Ermeni gyzy

ERMENI GYZY

• "Şol gyz halas etdi ölümden meni!"

(romandan parça)

Türkmenistanyñ halk ýazyjysy Çary Aşyrowyñ "Üç döwür" atly 426 sahypalyk awtobiografiki romanynda üç döwrüñ, ýagny, rewolýusiýadan ozalky döwür - özüniñ çagalyk döwri, sowet döwri hem-de Garaşsyzlyk döwri - buýsançly zamanamyz hakynda gürrüñ berilýär. 
Кitapcy edebi çeper we taryh saýtynyñ okyjylaryna şol romandan ussat ýazyjynyñ ykbalynda uruş ýyllary uly täsir galdyran ermeni gyzy bilen bagly waka hakynda söhbet açýan çugdamja parçany hödürlemegi makul bildik.

*   *   *

Bir adam kiçijik ýagşylyk etse-de oña "Sag bol!" aýtmaly. Ermeni gyzy, meni ölümden halas etdi!.. Uruş gidip durka rota komandiriniñ ermeni gyzyny gözlemäge wagty bolýarmy? Şahyrçylygam öz başyna bir kesel bolmaga çemeli, adam her hili ýagdaýa düşende-de, goşgy goşman durup bilenok. Şol elhenç uruşsa men "Ermeni gyzy" diýen goşgyny ýazypdyryn. Ýeke olam däl, başga-da birtopar goşgy ýazan ekenim. 
Men öz öýümde agyr keselli ýatyrkam, Aman Kekilow meniñ depderçämden alyp, birnäçe goşgyny çapa beripdir. Şol goşgularyñ içinden "Ermeni gyzy" diýen goşgymy Weselkow rusça geçirip çap etdiripdir. Soñ ol goşgyny ýene moskwaly bir şahyr rusça geçirip çap etdiripdir. 
Aradan köp wagt geçdi, men Ninany tapyp bilemok. Ol goşgy türkmen dilinde-de, rus dilinde-de çykdy. Dünýäde Nina atly kän, adresi bolmansoñ, tapyp bilemok. Bir gün ermeni ýazyjylarynyñ gurultaýyna Türkmenistan ýazyjylary tarapyndan meni wekil edip iberdiler. "Indi şol Ninany taparyn!.." diýip, ýolboýy pikir edip gitdim.
Ermeni ýazyjylarynyñ gurultaýy gowy geçdi. Eýleki respublikalaryñ arasy bilen menem Türkmenistanyñ ýazyjylarynyñ tarapyndan gurultaýy gutladym...
Gurultaý gutarandan soñ, Ýerewanda bir giñ zalda "dostluk agşamy" geçirildi. Uly teatryñ zaly aýal-erkek märekeden doly. Konsertden öñ goşgy okamaga bize söz berip başladylar. Biz ermeni dilini bilemzok. Orsam, özbegem öz dilinde goşgy okaýar. Ol okalýan goşgularyñ terjimesem ýok. Goşgy okamaga maña söz berdiler. Wah, men pahyr artistem däl, munuñ ýaly köp halkyñ öñünde goşgy okap ýörenem däl. Sahnadan seredýän weli, zalyñ içi epeý-epeý adamdan doly. Hemmesiniñem gözi mende. Mikrofonyñ öñünde durup:
- Nina atly bir ermeni gyzyny on bäş ýyl bäri gözläp ýörün!.. - diýip gygyrdym.
Zalda oturan adamlar: "Bu sagmyka, gürrüñi däliniñ gürrüñi ýaly?.." diýýän deý, añkaryp, maña seredýärler.
Men frontda ýaralanyşymy, señseleşimi, bir zenan maşgalanyñ meni ölümden halas edişini gürrüñ berdim-de, şol goşgyny okadym:

• Ermeni gyzy

Nirde sen, eý, Nina, ermeni gyzy,
Gezsem taparmykam bütin Soýuzy!
         Ol gün ýel ösýärdi tozdyryp gary,
         Top oky ýagýardy, ýanýardy däri.
Agaçlar burjulap, suwlar doñupdy,
Beýnim sarsyp, ýüzüme gan eñipdi.
Gulak eşidýärdi, göz görmeýärdi,
Iki elim ganly gary sermeýärdi.
           Kellämi galdyryp bir ýakymly el,
Zenzele içinde bir zat diýdi ol.
            Mähriban ene dek edýärdi emi,
Çawýardy ýüzüme ýakymly demi...
            Ýadymda däl aýdan sözlerniñ bary,
            Şulary ýat tutdym şol gunden bäri:
"Adym Nina "-diýdi, -özüm ermeni,
Şol gyz halas etdi ölümden meni.
             Nirde sen, eý Nina, ermeni gyzy,
             Gezsem taparmykam bütin Soýuzy?!.

Men goşgyny okap gutaranymdan soñ, goşga düşünmeselerem el çarpan boldular. Şol wagt bir ermeni şahyr ylgap zala çykyp, ol goşgyny ermeni dilinde gygyryp okamaga başlady. Märeke dymdy. Goşgy okalyp gutarandan weli, soñ bir el çarpmak başlandy...
Şol wagt bir adam geldi, redaksiýanyñ işgäri bolmaga çemeli. "Ninany gözlemäge, ýetişsem ertirki gazete bildiriş ýazjak" diýip, çykyp gitdi. Menem konserte gelmän, gaýtmakçy bolanymda, ýazyjy dostum:
- Ertir siziñ ýanyñyza barýaryn. Ýerewany gezdirerin! - diýdi.
Ol günüñ ertesi ýazyjy dostum myhmanhana geldi. Nirä gezmäge gitmelidigini maslahat edip otyrkak, gapy kakyldy. Bir aýal adam gapydan geldi. Salamlaşykdan soñ, ol aýal:
- Hany, oturalyñ, meniñ siz bilen gürrüñim bar - diýdi. 
Biz stoluñ başynda oturdyk.
- Hany, aýdyñ, siz haýsy frontda söweşdiñiz, haýsy ýerde ýaralandyñyz?
Men ol aýala Üçünji Belorus frontunda bolanymy, diwiziýanyñ, polkuñ nomerini aýtdym.
- Gündogar Prussiýanyñ Allanyşdeýin, Hahanyşdeýin... şäherlerini alanymyzdan soñ ýaralanyp ýykyldym... - diýip, ýadyma düşen ýerleri aýtdym.
- Gaty dogry, biz siziñ Ninañyzy tapyp, onuñ haýsy ýerde, haýsy sanbatda wraçlyk eden ýerlerini soradyj. Ikiñiziñ uruşda bolan ýerleriñiz dogry gelýär. Men siziñ Ninañyzy daşarda goýup geldim, häzir çagyraýyn! - diýip, ol aýal daş çykdy.
- Ol aýal güýçli žurnalist, gowy ýazyjy! - diýip, meniñ dostum ony öwdi.
Ýazyjy aýal Nina bilen bir fotožurnalistem alyp geldi. Biz Nina bilen gadyrly görüşdik, men oña sagbollar aýtdym. Soñ ol aýal Nina ikimizden köp zatlar sorady. Elbetde, bir zatlar ýazjakdyr-da... Fotožurnalist Nina ikimizi terslin-oñlyn oturdyp, köp surat aldy...
Ermeni gazetlerinde Nina ikimiziñ suratlarymyz çykdy, halklaryñ dostlugy hakdaky makalalar çap edildi. Ýazyjy dostlarym üç günläp meni gezdirip, Ýerewany görkezdi. Bakuwda-da ýazyjy dostlarym bilen bir gün gezdim.
Men Ýerewanda, Bakuwda gezip ýörkäm Türkmenistanyñ ähli gazetlerinde Ninan ikimiziñ suratlaryny çykarypdyrlar. Men ol döwürde ähli gazetleri öýe alýardym. Ol gazetlerde Nina ikimiziñ suratlarymyzy görüp, meniñ aýalym "Geläýseñ bolýar!.." - diýip dergazap bolup oturan eken... "Är-aýalyñ urşy, ýaz gününiñ ýagşy" diýenleri, hernä, derrew düşünişdik.