Tabyt / hekaýa

TABYT

Güýçli şemal çaň-tozan göterip, agaç şahalaryny bükdi, açyk duran penjireleri takyrdadyp aýnalary kül-owram etdi. Könelişen jaýlaryň şiferleri bilen birlikde, obanyň metjidiniň daş degip döwülen köne iki sany şiferi hem ýere gaçyp çym-pytrak boldy. Metjidiň üçeginiň ýokarsy açylyp, ýagyş geçýän boldy.
Günler geçip, bu ýagdaýdan howatyra düşen arçyn näderini bilmedi. Ýüz ädim aňyrda köşk deýin jaý salýan Izzet agadan kömek sorarman boldy, içinden onuň ýanyna baranynda diýjek sözlerini gaýtalady: "Ýagyşly günler gelmänkä metjidiň üstüni ýapsak gowy bolardy, halkyň dogasyny alyp, sogap gazanardyň"
Ol şu umyt bilen haýbatly howlyň gapysyny kakdy. Gapyny bir ussa açdy. Howlyny synlan arçyn bir bada aljyrady. Howly däl, edil uly gurluşyk meýdany ýalydy. Üýşmek-üýşmek kerpiç, daş, şifer, ýüzlerçe gapy-penjire çarjuwalary. Arçyn gurluşygyň ululygyna şatlanyp, ussalara güýç-kuwwat diledi.
Izzet aga minnetdarlyk bildirdi. Gürrüňdeşlik näçe uzaga çekse-de ahyr-soňy gep aýlanyp arçynyň haýyşyna geldi:
Izzet aga:
– Iki şifer bererdim welin, ýöne gyş gelmänkä binaň üstüni ýapmagyň aladasyny edýän. Bolmasa ikije şifer hiç zatdyram welin…
Arçyn syr bildirmän "bolýar, bolýar" diýip, güler ýüz bilen hoşlaşan mahaly "namaz okamaga baryp dur!" diýip, gep kakdyrdy. Gahary içinde galdy.
Bu döwürde haýsy metjidiň üçegi ýapylman galypdyr, bu küren obaň orta arasyndaky jemagaty kän metjidiň üçegi açyk galar ýaly. Bu metjidem remont edilip, öňki görküne geldi. Izzet aga bolsa şol ýyl jaýynyň üstüni basyrman, ikinji gatyň gurluşygyna başlady. Geň galaýmaly, şiferler üçünji ýylam ulanylmady. Sebäbi, üçünji gatyň gurluşygy başlanypdy. Dura-bara golaý-goltumda bu bina bäsleşip biljek başga jaý galmady. Gyzykly ýeri, binaň boýy dikeldilensoň şiferiň ornuna döwrebap materiallar ulanyldy. Howlydan mermer howuz gazylyp, ortasyna greklerde yşkyň hudaýy hasaplanýan Amuryň ap-ak ýalaňaç heýkeli ornadyldy. Kapasa ýasalyp, ýolbarsyň çagasy bilen eldekileşdirilen bürgüt getirildi.
Bir gün arçyn ikindi namazyny okap durdy, aladaly gelen goňşusyndan gynançly habar eşitdi:
— Tut ýaly sagdyn ýören Izzet aga, binaň gurluşygy tamamlanan güni, ussalarynyň tölegini töläp ugradansoň, birden ýüreginden tutup aradan çykypdyr. Ertir günortan jaýlaýan ekenler.
Ýagan ýagyş ertesi günem, jynaza namazy okalyp duran wagtam diňmedi. Izzet agany ýakyndan-daşdan tanaýanlar, dünýäň wagtlaýynçadygy, oturyşýan dostlary meýlissöýer adamyň biwagt aradan çykanlygy, kärdeşleri ökde ýolbaşçydygy, söwda-da öňdengörüjidigi, mollalar bolsa bu gün ertirde namaza durjak bolup niýet edip ýörendigi barada gürleşýärdiler. Gysgasy, hemmeler gam-gussa laýyna batypdy. Ýaradanyň emriniň öňünde ejizdiler, Oňa düşünmäge mätäçdiler.
Izzet agaň gabryny ejesiniň we çagalygynda wepat bolan uly oglunyň guburlarynyň ortasyndan gazdylar. Jynaza dessuryna müňlerçe adam ýygnandy, tabyt elden-ele geçdi. Tabydy göterýänler ýarym ädim ýöremänkä nobatdaky adam tabydy ele alýardy. Tabyt ymamyň öňüne goýuldy. Ymam bu dünýäň panydygy, öňde baky dünýäň bardygy barada wagyz edip başlady. Merhumyň bergisi bar ýoklugy jemagatdan soralanynda, dogany ähli algy-bergini öz boýnuna alýandygyny aýtdy, soňra jynaza namazy okaldy. Ýöne, çabga birnäçe günden bäri yzyny üzmän ýagýandygy üçin gonamçylykda ýörär ýaly däldi, aýagyňy ýere bassaň topugyňa çenli bataýmalydy, ýeriň ýumşaklygyndan ýöreseň aýagyň taýýardy. Izzetiň dogany ýöreljek ýollara şiferleri taşlatdy. Diňe şondan soň tabyt adamlaryň egni bilen hallan atyp gonamçylyga tarap gitdi.
Täze gazylan gabr, elbetde her adamyň inini düýrükdirýär. Sähel salymlygam bolsa oýa batyrýar. Ine, üç gat bina gurduran adam, köşk kimin jaýda üç günem ýaşaman iki garyş lahadyň sowuk bagryna goýuljak bolup dur.
Gabryň ýokarsynda obaň aksakalynyň sesi ýaňlandy:
– Heý, jemagat, merhum Izzet aga nähili adamdy?
Hemme kim birden seslendi:
– Gowy adamdy.
Ahyry ýüpek gurjugy ýaly ap-ak kependäki meýit tabytdan alnyp, gabra sallandy. Ýöne… bäş-on minut geçmänkä gabrdan çykarylyp ýene tabyda salyndy. Ynjalyksyz halda duran müňlerçe adam aladalanyp başlady. Näme boldy? Gabr heniz taýýar dälmiş… lahat dar bolupdyr. Şabyr-şabyr… çabga guýýar… müňlerçe adam merhum çaltyrak gömüläýse diýýär. Lahady gazyp bolýançalar, tabyt gabryň ýokarsynda esli durdy.
Ahyry, merhum gabra täzeden goýlup, üstüne toprak atdylar. Bölek-bölek topraklar zyňlyp, täze depe döredi. Ymam merhumyň ruhyna kuran okady.
Üýşen mähelle alňasap dargady. Ýagyn diňäýeýin diýenokdy. Asmany gap-gara bulutlar eýeläpdi. Aýazly şemal ýagyş damjalaryny ýüzüňe getirip urýardy. Ýere düşelen şiferler derde ýarady, adamlar şolaryň kömegi bilen öýli-öýüne aşdy.
Arçyn adamlar dargalýança gabryň ýanynda durdy. Soňra guburlary aralap, palçyga batyp, ädim ädýän mahaly, Izzet agaň gabryna çenli garynjaň hatary ýaly düşelen şiferlere göz aýlap, gama batdy. Donynyň synyny galdyryp palçyga batyp ýoluna dowam etdi.

Muhammet YSMAÝYL.

Terjime eden: Saparmyrat GÜRGENÇLI.