Syýasata düýş gatmak

SYÝASATA DÜÝŞ GATMAK

Saýlaw döwründe görjek-eşitjek zatlarymy simwoliki söz bilen aýtmaly bolsa, “tahaýýül” (hyýallanma, göz öñüne getirme, hyýalbentlik) diýjek.
Dilimize arap dilinden geçen “tahaýýül” hyýal sözünden ýasaldy. Özem munuñ düşündirişi kemter gaýdýar. Çünki: fransuz pelsepeçisi Žil Delýozyñ täsin kesgitlemesi bar:
"Hyýalbentlik hakyky däl däl-de, hakyky däliñ hakykatdan aýyl-saýyl edilmezligidir".
Diñe saýlaw wadalary we başgalar däl, jemgyýetçiljk durmuşymyzyñ "predmetini-de" şu kesgitleme emele getirýär. Hakykatlaryñ üstünde däl, kabul etme (восприя́тие, перце́пция)-fantaziýanyñ üstünde ýasama durmuş gurulýar. Özem "ynanç" duýgusy agyr basýan jemgyýetlerde munuñ "müşderisi" köp bolýar. Yzyndan garşymyza şu çykarylýar:
Amerikan populizminiñ boýna dakan hil-san ululygynyñ iñ gymmatly bolup durýandygy hakdaky kabul etme! Düşünjäniñem ölçegi san bilen ölçenýärdi: "näçe adam yzarlaýar?"
Siziñ intellektual gözlegiñiziñ garşysyna çykarylanam şudur: "marjinal-çapraz".
Hawa, hakykat diñe gatlaklar tarapyndan kabul edilse hakykatdy! Köpçülige gabat gelmeýän ýa-da topardan "aforoz" edilen bolsa ýeñilendi.
Bu toparyñ gözlegi "gowy-owadan-gymmatly" däldi, diñe peýdaly tarapyny gözleýärdi. Özem "peýdany gözleme" islegi wagtyñ geçmegi bilen reallyk bilen arasyny üzen hyjuwa öwrüldi:
Hyýalbentlik düşünjesi ýurda AKP-den ýolukdy. Heýhat! AKP-ä garşy çykýanlaryñ hut AKP ýaly diýdimzorlyk edýändiklerine şaýatlyk edýäris.

* * *

Fransuz sosiology Žan-Fransua Baýart "Identifikasion illýuziýa" kitabynda göýä "biziñ mähellämiziñ" ruhy ahwalyny ýazýan ýaly:
"- Hergiz adamlara ýeke hyjuwa şeýle köre-körlük bilen özlerini aldyryp, iñ gymmatly bähbitlerini howp astyna salýandyklaryny aýtmañ, diñlän tapylmaz...
- Başga ýere seredenlerinde ellerinden gaçan azatlygy olara görkezmäñ, gören tapylmaz..."
Ýöne Baýart şeýle diýýär: "Hyýalbentlik diýilýän gury kagyz ähli jemgyýetlerde syýasy hereketleriñ syýasyny sorup alýar". Munuñ düşündirişi ABŞ-dan dünýä ýaýran hyýalbentçi "bähbit sapagyndady". Neoliberalizm muña "duz, burç" sepeläp hasam şorlaşdyrdy. Adamlar hakykaty bilesi gelmeýär "ker" we "kör" edildi: Adam diñe özüni bagtly edip biljek "hakykaty" eşidýän we görýän boldy. Hyýalbentlige eýermeýäne duşmançylyk edildi.
Ol düýşüne-simwoliki saýlaw söwdalaşygyna ynanmakdan el çekesi gelmeýär...
Hawa, hyýalbentlik bilen täze syýasy jemgyýet döredildi: munuñ özi añsyzlygyñ agalygydyr. Hyýaly "teatra" dönderilen bu syýasy oýna ýeñilmeli däl-de, muña garşy göreşmek mertlikdir.

* * *

Onsoñam:
Şu gezekki saýlaw döwri şuny-da görkezdi:
Özgäni ulanyp, "özüñi" ýasamagyñ-baha bermegiñ ýokanç kesele öwrülmegi...
Ýagny, erbet, gelşiksiz, hap!n duşman saýýan garşydaşynyñ üstünden özüniñ beýikligini görkezjek bolýan identifikasiýa saýlap alyp, "syýasy jemagatyny" kesgitlemek!
Hemme meseläniñ sebäbini medeni tarapdan gözlemek gülkünjem bolsa, ýurdumyzyñ hakyky ýagdaýy-ha şeýle. Täzelik yok, syýasy hyjuwlaryñ-göreşiñ göýdükleşdirilmegi kyrk ýyllyk neoliberal populistik strategiýanyñ netijesidir.
Şeýle diýilýär:
- Duýgulary eksplutatirleýän şeýle hyýalbentlige sizem özüñizi aldyryñ. Biz pikir gözlämzok, "täzäniñ" nähili guruljagy bilenem gyzyklanamzok, ýeke-täk maksadymyz - näçe gymmada düşsede, "özgäni" ýeñmek!
Bilgeşleýin sizi hakykat bilen galpyñ arasyndaky "küljümek" zolaga çekmek isleýärler. Ýogsam bolmasa:
Durmuşda we işde rasionallyga bil baglaýanlaryñ, täzeçilligiñ gözleginden yza ädim ätmeýänleriñ şeýle ýöntemlige öwrenişip gidibermegi mümkin däl, tersine bolanda, özüñi özüñ inkär etmek bolýar.
Ýeñilýän ýokmy? Bolanokmy? Özüme şu soragy berýärdim:
- Biziñ aramyzdan intellektullar nämüçin az çykýar?
Bu soragyñ jogabyny "añ-düşünje ýaltalygy" we ş.m. sebäpler bilen düşündirerdim.
Indi bolsa "batyrgaýlygyñ kemterlik etmegi" diýip düşündirýärin: Intellekt seljermegiñ ýerine giñ topbaklaryñ kabul eden zatlaryny almak, mähellä, toparlara ýeñilme añsatçyllygy!
Hormat goýýan käbir žurnalistlerimi okanymda, ynanmajak bolýaryn: ýene bir gezek düşünýärin welin, aýrylyp gidibermeýän boýunsunujylyk biziñ illeriñ "taryhy keseli" bolmaly!
Gynansak-da, respublikanyñ progressiwleri "kämillik ýaşyna" ýetmändir, "goýalyşmandyr". Bu saýlawyñ bize görkezýän ajy hakykatlarynyñ biri-de şu.

Soner ÝALÇYN.

"SÖZCÜ" gazeti, 27.04.2023 ý.