Milletparazlyk pitnesine garşy düýpli çözgüt: Birleşen Korollyk

MILLETPARAZLYK PITNESINE GARŞY DÜÝPLI ÇÖZGÜT: BIRLEŞEN KOROLLYK

Birleşen Korollygyñ formasynyñ üstünde oýlanmaga we nusga alynmaga mynasyp. Başgalaryñ tejribelerinden sapak alýanlar nähili bagtly!

Gollandiýada, Şwesiýada birküç sany ekstremistiñ Gurhany ýakyp-ýyrtmagy musulmanlary we adamkärçilik duýgusyny ýitirmedik başga dinlileri gahar-gazaba atlandyrdy. Munuñ özi tebigy taýdan bolaýmaly duýguçyl mesele. Aç-açan ýazgarmadan daşgaryn haýsy tarapdan okasañyz okañ, meseläniñ duýguçyllyk tarapyndan ötri şübhelenmegiñiz ýa gaharlanmagyñyz ahmal.
Meselänjñ käbirlerimiziñ üns bermedik ýa-da üns merkezine düşende, belki-de ähmiýet berilmedik bolubiljek taraplarynyñ üstünde durup oýlanmagyñ gerekdigini bilýärin.
Hadysanyñ aýasynda iki açyk argument bar: Musulmanlar Gurhany ýakmagyñ musulmanlaryñ duýgularyny äsgermezlik etmekdigini we şahsyýete garşy şahsy çozuş bilen deñdigini aýdýar. Garşydaş tarap bolsa (Gollandiýa, Şwesiýa) şeýle hadysanyñ şahsy pikir azatlygy hukugynyñ ulanylmagynyñ çäginde bolup geçendigini öñe sürýär.
Köp adamlar, elbetde, käbir döwlet ýolbaşçylary-da şeýle ýaramaz hadysany ýazgaranam bolsalar, kanuny görnetin bozanok. 2006-njy ýylda Resullallaha (s.a.w) dil uzadan karikaturalarynyñ çap edilmeginden soñ bolup geçen wakalara meñzeş ýagdaýda mundan gelip çykjak howpsuzlyk problemalaryndan gorkubersinler.
Başgaça aýdanda, musulmanlaryñ argumenti mazmuny, mukaddeslikleri depgilemegiñ, azatlyklaryñ çäklendirilmegini kanunylaşdyrýan zelel bolan normatiw subutnamalara goldanýar.
Garşydaş tarap şeýle argumenti kabul edýär, ýöne birmeñzeş synanşyklaryñ öñüni aljak derejede güýçli görenok.
Şuny düşündirjek bolaýyn:
Geçen hepde bolşy ýaly Gurhanyñ ýa-da başga mukaddes kitabyñ ýyrtylmagy yzygiderli ýa-da haýsydyr bir görnüşde ýüze çykan heläkçilik bolmaýşy ýaly, birnäçe adamyñ eden işi-de däl.
Onuñ düýp maksady migrantlara garşy duýgulara meçew bermek we yzyndanam şeýden adam ýa-da topar üçin syýasy maksatlara hysmat edýän mediýa tupanyny döretmek bolan seýrek duş gelýän şahsy synanşyklara has golaý.
Şop sebäpli, mesele halasagam, halamasagam çäklendirmeleriñ giñeldilmegine getirjek has köp kanunlary çykaryp däl-de, syýasy we medeni synanşyklar arkaly ele alynmaly.
Syýasy synanşyklar syýasat sahnasyndaky ähli taraplaryñ we raýat-jemgyýetçilik guramalarynyñ şeýle hereketi ýazgarma we syýasy-saýlaw göreşlerinde mukaddeslikleriñ ulanylmagyny ýazgarma borjuny öz içine alýar.
Medeni inisiatiwalar barada aýdanda bolsa, migrantlaryñ (hususanam musulmanlaryñ) sosial düzgüne uýgunlaşmagyny, dosta peýda getirýän we duşmany gorka düşürýän täsirli sese eýe bolmagyny üpjün etmek üçin esasy saýlawlara doly gatnaşma borjuny düşündirmegi öz içine alýar.
Birleşen Korollykdaky aziýaly we afrikaly migrantlaryñ tejribeleri öwrenilmäge mynasyp.
Häzirki hökümet ýolbaşçysynyñ (Rişi Sunak) asly hindistanly maşgaladandygyny bilýäris. Soñky on ýylyñ dowamynda birnäçe migrant syýasy orunlara ýerleşdi we bularyñ galabasy musulman.
Migrantlaryñ Angliýanyñ sosial-syýasy sistemasyna barha artýan integrasiýasy bolmasa, şeýle zat mümkin bolmazdy. Şeýle ýagdaý hökmany suratda Şwesiýada we Gollandiýada gaýtalanyp bilner. Hakykatdanam, öñräk iki musulman syýasatçynyñ Gollandiýada Adalat hem-de Zähmet ministri bolandygyny, başga bir musulman aýalyñ Şwesiýada beýleki ýöredýän işleri bilen bir hatarda Bilim ministri bolandygyny gördük. Gepiñ keltesi, Gurhanyñ ýakylmagy ýa-da ýyrtylmagy musulman migrantlar bilen olara töründen ýer beren jemgyýetleriñ arasyndaky çaknyşygy döretmäge gönükdirilen bulagaýlykdan başga zat däl. Ol migrantlara duşmançylyk edýän milletparaz akymyñ alyp barýan göreşidir.
Eger musulmanlar urha-urly çaknyşyga girseler, onda aşa sagçylaryñ maksatlaryna hyzmat ederler.
Bu pitnäni köki-damary bilen goparyp zyñmagyñ we ebedilik ýok etmegiñ ýoly syýasy we sosial integrasiýadan hem-de jemgyýetçilik durmuşynda täsirli syýasy blok emele getirmekden geçýär.
Şeýle ýagdaýda iki tarapam olara ýakynlaşmaga we talaplaryny goramaga dyrjaşar. Musulmanlar ýewropa jemgyýetinden gyrakladylmaz, gaýtam, simpatiýa görerler.
Aşa sagçylary şeýle ýaramaz hereketlere iteren "tilkilerem" aslynda öz hinlerine bakyp uwlaýar. Birleşen Korollygyñ formasynyñ üstünde oýlanmaga we nusga alynmaga mynasyp. Başgalaryñ tejribelerinden sapak alýanlar nähili bagtly!

Tewfik SEÝF,
Saud Arabystanly žurnalist.

Penşenbe, 02.02.2023 ý.