"Türme maşyny marşrut gatnawyny edýär, žurnalistler gijä galmasyn..."

"TÜRME MAŞYNY MARŞRUT GATNAWYNY EDÝÄR, ŽURNALISTLER GIJÄ GALMASYN..."

Häzirbegjan häkimiýeti bu işlere - ýagny, žurnalist, ýazyjy-şahyr, kommentator, alym, aktiwist tutha-tutluklaryna näme sebäpden başga edaralaryny-da goşýar, muña düşünmek mümkin däl.
Ýagny, polisiýanyñ tussag astyna alan žurnalistleriniñ prokuratura, ol ýerdenem suda äkidilmegine nähili düşünmeli?
Hiç bir ikirjiñlenmä mümkinçilik bermän "Pylankesi polisiýa tussag edipdir, on minutdan soñam ýene polisiýa tarapyndan sekiz ýyl azatlykdan mahrum edilipdir" diýen ýaly beýanat berilse, munuñ nähili aklamasy bolup biler?
Eýsem-de bolsa bu adamlaryñ garşysyna hem polisiýada, hem prokuraturada, bulam az bolýan ýaly sudda görkezme bermek üçin hakynatutma şaýatlary taýýarlamaly, hakykata asla gabat gelmeýän birtopar toslamalary tapmaly, ýalançy şaýatlar diñe bulary däl, prokuraturanyñ garalawjylaryny we sudýalary-da kyn ýagdaýda goýmaly we ş.m. näme sebäpden iñ çalt, iñ çykdajysyz we kelleagyrysyz "Polisiýa ele saldy we şunça jeza berdi" formulasy" kanunylaşdyrylman, bikanun ýagdaýda amala aşyrylýar?
2011-nji ýylyñ noýabrynda "TRT' spikeri "Odatv" derñew işiniñ 134 sahypalyk aýyplawnamasyny okamaga başlandan kän wagt geçmänkä professor Ýalçyn Küçük "Hanym, şeýle bir gulaga ýakymly okaýañ welin, özümi eýýämden günäli duýup başladym" diýip, gep sokupdy.
Aýyplawnama okalyp bolnandan soñ, ol oturan ýerinden turup, "Bu aýyplamany Türkiýe Respublikasynyñ haýsydyr bir prokurory däl-de, polisiýanyñ ýañy işe başlan öwrenje işgäri ýazypdyr. Haýyş edýärin, meniñ öñüme döwlet prokurorynyñ ýazan aýyplawnamasy bilen geliñ" diýipdi. Hawa, men şumat FETÖ polisiýasynyñ, prokurorlarynyñ, sudýalarynyñ gurnan sudunda görenlerimiñ bary-ýogy birnäçe sekuntlyk pursatyny ýatladym...
2023-nji ýylyñ iýulyndan bäri alymlaryñ, žurnalistleriñ, ýazyjylaryñ, kommentatorlaryñ, aktiwistleriñ tussag edilmeleri barada ýazan makalalarymyñ sany ýadymdan çykyp ugrady.
Iñ bolmanda şu makalamy ýene biriniñ tussag edilendigi barada habar gelmänkä tamamlaýyn diýip durkam, syýasaty öwreniji Azer Kasymlynyñ tussag edilendigi hakdaky habary eşitdim.
Haýyş edýärin, ýalñyş düşünäýmäñ birden, polisiýanyñ "tussag astyna almagy" bilen tussag edilme işiniñ arasynda 98% göterim diýen ýaly sazlaşyk bar.
Azer Kasymly eýýäm iki hepde mundan öñ daşary ýurda çykmak üçin howa menziline baran güni yzyna gaýtarylanda "Prokuraturada özüne daşary ýurda çykma gadagançylygynyñ goýlandygyny" bilipdir we türmä girmek üçin paty-putysyny taýýarlapdy.
Partiýasyna agza deputatlara syýasat bilen meşgullanma gadagançylygy goýlanda ýa-da guean partiýasy ýatyrylanda merhum Nejmetdin Erbakan "Maşyn durman işleýär" diýerdi.
Merhumyñ aýdýan "maşyny" Häzirbegjanyñ tutha-tutluk maşynynyñ tizligine ýetmegi aklyna-oýuna hem getirip bilmezdi...
Eli maýyp bolandygy zerarly kompýuter klawiaturalaryny aýagynyñ barmaklary bilen işläp döwen we häkimiýeti şeýdip tankyt edendigi üçin bir ýyl bäri türmede oturan Famil Halilow boşadylan badyna dygysyz işleýän maşyn bu gezek hukuk goragçysy Ryfat Saparowy gözenegiñ añyrsyna dykdy.
Hawa, hakykatdanam bu tutha-tutluk maşynynyñ dişlerini boş goýmajak bolýalar öýdýän, ýogsam bolmasa dessine togtardy we häkimiýetiñ jeza beriş mehanizminiñ çarhy durardy.
Bir ýurduñ gelip ýeten derejesine seretseñizläñ, Hudaýyñ hatyrasyna: Ryfat Saparowyñ tussag edilmeginiñ ertesi güni gazetleriñ birinde "Ryfat Saparowyñ kakasy Eldaryñ sesidigi aýdylýan we ýaşajyk gyz garyndaşyna azgynçylykly jynsy gatnaşyga girmegi teklip edýän biriniñ ses ýazgysynyñ" bardygy aýdylýar.
Indem gowja üns beriñ, haýyş: Öñki saglygy goraýyş ministrleriniñ biri şol gazetiñ baş redaktoryna "neandertal" diýipdi. Yzyndan şol ministri "döwlet agdarlyşygyna synanyşmakda" aýyplap 14 ýyl azatlykdan mahrum etdiler. Türmeden çykanda gapynyñ agzynda ABŞ-na minnetdarlyk bildiren öñki ministr biraz wagt geçenden soñ Aliýewiñ häkimiýetini goldaýandygyny mälim etdi (ýagny 14 ýyllap türmede ýatyrylmagyny kanuny hasaplaýandygyny hut özi boýun aldy). "Neandertal" diýlen redaktor bolsa ol ministrden has öñ häkimiýetiñ gullugyna giripdi.
Manzaranyñ gözelligine seretseñizläñ: Biri başgasyna "neandertal" diýýär, beýlekisi saglyk ministri bolup işlände "döwlet agdarylyşygyna synanyşmakda" aýyplanyp 14 ýyl gözenegiñ añyrsynda saklanýar, indem ikisi-de häkimiýetiñ boýunturygy astyndaka "neandertal" lakamly redaktor bir wideoýazgyny "Ryfat Saparowyñ kakasyna degişli bolup biljekdigini" öñe sürüp, iliñ içine ýaýradýar.
Şular ýaly şertlerde ar-namysly, mertebeli žurnalistler, ýazyjy-şahyrlar, alymlar, kommentatorlar, aktiwistler tussag edilmän, 14 ýyl türmede oturan öñki ministr ýa-da şol öñki ministriñ "neandertal" lakamyny dakan redaktory tussag ediler öýdýäñizmi?
Ine, şeýle "ahwal we şerigat içinde" žurnalistleriñ täze topary Berlinden ýaýlyma goýberilýän "Meydan TV"-niñ Bakudaky şahamçasynyñ işgärleriniñ polisiýa tarapyndan saklanyp tussag edilmegi asla geñ galdyrmady.
Ol işgärleriñ içinde professional žurnalistlik işi bilen birlikde ahlak we magnawy taraplary bilenem hemmelere görüm-görelde bolup biljek jana-jan dostum Natyk Jewatlynyñ-da bolmagynyñ ýeke-täk düşündirişi bar:
Häzirki häkimiýet galamyny sylaýan hiç bir mertebeli žurnalisti we ýazyjyny daşarda goýmajagyna ant içipdir.
Ryfar Saparowyñ tussag edilmegine ABŞ bileb birlikde Günbatar ýurtlarynyñ nägileligi güýçli boldy welin, polisiýa işgärleri ol nägilelige "Meydan TV"-niñ Baku şahamçasynyñ işgärlerini türme maşynyna mündürip jogap berdi.
Nägilelikler durmansoñ, polisiýa bu gezek syýasatşynas we kommentator Azer Kasymlyny tussag etdi.
Tutha-tutluklar zynjyrynyñ durmagy däl-de, galamynyñ abraýyny goraýan we wyždanynyñ sesini diñleýän iñ soñky žurnalisti, ýazyjy-şahyry, alymy, kommentatory, aktiwisti türme diwarlarynyñ arasyna doldurýança dowam etjekdiginiñ ähtimallygy güýçli.
Prezident Ylham Alyýewiñ 2008-nji ýylyñ dekabrynda ABŞ-nyñ Kongresiniñ garamgyndaky RFE/RL radiosynyñ Häzirbegjandaky tolkunlaryny kesdirip, garaşsyz mediýany gün geçdigisaýy gysmagy bilen badalga berlen müddetiñ ilkinji 15 ýylynda Günbatar ýurtlary žurnalistleriñ tussag edilmegine köplenç ýagdaýda sesini çykarman gelenem bolsa, edil häzirki tapgyrda Baku bilen gatnaşyklar çakdanaşa dartgynlylaşdy.
Geçen ýanwar aýynda Ýewropa Geñeşiniñ Parlamentar Mejlisinde Häzirbegjan delegasiýasynyñ agzalygy bir ýyla çenli doñduryldy. Baku polisiýasy muña žurnalistleriñ, kommentatorlaryñ, aktiwistleriñ täze toparlaryny türmä salmak bilen jogap beren bolsa, 11-24-nji noýabr aralygydna Bakuda geçirilen "COP-29" BMG-nyñ Klimat üýtgeşmeleriniñ meselelerine bagyşlap geçiren forumyna günbatarly liderleriñ ýany bilen Russiýanyñ, Hytaýyñ, Hindistanyñ prezidentleriniñem gelmezligi häkimiýetiñ gahar-gazabyny ýetjek derejesine ýetirdi.
Hemmeler BMG-nyñ forumynyñ tamamlanmagyndan soñky täze çemeleşmelerden aladalanyp durka, žurnalistleriñ, ýazyjy-şahyrlaryñ, kommentatorlaryñ tutha-tutluklar tapgyryna yzly-yzyna täze tolkunlar goşuldy.
Ikitaraplaýyn Ýa Herro, ýa Merro!" haýbaty gõrnüşinde baha berip boljak bu ýagdaýda häzirbegjan polisiýasynyñ öz raýatlary bolan erkin pikirli žurnalistleri, syýasat kommentatorlaryny we aktiwistleri öñem edişi ýaly "öýünde 2-3 müñ euro tapyldy", "gorkuzmak we haýbat atmak arkaly pul talap etme", "kezzapçylyk" we ş.m. toslama aýyplamalar bilen tussag etmegi Günbataryñ barha artýan basyşlaryna sanksiýa haýbatlaryna berilýän jogapmy?
Eger jogap bolsa, onda Günbatary şeýle basyşlaryndan, häzirbegjan polisiýasyny-da öz ýurdunyñ žurnalistlerini, alymlaryny, syýasy aktiwistlerini türmä salmak arkaly berýän jogaplaryndan nähili şertlerde el çekdirip bolar?
Işledilen bu mehanizm hakykatdanam geñ galdyrmaýarmy: Sen mebiñ agzalyk edýän guramamdaky işlerimi doñdurýarsyñ, men öz raýatlarymy tussag etmek arkaly jogap berýärin. Yzyndan sen sanksiýa sanawynyñ gürrüñini edýäñ, men ýene öz raýatlarymy tussag edip jogap berýärin. Yzyndan sen halkara forumy boýkot edýäñ, men ýene raýatlarymy gözenegiñ añyrsyna dykyp jogap berýärin. Walla, teleseriallarda hem beýle yzygiderli sýužet we kompozisiýa bolýan däldir. Nätdilaraý muny...
Iş žurnalistler, ýazyjy-şahyrlar, alymlar, syýasy aktiwistler bilen bitýän bolsa, bireýýäm şükür namazyny okardylar.
Häzirbegjanyñ soñky otuz ýylyñ tegelek bäş nesline eýe we geljegine umyt baglanýan ýaşlarymyz kellesini azajyk galdyryp, hak-hukuklary we azatlyk talap etse, akyl-huşa sygmajak garalamalar töhmetler, toslama aýyplamalar bilen türmä atyldy.
Gözüñiziñ öñüne getirip görseñizläñ: Garward we Massaçusets uniwersitetiniñ uçurymy, nebit we ýaşyl energiýa ulgamynda möhüm ähmiýetli taslamalary işläp düzen Ramin Isaýew işleýän we milliardlarça dollar girdeji gazandyrandygyny aýdýan kompaniýasyndan eden işiniñ hakyny soraýar welin, hiç hili esasy bolmadyk gülkünç aýyplamalar bilen günäkärlenip türmä atylýar, bankdaky hasaplary petiklenýär.
Ramin Isaýewiñ başdan geçirenleri türk habar beriş serişdelerindw agzaldy welin, ýalyk suduñ geçirilmegi makul bilinse-de, gelen habarlar Ramin Isaýewiñ atylan ähli töhmetleri anyk resminamalar bilen ýalana çykarandygyny görkezdi.
Görýäñizmi bolýan zatlary: Ramin Isaýewe atylan töhmetleriñ barsynyñ maliýe bilen baglanyşyklydygyna garamazdan, gamana döwlet syrlary bilen baglanyşykly ýaly ýapyk sud edilýär.
Munuñ esasy sebäbi, 2002-nji ýylda Geýdar Alyýewiñ ýokary wezipä Ramin Isaýewiniñ üstüne atylmaga synanyşylan etmişlerden prezident Ylham Alyýewiñ habarly bolmazlygyny gazanmak.
Ýaşyl energiýa boýunça hünärmen Ramin Isaýewe prokuror 12 ýyl 6 aý azatlyk mahrum etmek jezasynyñ berilmegini sorady.
Häzirbegjandaky bular ýaly sud prosesleriniñ netijesi-de belli: Sudýa talap edilen jezada 6 aýlyk ýa-da bir ýyllyk eglişige gidenden soñ Ramin Isaýew türmä ýollanmaly, yzyndan Ýewropanyñ Adam hukuklary boýunça sudy (ÝAHBS) prosese girişmeli. Bäş ýyl çemesi wagt geçenden soñ ÝAHBS Häzirbegjany jezalandyrmaly, Häzirbegjan bu jezany piñine-de almaly däl we Isaýew 10 ýyl çemesi wagtdan soñ boşadylmaly... Ýagny häkimiýetiñ Günbatar bilen söwdalaşygynda adyñ sanawa girmedik bolsa, "ýandy gülüm keten halwa..."
Birem prezidentiñ ýylda iki gezek gol çekýän amnistiýa sanawy bar. Häzirlinçe ol ýerlere girmän, türmäniñ marşrutkasyna žurnalistleriñ gyssagly mündürilmegini ýola goýalyñ.
Hany, onda, saç syryşlyklar mübärek bol-a!..

Maýis ALIZADE.

Duşenbe, 09.12.2024 ý.