Kezzap akyllysumaklar

KEZZAP AKYLLYSUMAKLAR

Sosial mediýada özüne "ullakan aýnadan garap durandyr" öýdýän, aslynda gözýetimi darajyk käbir bloggerleriñ wideolaryna syn edip otyrkam şeyle pikir etdim: Düýp mesele adam bolmak. Bular adam däl!
Ýadyma nemes filosofy Fridrih Nişse düşdi. Çünki "Ýagşynyñ we ýamanyñ añyrsynda" eserinde "ýüreksizi, gorkagy, ownukçyly, dar bähbitleriñ pikirini edýäni" ýepbekledi.
Şeýle-de, "Ahlagyñ genealogiýasy" eserinde adamzadyñ "ýagşy" we "ýaman" gymmatlyk seljermelerini haýsy şertler astynda döredýändigini öwrendi...
Döwrüñ bilim derejesini, añ kabul etmesini (восприятие) gelip çykyş-genealogiýa barlagy bilen derñän Nişsäniñ yzyna Fuke, Derrida, Bartes, Gwattari, Delýoz ýaly filosoflar eýerdi...
Bu ýoluñ wekillerinden Alen Denonyñ ýazan "Göýdükligiñ häkimiýeti" maña şuny görkezdi: Ýurdumyzdaky göýdükligiñ genealogiýasy ýazylmaly!
Ýurdumyzda göýdükligiñ kesgitlemesiniñ bilnişi "ortaça derejedejem" pes. Bärden gaýdýar. Göýdüklik ýagşynyñ ganym duşmanydyr!
Kesgitlemäniñ ahlak bilen ýakyn baglanyşygy bar. Ahlak gymmatlyklary taýdan nämäniñ göz öñüne tutulýandygyny bilsek, kesgitlemäniñ manysyna diñe şonda doly düşüneris.
Muny mysallara ýüzlenmek arkaly düşündireýin:
Aýdaly, islendik ýagdaýda mert durup ogra - ogry, zalyma - zalym diýmeli. Emma göýdük adam şahsy bähbitlerini göz öñüne tutup ogry-jümrä, bozgaga, ýalança, zalyma arka durýar. Ine, ahlak taýdan çüýremek diýip şuña diýilýär. Biziñ ýurdumyzda şeýle ýagdaý giñden ýaýrapdyr.

* * *

Hakykaty haýsydyr bir bähbit üçin ýa-da gorkaklyk edip aýtmazlyk ogry, bozgak, zalym bilen hyzmatdaşlyk etmek göýdükligiñ iş ýüzündäki netijesidir.
Göýdüklik özüne dymandygy üçin teklip edilýäni almak üçin tarap tutýar we aktiw görnüşde ýalan sözlemäge, hatda şuña meñzeş ýagdaýda bolan we bolup biljek başgalary bilen hyzmatdaşlyga ýüz urýar.
Özem şeýle çüýränligiñ häkimiýet tarapy has beter gutulgysyz! Häkimiýet iş orunlaryny paýlanda etiki deñ kriteriýada bolmaly iş ukyby göz öñüne tutman salgylanmasyny diñe "özüni goldaýanlardyr tanyşlarynyñ" üstünden berýär. Mawy ekranda munuñ mysaly sanardan köp...
Ine... Göýdükligiñ emele getirýän çüýrükligi şu. Netijede jemgyýet ýagşylar tarapyndan däl, tanyş we jañ üsti bilen bellenen - işini oñarmaýan emelsizler tarapyndan dolandyrylýar. Hem:
Ýallakçylaryñ, ýaranjañlaryñ öñe çykarylmagy jemgyýetçilik çagşamasyna sebäp bolýar. Bu çüýreme ýyl geçdigisaýy ulalyp çuñlaşýar. Çünki jemgyýetdäki ullakan eden-etdilik we adalatsyzlyk duýgusy göýdükligi bähbitparaz "banda" öwürýär...
Düýnki güne çenli "şul-a gowy žurnalist bolar" diýip pikir edenlerimiñ ekrandaky syyasatyñ ýyrtygyna ýamanjak bolmagynyñ meni pikirlendiren zady şu: Howaýy şan-şöhrata uzaýan göýdük añsatçyllygy saýlap alýarlar...

* * *

Haçanda "bir zatlary öwrenip bolmazmyka" diýip ekranyñ öñüne geçsem, edilýän çykyşlary soñuna çenli diñläp bilemok! Ekrandaky hyzmatdaşlyga arkasyny dirän göýdükleriñ gündelik bähbitlerini amala aşyrmak üçin ýalan-ýaşryk her hili ýol-ýordumy, pyrylldagy etmekden gaýtmaýandygyna takatym ýetenok.
Ýörite "bellenendigine" görübilmezlik edilýändir öýdülýär we şyrrygy çykan göýdük sözlerini gaýtalap durýarlar.
Eýsem-de bolsa, dilewarlygy taýdan "ýokary", wezipe taýdan "ýeñillikli" tanymallaryñ ahlak gymmatlyklary taýdan göýdük jemgyýetinde näçe adam tarapyndan bilinýär? Gynansak-da, barmak büküp sananda on barmagyñam dolmazlygy göýdük "bandanyñ" ululygy bilen baglanyşykly...
Hakyky akyl-paýhasa, wyždanly ahlaga laýyk hereketler adamlary indi onçakly gyzyklandyrmaýar. Köpçülik bähbide esaslanýan gatnaşyklaryñ "şärikdeşligine" dahylly edilmek islenýär. Iş, pul, para-peşgeş, at-abraý, şan-şöhrat bar sebäbi...
Şeýlelikde... Bütin adamzat gymmatlyklaryny baýakylaşdyran, ýöntemleşdiren, bimanylaşdyran göýdüklik şu günümiziñ gutulgysyz ýaşaýyş-durmuş formasyna öwrüldi...
Beýle diýmek bilen diñe häkimiýet tarapy göz öñüne tutamok, siz özüni "oppozisiýa" diýip atlandyran akyllysymaklara-da ýa bolmasa sosial mediýada özüniñem düşünmeýän temalarynda akyl satýan ýeñles gelin-gyzlara-da serediñ. Diñe youtube-de "gürleýän boşkellelere" däl-de, syýasatçylara-da serediñ!
Göreş özüniñ mañzynda adalatsyzlyk ýaly her dürli çüýremäniñ sebäbi göýdüklige garşy alnyp barylmalydyr.
"Güni güýçliniñ" däl-de, haklynyñ we dogrynyñ tarapynda durmak - gowy adam bolmak diýmekdir!

Soner ÝALÇYN.

"SÖZCÜ" gazeti, 05.11.2024 ý.