Deputat boljak häkim nutugyndan bellidir / satiriki hekaýa

DEPUTAT BOLJAK HÄKIM NUTUGYNDAN BELLIDIR

Üç sagat bäri dört sany "Jip" awtoulagy ýoldady. Awtoulaglar oba çaýhanasynyñ deñesinde sägindi. Häkim iñ öñdäki awtoulagdan düşdi, ikinji awtoulagdan hat-ýazuwçy, depderçi, içeri işler bölüminiñ başlygy, žandarmeriýanyñ başlygy düşdi. Ekerançylyk edarasynyñ başlygy, saglygy goraýyş bölümiñ başlygy, bilim bölümiñ başlygy, liseý müdiri, hat-habarlar gullugynyñ başlygy, tehniki tükelleýiş edarasynyñ başlygy we beýleki başlyklar yzdaky iki awtoulagdadylar. "Jipleri" gören obalylar çaýhananada oturan ýerlerinden daşaryk okduryldylar. Biri baryp häkimiñ elini ogşady, ýene biri elleşdi. Kimsi baryp ýitirip tapan ýaly gujaklaşdy. Häkim bolsa olaryñ hemmesini mähirli bagryna basyp çykdy. Uzak ýyllap zary çekilen demokratiýanyñ bu gadyrly duşuşygy kim bolsañam gözüñe ýaş inderjekdi.
Olaryñ hemmesi birden çaýhana girdiler. Häkim çaýhananyñ ojagynyñ golaýynda aýbogdaşyny gurup oturdy. Ol obanyñ iñ ýaşulysy Mahmyt agany ýanyna - sag gapdalyna oturtman arkaýyn oturmady. Obalylar ýaşlaryna görä gezekli-gezegine aýbogdaşlaryny gurup oturdylar. Etrabyñ dürli pudaklarynyñ wezipeli işgärleri eýeleýän wezipesine görä, bosagada dik durdular.
- Hoş geldiñiz, Beý!..
- Hoş gördük, agalar!..
- Hoş geldiñiz!...
Eller çep döşüñ üstüne gondy.
- Salam!..
- Salam...
Häkimem edil obalylar ýaly sag elini ýüreginiñ üstüne mäkäm basyp, her obala aýry-aýry: "Salam, salam!" diýip gaýtalaýardy.
Çaýdyr, kofe getirildi. Özlerine häkim tarapynda ýöriteläp «otur» diýilmänsoñ, gapyda dik duran işgärler çaýdyr kofelerini agyzlaryny şapbyldatman işjek bolup garabaşlaryna gaýdylar. Olaryñ içindäle intellektual batyrgaýlygy bilen tanalýandygy üçin on ýyl bäri wezipesi ulalyp gidibermeýän tokaý-hojalyk edarasynyñ başlygy rewmatizmden ejir çekýän aýaklarynyñ agyrysyna çydap bilmedi, ol sagrysyny diwara ýaplap, ýene-de bir gezek gözsüz batyrlyk etdi. Häkim atalyk mähri çogup duran nazary bilen obalylara göz aýlady:
- Halyñyz niçik, obadaşlar?
Ýerli-ýerden çykan sesler çaýhanany gaplap aldy:
- Sag boluñ, begim!...
- Alla günümizi göp görmesin!..
- Seniñ saýañda gem zadymyz ýok!..
- Alla seni biziñ başymyzdan aýyrmasyn!..
Häkim obalylara matlabyny düşündirmäge durdy. Ol häzir edil obalylaryñ biri ýaly, halkyñ biri ýaly bolup, göýä olaryñ dili, olaryñ agzy bilen gepleýän ýalydy. Hususanam "k" harpyny "g" harpy bilen çalşyp gürlemäge çalyşýardy. Talypka medeni çärelere köp gatnaşandygy üçin obalylaryñ agzyna ussatlyk bilen öýkünýärdi:
- Agalar, sizi juda-juda göresim geldi... Men siziñ obañyza gelmänime näçe gün boldy?
Obaly bir ýaşuly:
- Düýn däl öññin bärdediñ - diýip gygyrdy.
- Aman-aman... Çyndanammy Ir-rejep aga?.. Maña hamala bir ýyl geçen ýaly-da! Walla, sizi göresim geldi.
Obalylar bilen ýeke-ýeke gürleşmäge ýaltanmaýan häkim oturan obalylaryñ birine ýüzlendi:
- Sadyg aga, seniñ işiñ nätdi? Pangadan grado aldyñmy-gy?
- Sag bol, begim...
- Düýnüñ özi Zirehet pangasyna bardym, iki müñ gaýma galdyrdym...
- Näme diýýäñ Sadyg aga? Düýnüñ özünde şähere baran bolsañ, ýolugra sowlup geçäýmeli egeniñ-dä. Bir gäse ajyja gofämi içer geçerdiñ.
- Bimaza etmäýin diýdim...
- Bäh, bäh, bäh... O nämäñ bimazalygy, Sadyg aga? O etrap düşelgehanasy siziñ öýüñiz ahyryn!..
Häkim soñra başga birine ýüzüni öwürdi:
- Ysmyýl aga, geçen agşam seni üdd-düýşümde görüpdirin.
- Pygamber ýorgudy bolsun.
- Oý-pigirim sizde galdy. Ýogsa-da bir gemçiligiñiz barmyga diýip iñkise gitdim oturdym. Siz meniñ gündiz huşumda, gije düýşümde...
Ol gepläp durka arasynda çaýhananyñ gapysy açylyp, içeri obalylar girip, göni häkimiñ öñüne baryp, ýaş bolsa elini öpüp, garry bolsa gujaklaşyp, hal-ahwal soraşýardy. Häkim olaryñ köpüsiniñ adyny ýatdan bilýärdi: Memmet, Ehmet, Hüsün... Ady ýatdan çykany bolsa:
- Gusura bagmañ, aglymdan çygmyş, adyñ nämedi señ? - diýip soraýardy.
- Satylmyş.
- Eý-hoo!.. Undupdyryn-aý. Otur, otur, Satulmuş. Oñ ýalam yragda durma. Gel ýanjagazymda otursana!..
Häkim garşysynda dik duranlary obalylara görkezdi:
- Bulary tanaýañyzmy, agalar?
Häkim ger oba gelende bu soragy bererdi, obalylaram:
- Tanaýas begim, tanaýas! - diýerdiler.
Häkim şonda-da işgärlerini obalylara tanatmaga durdy:
- Şu bärgi şilliñ hor?..
Obalylar:
- Bilýäs, bilýäs, hatçy beý... - diýişdiler.
- Onuñ ýanyndaky duran çişik salgyt edarasynyñ başlygy. Bir işiñiz düşdümi, gapyny gagman göni giriñ. Eger möhümiñiz bitmese, göni meñ gapymy gagyñ!
Şu galstugy gyşyk, paşmagy ökjesizi tanaýañyzmy?
- Ony bilemzok? Zirehediñ başlygymy ol?
Häkim olary ýekän-ýekän tanadyp çykandan soń işgärlerine:
- Oturyñ! - diýdi. - Öñler bularyñ didaryny görmek üçin ýüz görümlig bermelidi. Şimdi olaryñ jemläp, siziñ aýagyñyza getirdim. Ydd-demogratiýa diýip, şuña diýilýär.
- Alla seni bize köp görmesin!
- Aýtjag-goýjag zadyñyz, arz-şikaýatyñyz barmy? - Obalylar arz-şikaýatlaryny aýdyp başlandan ol bu boýunça jogäpkär işgärine görkezme berdi: - Ýaz, belle ildeşlerimiziñ aýdýanlaryny. Derhal düzedilsin, işiñ netijesiniñ hökmany suratda dyggatyma ýetirersiñiz!
Häkim işgärleri bilen stambullylaryñ şiwesinde gürleýärdi. Obalylar "Biziñ häkimimiz emme-de dil bilýä..." diýip, häkime baha berýärdiler.
Şikaýatlar diñlenip durka gapy kakyldy. Hor, solgun ýüzli bir ýaş oglan girdi. Ol utanyp diýen ýaly häkime golaýlaşdy. Hemme obalylara edişi ýaly, ony-da gujaklap bagryna basdy, mañlaýyndan ogşady.
- Ýagdaýlar gowumy?
- Köp sag boluñ, hojaýyn... Minnetdar, gowy ýagdaýym...
Geñ galaýmaly!.. Bu ýaş ýigidiñ dili başgady, ol stambullylaryñ şiwesinde gürleýärdi.
- Adyñ Inzamydy seniñ? Ýadymdan çykypdyr...
- Ýok, hojaýyn. Muslih.
Häkim birden çuslandy. Bu ýaş ýigit obalylardan däl bolmaly. Ýogsa-da, bärde bir ýalñyşlyk goýberäýdimikä? Onuñ gaşlary eserdeñlik bilen ýokary bürüşdi:
- Nämeçi sen?
- Oba mugallymy, hojaýyn.
Häkim aklyna aýlandy. Ol ýaş ýigidi obalydyr öýdüp gujaklapdy, mañlaýyndan öpüpdi ahyryn! Häkimiñ ýüz-gözi üýtgedi. Ol mugallymy "Bar, ýok bolsana!" diýen manyda: "Tff-uu!" diýip, eliniñ tersi bilen itekläp goýberdi. Häkimiñ dişleriniñ arasyndan syzylyp çykan bu ýigrenç gatyşykly sözden many alyp bilmedik mugallym näme etjegini bilmän aljyrady. Häkim oña:
- Geç, beýlägg! - diýip, azgyryldy. - Dur, şo taýda!
Oba mugallymy göýä jenaýat eden ýaly ýüzüni aşak sallap, utançly halda yzyna öwrüldi we dik duran işgärleriñ iñ yzyna geçdi.
Gün günortadan agypdy. Häkim obalylar bilen jem bolup sarmadyr palaw iýdi. Erninden syrykdyryp aýran baryny içdi. Garynlaryny gerk-gäbe doýduranlaryndan soñ häkim bilen onuñ ýanyndaky işgärler "Jiplere" atlandylar. Obalylar olaryñ yzyndan el salgap galdylar:
- Güle-güle!..
- Sag-aman gidiñ!..
- Gelip duryñ!..
- Ýene garaşarys, bege-em!..
- Saglykda görşeliñ!..
Ýola çykan awtoulaglar başga bir obanyñ çetinden girdi...
Ynha, saýlaw döwri hem gelip ýetdi. Şol etrapdan bäş sany deputat saýlanmalydy. Talaşgär bolsa segsen dört sanydy. Häkim hem şolaryñ arasyndady. Onuñ saýlanjagyna şek-şübhe ýokdy. Eýse, haýsy obaly oña ses bermez? Çünki ol tegelek dört ýylyny obalylaryñ arasynda geçiripdi. Saýrysyna, sagyna, näsagyna, bergilisine - kim näme diýse ylgapdy. Näme diýseler, näme isleseler edipdi. Häkim deputat saýlanjagyna arkaýyn bolsa-da, saýlaw üçin ýygnanan halkyñ öñünde münbere çykyp saýlaw maksatnamasy bilen çykyş etdi. Diñleýjileriñ arasynda Möwlit aganyñ keýpi ýokdy. Ol häkime:
- Rugsat ber... - diýip towakga etdi. - Bu belent ýerden menem birki agyz söz aýdaýyn!
Häkim Möwlit aganyñ özüni goldap söz sözlejegini bilýändigi üçin onuñ golundan tutup, münbere çykardy. Möwlit aga sakgalyny sypalaşdyran boldy we mikrofonyñ öñünde köpçülige ýüzlenip başlady:
- Ildeşler!.. Hägimimiz talaşgärligini görkezdi. Men bilýän, hemmäñiz şoña ses berersiñiz... Ýöne başga bir zady pigirlenip gördüñizmi? Men segsen igi ýaşymda. Bu jelegaýlara häzire çenli şular ýaly hägim gelmändi. Ýol diýdig, çegdi. Suw diýdig, getirdi. Lugman diýdig, berdi. Gredit diýdig, alyñ diýdi. Megdep diýdik, "ana, megdep" diýdi. Ýurdy garyş-garyş aýlansañyz, bular ýala sataşmarsyñyz.
Sizem indi ony deputat saýlap, özüñize zyýan edýäñiz. Soñ halymyz niçik bor? Deputatlyk añsat zat, gim saýlansa-da oñarar. Etrapdan daşlaşdyrjak başga adamyñyz ýogmy? Oýlanyñ, ölçeriñ, soñ garara geliñ!
Möwlit aga münberden indi. Ýüz-gözi üýtgän häkim gahar-gazabyny belli etmejek bolup, gaýtadan münbere çykdy. Ol Möwlit aganyñ öwgüsine minnetdarlyk bildirenden soñra, eger özüni deputat saýlasalar, mejlisiñ münberinden bu halkyñ hak-hukugyny hasam gowy gorajakdygyna äht edip, iki sagat dagy gürledi.
Möwlit aganyñ çykyşy ýyldyrym çaltlygynda obalaryñ hemmesine ýaýrady. Bir hepde geçensoñ geçirilen saýlawlarda sandykdan häkime berlen ses bary-ýogy iki ýüz on dört sany ses çykdy. Bu sesleri-de ondan halas bolmak isleýän iki ýüz on dört sany etrap edara-guramalaryñ başlyklary bilen häkimiñ öz maşgalasy agzasy beren eken.
Deslapky saýlawda deputat saýlanmak üçin häkimlik kürsüsindenem el çeken öñki häkim indi öýünde oturyp ýolbaşçylyk tejribesinden başgalaryñam peýdalanmagy üçin kitap ýazýar.
On dört ýyllyk zähmet karýerasyndan onuñ dilinde ýekeje yz galdy, olam mahal-mahal "k" harpyny "g" harpyna öwrüp gürleýänligi. Ol ýazyp oturan kitabyndan başyny galdyryp aýalyna şeýle diýýär:
- Geýwanyjygym, maña birje gäse gofe getir, ýene gellämden tutdy!..