Käbir aýallara melek diýýäñiz

Doly ylalaşýan...
Gyz çaga Melek diýip at goýýalar. Şu-da meñ üçin göwnejaý däl.

Doly manyda oňlaýaryn diýip biljek däl emma mamla taraplary-da bar. Aýal-gyzlara taryhdan bäri dürli-dürli ýüzlenmeler, sözler bilen ýüzlenipdirler, bularyň aglabasam erbet manyda, meselem "gyrnak", seksual islegini kanagatlandyrýan aýal-gyzlara aýdylýar, ýa-da "awrat" (owrat), "ganjyk" ýa-da häzirki zamanlarda "heleý" we ş.m ýüzlenmeler ulanylýar. Şol sebäpli bu ýüzlenmeler aýal maşgalalaryň äsgerilmeýändiginiň iň aýdyň kepilidir. Indi bolsa bu sözler ýatdy emma ýene-de ady bilen däl-de, ýene-de dürli-dürli ýüzlenmeler bilen çagyrylýar. Hiç haçanam ady bilen ýüzlenmek islemeýärler. Bu bolsa aýal maşgalalary has aýratyn bir orna goýýar (erbet ýa-da gowy manyda), ynsan däl ýaly hasaplanýar.

Şol sebäpli bu mesele döwrebap feministleriň we aýal haklaryny, durmuşdaky ornuny goldaýan adamlaryň garşylyklaryna duçar boldy. Mysal üçin, "aýal bir güldir" sözlemi: gaty erbet tankytlanypdy. Şol sebäpli "aýal hiç zadam däldir, ol ynsandyr" ýaly statuslar protestlerde ulanyldy. Çyndanam bu tarapdan seretsek mamla, esasanam edebiýatçylar bu işiň çenini ellerinden sypdyrdylar, indi dagy näme diýýändiklerini hem kän saýgaryp bilenoklar, diňe lenç edilen sözleri "olaram ýazýar" logikasy bilen öz eserlerinde ulanyp, ýer berýärler.

Netijede käbir aýal maşgalalar bu sözleri bilip kabul etmese-de, aň astyna ýerleşýär we birsyhly gaýtalanyp duran halatynda, hereketlerde üýtgeşme, tapawutlylyk görlüp başlanýar. Bir tarapdanam, hoşamaý, mylakatly sözler öz söýýän kişileriňe, ähmiýet berýän kişileriňe aýdylýar, aýdaňda-da kän ulaltmaly däl. Meselem siz birini söýýän bolsaňyz, aşa köp mylakatly sözleri diýip dursaňyz, onuň gözünden syrylarsyňyz we hormatyňyz, gazananja abraýyňyz döküler. Şol sebäpli "melek" diýdi, ýa-da ş.m sözleri gowy görýändigiňi bildirmek, üns berýändigiňi bildirmek manysynda ulanylyp bilner, bu işiň ýalňyş tarapy, umumy ulanmalary we derejesini sazlap bilmezlikleri.

Uzyn teswiriñizde juda mantykly deliller getiripsiñiz, begendim sypaýy añ-pikirleriñiz üçin minnetdar. Ýalñyz belligim: türkmeniñ heleý sözi pes, kemsidiji manyda aýdylmaýan eken. Muny meň özümem birki ýyllykda eşitdim. Heleý eleý sözünden gelip çykan diýdiler. Eleý bolsa gadymy türk dilinde ýanýoldaş hemra golaý ýaly many berýä diýäýdiler öýdýän, ýalñyşmasam.

Hä, bilemokdym. Ýöne köplenç adamlar oňaýsyz hasaplaýandygy we diýýänlerem oňaýsyz manyda diýýändikleri üçin şuwagta çenli ýalňyş düşünilip gelipdir öýdýän. Aslynda şeýle etimologiki maglumatlary diýseň gowy görýärin, ýazanyňyz üçin minnetdar, özümem gözleşdirip görerin.

Melek ady türkleriñ täsiri bilen geldi ilkibada biziñ aramyza. Bir aýal bardy türk filimlerini janköýerlik bilen tomaşa edýärdi. Netijede çagalarynyñ atlaryny türkçe goýup çykdy.