Goşgular

GOŞGULAR

MESTANADYR

Meý­ni ha­ky­kat­dan içip,
Köň­lüm me­niň mes­ta­na­dyr;
Hem har­sy­dün­ýä­den ge­çip,
Pysk äh­li­den bi­ga­na­dyr.

Men gez­mi­şem gir­ýan olup,
Ja­nu-je­set bir­ýan olup,
Rä­su-ajal ur­ýan olup,
Yşk odu­na per­wa­na­dyr.

Dün­ýe sa­ry kyl­maň na­zar,
Eý­läň be­la­syn­dan he­zer,
Goý­maň ha­zy­na si­mu-zer,
Bu men­zi­li-weý­ra­na­dyr.

Yl­ma amal kyl­mak işi
Bol­sa, ki­şi­niň wer­zi­şi,
Alym­ny dost tut­gan ki­şi
Mer­da­na­dyr, mer­da­na­dyr.

Alym amal kyl­sa özi,
Gör­seň, mü­bä­rek­dir ýü­zi,
Alym­la­ryň aýt­gan sö­zi,
Her bi­ri bir dür­dä­ne­dir.

Alym erer din röw­şe­ni,
Ba­gy-me­la­hat gül­şe­ni,
Rah­mat ba­ha­ry-mes­ge­ni,
Gö­ýä ki göw­her­ha­na­dyr.

Deýr iç­re gir­dim teş­ne leb,
Bir kä­se meý köň­lüm di­läp,
Med­hu­şu-mes­tem ru­zu-şeb,
Mes­gen ma­ňa meý­ha­na­dyr.

Ra­hat diý­sem, mäh­net­de men,
Mäh­net diý­sem, ra­hat­da men,
Asy özüm, gaflat­da men,
Gäh bir kö­ňül oý­ga­na­dyr.

Ger hoş, by­na­hoş aju-dok,
Ef­gan ky­lar men, aý­by ýok,
Dil ar­zu­wy di­da­ry-hak,
Şeý­da­ýy bir di­wa­na­dyr.

BEGLER

Ma­laý ha­nyň ze­rin aç­dym,
Iç­dim ga­na-ga­na beg­ler;
Ýa­lan­ça gel­dim, tu­taş­dym,
Geç­dim ýa­na-ýa­na, beg­ler.

Bir çe­men bog­dum, ge­tir­dim,
Ne şa­ha­ňa gol ýe­tir­dim,
Gü­lüň möw­sü­min ötür­dim,
Gal­dym ze­mis­ta­na, beg­ler.

Söw­da­gär men, maý­da bil­men,
Ýa­ra sy­rym aý­da bil­men,
Ýaz ge­lip men, gaý­da bil­men,
Gal­dym ze­mis­ta­na, beg­ler.

Gu­ry agaç ýa­nar, sö­ner,
Öl agaç­dan ha­syl öner,
Dä­li döw­ran ki­me dö­ner,
Öw­rü­ler za­ma­na, beg­ler.

Jen­net bo­lar ja­ýyň se­niň,
Gol uza­dyp, sup­ra ýa­ýyň,
Şeý­da­ýy diýr, gu­lak go­ýuň,
Bi­ziň bu des­sa­na, beg­ler.

GÖZEL ÝIGRIM BÄŞ

Şeý­le gu­la­ga ýa­kym­ly,
Söz­le­dim, gö­zel ýig­rim bäş;
Ni­çe owa­zy çe­kim­li,
Yz­la­dym, gö­zel ýig­rim bäş.

Bu gün or­nuň bol­dy bel­li,
Bul ama­nat tel­li-pel­li,
Ös­dü­rip şol gü­ne çen­li,
Giz­le­dim, gö­zel ýig­rim bäş.

Ar­zuw edip, ýe­te bil­men,
Gö­rü­nip dur, tu­ta bil­men,
Ma­ly-dün­ýä sa­ta bil­men,
Yz­la­dym, gö­zel ýig­rim bäş.

Ýe­di­sin­den owaz çy­kyp,
On se­ki­zin tar­tar çe­kip,
Üç müň ýaş­da öm­rüň ýa­kyp,
Ge­çir­dik, gö­zel ýig­rim bäş.

Ma­tam, mer­si­ýe Şa­kan­dy
Ýa­zyp geç­miş ni­çe ben­di,
Okyp ýat eder­ler şin­di,
Se­ni yz­lap, gö­zel ýig­rim bäş.

Şeý­da­ýy diýr, bar be­ter­ler,
Se­niň üçin ýas tu­tar­lar,
Bu wagt kem-käs tu­tar­lar,
Ýi­ter sen, gö­zel ýig­rim bäş.

ÇAGY BARDYR

Ol ne­dir, ge­lip ge­çin­çä,
Sa­pa­ly­ja ça­gy bar­dyr;
Ol ni­çe ker­wen ötin­çä,
Üş­bu ýol ýa­ra­gy bar­dyr.

Ol ne des­san­dyr, so­ra­ly,
Okyp ma­ny­syn be­re­li,
Ol ne öý­dür iki öre­li,
Da­gy dört çy­ra­gy bar­dyr?

Mü­min olan ýol­dan azar,
Ta­ry­ka­ta kyl­maz na­zar,
Ke­ra­man-kä­ti­beýn ýa­zar,
Ne kyl­saň, so­ra­gy bar­dyr.

Ke­rem­li pa­ty­şa­hy­myň,
Paz­ly çoh­dur ila­hy­myň,
Me­niň ky­lan gü­nä­hi­miň
Ne ujy-gy­ra­gy bar­dyr.

Şeý­da­ýy ky­lar per­ýa­dy,
Äle­me des­san­dyr ady,
Ýi­gi­diň bol­sa zür­ýa­dy,
Ýü­re­gi­niň ýa­gy bar­dyr.

ŞEÝDAÝY

XVIII asyr türkmen edebiýatynyň görnükli wekili Şeýdaýynyň doglan we aradan çykan ýyllary, ömür ýoly barada anyk maglumatlar henize çenli ele salnanok. Diňe şahyryň 1785-nji ýyldan 1800-nji ýyla çenli Buharada häkimlik eden Mir Magsym Şamyrada bagyşlap döreden „Mesnetneşin“ şygryna esaslanyp, onuň XVIII asyryň ortalarynda ýaşap geçendigini aýtmak mümkin. Şeýdaýy „Gül — Senuber“ dessany we liriki goşgulary bilen meşhurdyr.
‌ Şeýdaýy öz dessanyny halk döredijiliginiň we ýazuw edebiýatynyň esasynda döredipdir. Gül we Senuber barada pars we hindi dillerinde hem hekaýatlar, ertekiler, poemalar duşýar. Şeýdaýynyň bu dessany döretmegine „Müň bir gije“ ertekiler kitaby hem belli bir derejede täsirini ýetiripdir. Şygyrlaryndan onuň öz döwrüniň sowatly adamlarynyň biri bolandygy görünýär. Onuň dürli temalar boýunça döreden eserleri türkmen nusgawy edebiýatynyň taryhynda mynasyp orun eýeleýär.
Şeýdaýynyň şygyrlarynyň agramly bölegi sopuçylyk bilen baglydyr. Bu şygyrlarda adam ruhunyň çuňluklaryna aralaşylyp, ruhy kämillige alyp barýan ýoluň aýratynlyklaryndan söz açylýar. Adamyň çylşyrymly içki dünýäsi Şeýdaýynyň şygyrlarynda ýönekeý dil bilen aňladylýar.