирҗиңленмесем. Ким адамлар гаты кән пикирленйәрлер, ише япышып хем онуң похуны бөрегине гарярлар; кимлерем кән ойланып отурман, әхли иши гүлледйәрлер. Үйтгешик башарныклы адамлар боляр, олар кын ишде гайта өңкүлеринден хас говы иш битирйәрлер. О заңңарларың, бир гызсалар, алмаҗак галалары ёк, әхли ишлер шовуна, пикире батдыкларам иш пыррык; бада битмедик ишиң үстүне гар ягдыгы биләй. Төвекгеллере берекелла, олар таңрың гудраты билен әхли ере етишйәрлер – акылларам йити, ишлери хем оңуна. Хер ничик пикир эдип билйәнлере бил баглан ягшы. Говы эдилен иш болса, хөкман тиз аралыкда эдилен болаймалы. Тиз эдилйәр – тизем йыкыляр; асырбойы азап этсең, асырбойы хем дурар. Диңе кәмил затлар хайран галдыряр, диңе ерине дүшен задам өмүрлик галяр. Чуң акыл асырлары боюн эгдирйәр. Әхли гымматбаха затлар гыммат хем дүшйәр – металлар ичинде иң гыммады иң эремеси кыныдыр, иң агыры хем шодур. Өзүңи саклагын. Хер өңьетениң гашында өзүңи мазамлап, бидерек ере гүйҗүңи сарп этмегин. Аклыңам, эдерменлигиңем елиң угруна бермегин. Акыллы авчы ызына дүшйән авуна хергиз герегинден артык лачын учурмаз. Өзүңде бар задың әхлисини иле берәйме – эртеси хич кими гең галдырып билмерсиң. Ене тәзеден ялпылдап илиң өңүне чыкмак үчин хер хачан билниксиз горуң болсун: ким хер гүн тәзелик ачян болса, шонданам кәне гарашярлар, асыл онуң хазынасының дүйбүне хич кес аралашып билмез. Херки иши шовуна гутарян адам. Ким-ә бегенч дервезесинден ыкбал көшгүне гирип, матам дервезе-синденем чыкып гидйәр, кимем болса терсине. Эйсем шоңа гөрә ишиң нәхили гутарҗагы хакда пикирлен, хайбатлы гирмәниң дәл-де, абрайлы чыкманың гамыны ий. Ыкбалың ләлик чагаларыныңкы ялы башда шады-хоррам, соңда-да вәхеррем боляр. Гиреңде мәрекәң эл чарпанына бегенме, ирбәри гирмеги хер кимем башаряр, эсасы зат сениң гидениңе гынансынлар арзыланан ягшы. Шинди гидйәне кән багт гүлүп бакян дәлдир: багт гүлүп гаршылап, бипархам уградяндыр. Сагдын ойлангын. Кә кишилер дога пайхаслы болярлар, таңрың шу зехини биленем олар даналыга етишйәрлер – инди үстүнлик хеңңамының ярпы ёлы гечилдиги биләй. Йыллар гечдигиче, теҗрибе топлады-гыча, бу адамларың пайхасы хас дурланып, олар херки вака дүрс баха бермәге вердиш эдйәрлер, олар хич вагт чызыкдан чыкмаярлар; олар гең-таң затлара, ылайта-да дөвлет ишиндәки тәсинликлере акылыны алдырман, мыдама пайхасдан угур алярлар, дөвлет ишинде болса хер әдимиңи долы билип басмалы. Шейле юрт эелери иш биленем, сөз биленем голланмага мынасыпдыр. Иң говы ишлерде биринҗи болҗак бол. Говы сыпат азмы нәме, йөне шоларың ичинде-де бири сайлант-гы болмалыдыр. Хер өңъетен батыр йигидиң бир ѳз аҗайып сыпаты боляр; ортача зат хич кими хайран галдырмаяр. Диңе белент ишде илден артыклыгыңы гөркезип билсең, мәрекеден сайланып чыкып билерсиң, бу сениң көплерден зорлугың. Йөнекейҗе ишде илден тапавутланмак – бу-да эййәм бир затлар аңладяр, йөне кичи ишде-дә: аңсат ерде битирилен ишиң абрайы хем кичи боляр. Белент ишде тапавутланмак шаларың шан-шөхраты кысмы бир нәрсе – хайран-серасима дөредип, йүрегиңи авлаяр. Хызматкәриңи сайлап тут. Кәбир адамлар харамзада көмекчилерини уланып, гаты мекир херекет эдйәндирин өйдйәр. Муңа габахат өвүнҗеңлик диерлер, бу өрән ховплы ёлдур, шейле эдйәнлер берк җезасыны хем алярлар. Хызматкәриң пәклиги җенабының бейик-лигини песелтмез; иш шовуна дүшсе, әхли, абрай себәпкәриңки ахыры. Эгер ишлер бишов болайса-да ене шол масгара боляр. Эсасы адамларың хемрасы шөхрат. Онсоңам шөхрат: "Онуң говы я эрбет хызматкәри болупды" диймез-де: "Ол адам ишине өкдеди я-да самсыкды" диер ахырын. Шонуң үчинем өз адың бакылыгыны кимлере ынаняныңы ягшыҗа билевери. Өң иш битирен рүстем болар. Үстесине-де ики эссе бейикдир. Улы ишиң өзи биринҗи гөчүмдир, онуң артыкмачлыгы хем шонда-да. Өңделиги иле бермедик болсалар, Гаты кән киши семендер боларды. Илкинҗилер шөхрат мырасдарларлыгыны басып алярлар, икинҗи орундакылара хошасы етйәр – хер нәче дерләй, барыбир, өйкүнҗеңлик тагмасыны айрып билмерсиң. Зехини даш ярян әпет кишилер есер херекет эдйәрлер, олар зехине тәзе-тәзе ёллар арчаярлар, шу ёлы диңе пайхас оңласа боляр. Дана кишилер өз ачышларының тәзелиги билен гахрыманлар ичинде орун алдылар. Башга бирлери биринҗи хатарда икинҗи боландан, икинҗи хатарда биринҗи боланларыны говы гөрйәрлер. Гам-гуссадан дашда болҗак бол. Гам лайына дүшмән сакланмак ялы говы зат ёк, хут пайхасам шуны салгы берйәр. Пайхас көп адамлары бу беладан халас эдйәр. Ол җаханың багты, гөвүн шатлыгың оҗагы. Якымсыз хабары айдыҗы болма, хасам бетери, диңлеме: эй Худайым, дерманы тапылянындан өзгеси үчин саңа аралашмак мүдими гадаган болгай! Кимселер гиҗе-гүндиз сүйҗүҗе яранҗаңлык шербетини ичип ятмага тайяр, бейлекилер авулы гыбат диңлеҗеклер: йөне зәхерсиз оңуп билмейән Митридат дек хер гүн бир зада гынанмаса, бу өмри өмүр саймаянларам бар. Шонуң үчинем башга бирине гой, шол егре достуңам болса болайсын яранмак үчин бир сапаркы эдилен херекетиң онуң тутуш рахатлыгының ичине соган дограяр, өзүңем шоңа өмүрбойы арман эдип гезерсиң. Өзи четде дуруп, саңа маслахат берйән адамларың гөвни дийип хич хачан өз бәхбидиңе гаршы гидиҗи болма. Шу хили ягдайда пайхаса гулак гой: говусы, гой, саңа дерек башга бири хәзир гынансын, соң, ёгсам, ызындан етип билмерсиң. Гөвүн ислегиңе етме кындыр. Эдил акыла болшы ялы, гѳвүн ислегиңе-де эдеп-экрам герек. Ким инчеден дуйян болса, шол хем говыны күйсейәндир. Нәхили чуң дүшүнйәнлигини билҗек болсаң, онуң хайсы белент зада ымтылянлыгына середәйгин. Уллакан габы долдурмак үчин кән зат герекдир; хаҗымелик ачана түкенмез аш берен билен инчеден ызарлаян адама непис зат хөдүр эден дес-дең. Догрусы, төвекгел пикирлерден әтияч этмәнем дурамзок, иң бәркиси әшгәр зыятлыгың ѳңүнде-де мүңкүрлик эдйәрис – парлак йылдызларам сейрек ахырын, шоңа гөрә бада-бат макуллаҗак болуп хем дурма. Гөвүн ислег дийилйән гаты япышгы болуп, бирек билен пикир алышсаңам гечиберйәр, несил ызлап хем гечи-берйәр; шонуң үчин хем гѳвүн ислеги говы адамлар билен биле болмагам бир улы багт. Эмма әхли зада додагыңы чөврүп отурмагам говудыр өйдәймәң – бу барып ятан самсыклыкдыр, өзем гахар эдип дәл-де, нәз эдип шей-дилсе өте йигренҗи боляр. Худайың тәсин гөзеллик-лерден долы тәзе бир дүнйә дөретмегини күйсәп йөренлерем ики-еке тапыляр. Олар әхли зады өз хыялларына гелши ялы этҗек болярлар. Соңы говулык билен гутыраверсин дийип ойланавери. Кимселер максадына етмегиң гамыны этмән, шол өңки йөрелгесинден дәнмеҗек болуп азара галышып йөрлер. Йөне иш оңармадың дийип кәелсе, мыдам ыхласы өчүрйәндигини унутмаң. Еңиҗиң бахана нәмесине герек. Көп адамлар әхли ягдая баха берип билмейәрлер, шонуң үчинем диңе говы я-да яман нетиҗәни гөрйәрлер, шонуң үчинем максада етилдими, шөхрата зепер етмез. Шовлы гутаран ише алтын нуры чайыляр, ёгсам оңа етмек үчин уланылан серишделериң хеммеси гүл ялам дәлсе дәлдир-ле. Пайхаслы адамларың эдехеди шейле – башлан ишлерини башгача тамамлап болҗагына гөзлери етсе, олар өңки дүзгүниң гаршысына гидәййәрлер. Тарыпланян ише кѳңүл бергин. Дурмушда көп зат адамың ѳз гарайшына-ёргудына баглы. Башарныгы тарыпламак эдил гәмичә шемал дек герекдир, ёгсам онуң гәмиси йѳремез. Бир кәр боляр, оны улы ил хорматлаяр, башга бир кәр боляр, ол бейлекиден хас улам болса, о диен гѳзе гѳрүнмейәр; биринҗи әхли кишиң гѳзүниң өңүнде, хеммелерем шоңа аңк боляр; икинҗиси сейрекдир хем гаты непис ишдир, ол өз гөзегѳрүнмез түмлүгиниң ичинде гизленип отурандыр, муны сылаяр-лар-да, асмана гөтермейәрлер. Патышалар ичинде кѳп йѳриш эдип, кѳп еңиш газананлары мешхурдыр, шоңа гөрә-де Арагон короллары шөхрата безелди. Бейик киши шөхратлы ише баш гошяр, себәби ол хемме кишә гѳрүн-меги, хеммелериң ѳз яраны болмагыны күйсейәр – улы илиң алкышы оңа бакылык эчилйәр. Пикириңи бир угра гѳнүкдиргин. Бу яда салмакдан хас тилсимлидир. Кәте ятлатмалы, кәте-де маслахат бермели. Адамларың әтмели әдимлерини этмейәндикле-риниң себәби шоны шейтмелидигиниң келлелерине гелмәнлиги үчиндир; шу хили ягдайда достларча маслахат бермели. Акылың иң гымматлы сыпаты хайсы задың мөхүмдигини айны вагтында аңяндыгы. Ким шу үлешикден галан болса, онуң иши көпленч бишов болар. Гой, догумлы киши көмек голуны узатсын, үшүксиз адамам кѳмек сорасын; ылахым билгир, бейлекисем гѳргүр болсун – узадылан голы бери гөреверсин. Пикири бир угра гөнүкдирмек ялы гыммат зат ёк, себәби бу сениң бәхбидиңе ахырын. Шуны хезил эдип шейтгин, эмма, эгер зерур болайса, тутанъерлилигиңем гѳркезәйгиниң. "Ёк" мыдама гыныңдаҗык хәзир болсун, "хаваны” агтармалы боларсың, йѳне бу ишлери акыллы-башлы этгин: көпленч башармаярлар, себәбем өңүнден аңаноклар. (dowamy bar)... | |
|
Teswirleriň ählisi: 0 | |