Setirlerde saklanan rowaýatlar

SETIRLERDE SAKLANAN ROWAÝATLAR

Gündogar edebiýatynyň öçmejek nury, egsilmez hazynasy Magtymguly Pyragynyň ýazan şygyrlary esasan tematikasy taýdan edep terbiýe, öwüt nesihat bilen ýugrulyp halkyň hakydasynda berk ornaşandyr. Şahyryň «Delalat ýagşy» şygry beýleki şygyrlary ýaly özüniň giň many-mazmunlylygy bilen dünýä edebiýatyna mynasyp goşandyny goşdy.
Asla adamzada ajy söz urmaň - Şahyryň şu goşgy setiri ynsanyň durmuşynda bolup geçýän wakalaryny açyp görkezýär. Adama ajy sözüň agyr urgudygy nygtalýar. Gadym döwürlerde bir garyp ýigit öz atasy bilen ýaşar ýörer eken. Bir gün ýaş ýigit ekin meýdanynda işläp ýören wagty , ekin meýdanyndan içi gyzyldan doly hum tapýar we atasynyň ýanyna alyp gidýär. Öz işi bilen gumra bolup oturan garry ýaşuly humy gören bady ony şa eltip bermelidigini aýdýar, emma oglan atasy bilen ylalaşmaýar. Oglan näçe razy bolmasa hem garyp bende humy şanyň huzuryna eltýär we oglunyň toýy üçin şol humdan bir gysym berer öýtýär emma şa garypdan humyň ikinji taýyny hem talap edýär sebäbi hum ýeke bolmaýar. Ýaş ýigitde ikinji taýyny tapmasa başynyň alynjakdygyny aýdýar. Ýaş ýigit özüniň şol öňki aýdanyny gaýtalaýar . Şanyň muňa gahary gelýär, ýigidi dar agajynda goýýarlar. Dar agajynyň astynda , ölüm paltasy günüň nury bilen parlap duran mahaly ýigidiň gözleri şol pursat şol ýere baran bir juwan gyzyň gözlerinde eglenýär we ýylgyrýar. Bu pursady gören şa oglany ýanyna çagyrdýar we öljek wagty näme sebäpden ýylgyrandygyny soraýar. Ýaş ýigit bu soragyň jogabyny diňe ýekelikde berjekdigini aýdýar. Şanyň ýany şol dessine çolarýar. Ýigit şanyň gözlerine garap şol pursat ýylgyrmagynyň sebäbini düşindirýär:
- Men şu gün üç sany birmeňzeş zady bir günde gördüm. Şahym, men size hakykaty aýdaýyn, men bu humy tapan wagtym atama bu hazyna bilen öz günümizi dolaly diýdim, emma atam sada ol sizden hemaýata garaşdy. Şanyň bu sözlere jany ýanypdyr we jellatlary çagyrmak isleýär ýigit şa entäk howlukma öldürmäge wagt taparsyň diýýär we sözüni dowam edýär . Atamyň eden sadalygy şu günüň içinde gören üç meňzeşligiň içinde birinjisi bolsa, siziň atamdan hem menden şeýle şa bolsaňyz hem ikinji humy talap etmegiňiz ikinji meňzeşlik üçinji meňzeşlik hem dar agajynyň astynda duran wagtym meniň kalbymda dörän bir pursatlyk ýigitlik joşguny diýýär. Şa ýigitden üç jogaby baglanyşdyrýanyň nämedigini soraýar. Ýigit oňa öljegini bilse hem pete-pet jogap berýär. Bularyň ählisi bir pursatlyk dörän jahyl pikirler siz şu pikirler esasynda ölüm buýrugyny berdiňiz, atam size gelip humy tabşyrdy men bolsa dar agajynda biygtyýar ýylgyrdym diýýär. Şa ýigidiň akylly sözlerinden özüniň ýeňilendigini boýun alýar we şol gürrüňdeşligi hiç bir ýerde açmazlyk şerti bilen oglanyň başyny aman goýýar . Şu rowaýatda şa ýigitden nebisjeňlik bilen ikinji humy hem soraýar emma ýigidiň sözüniň güýji bahyl şany pälinden gaýtarýar we öz eden ýalňyşlyklaryny şol ýigidiň sözlerinden eşitmäge mejbur bolýar. Şahyryň asla adamzada ajy söz urmaň diýmeginiň sebäbi, şu rowaýat esasynda şanyň garyp ýigide ikinji humy tapdyrmakçy bolandygyny, soňra bolsa ýigidiň parasatly sözleri bilen öz guran päliniň öz öňünden çykandygyny nygtamaga çalyşýar. Şahyryň şu goşgy setiri esasynda birnäçe atalar sözlerini hem mysal getirmek bolýar. Olar: « Bugdaý nanyň bolmasa , bugdaý sözüň ýokmudy?», « Hoşamaý söz süňk döwer», « Agyzdan çykan söz atylan ok» we başga-da birnäçe nakyllar hem-de rowaýatlar şahyryň bu goşgy setirini tassyklaýar.

Maksat Nowruzow
Türkmenistanyň telekommunikasiýalar we informatika institutynyň talyby