«GÖWÜNDÄKI GÜNDELIK» ÝATLAMALAR KITABYNDAN
Iş ýerimdäki telefon jyrlady. Galdyrdym. Tanyş ses:
— Gadyrdan, bu men Hajy agaňdyryn.
Onuň ýumşaksy sesinden mähremligiň, özüni süýt, diňe dosty däl, ähli kişileri gaýmak saýmagyň owazy kalbyňa ýag ýaly siňip gidýär. Onsoň zybanyň öz-özi seslenýär:
— Biziň üçin-ä sen Hajy şahyrsyň, agam!
Onuň bolsa şol kiçigöwünliligi:
— Wah, bizden idili şahyr çykasy ýok-la. Ömür şo kärde işlämizsoň, iliň «Hajy milise» diýip dakan ady çyndyr öýdüp ýörüs. Men näme üçin jaň edýän diýsene. Ýaňy «Edebiýat we sungat» gazetinde Döwlet Hojabaý hakdaky makalaňy okadym. Bende tirsegine diklenendir. Menem Aşgabadyň sirkinde onuň at üstündäki oýunlaryna agzymy açyp seredipdim. Ine, ömrüni şöhrata gaplap geçiren şeýle adamlar hakda köpräk ýazmak gerek. Gapdalynda Kömek kakaň (Kömek Kuly bolmaly — G.O.) ajaýyp bir zady bar eken. Diňe ýaşlara däl, galam ýöredýänleň hemmesine melhem boljak maslahatlar. Durmuş tejribesi ýetik, galam ýöretmekde ezber adamyň ýazyşy üýtgeşik bolaýýa-laý, dogrumy?!
Men hem diňleýän, hemem onuň özi hakda bilýän zatlarymy ýada saljak bolýan. Hany, göreýin, onuň bilen ilkinji gezek 1992-nji ýylyň bahar paslynyň ortalarynda Aşyk Aýdyň piriň hatyrasyna Daşoguz topragynda tutulan toýa ýoldaş bolupdyk öýdýän, ýalňyşmasam. Aşgabatdan ugran döredijilik işgärleri, ýazyjy-şahyrlar, alymlar bir awtobusy doldurypdy. Baý, gowy şagalaň bolupdy. Şonda men Aşyk Aýdyň piriň nepesi düşen beýik düzde dikilen ak öýde Hajy Kakalynyň şahyr hem alym Nazar Gulla bilen dutary deň düzüp, heň kowalaýşyny görüp: «Aperin!» diýipdim. Mugallymyň (Nazar Gulla) aýdym-sazdan ganymat baş çykarýanyny bilsemem, Hajy Kakaly meniň üçin «açyşdy».
Megerem, onuň:
Başyňa döneýin, Aşyk Aýdyň pir,
Bu gün düýşümize girer günüňdir.
Älem içre owazasy binezir,
Bu gün düýşümize girer günüňdir
— diýen gowy goşgusynyň maňzy şol gezek garader bolup gara gazmany çalyp otyrka dörändir, belki.
Onuň goşgy ýazýandygyny, özem aglaba rusça ýazýandygyny bilýärdim. Şol döwürlerde işleýän «Ýaşlyk» žurnalymyzda iki sahypa edip beripdigem. «Züleýha» diýen dilden düşmeýän aýdymyň onuň sözlerinedigindenem habarym bardy.
Inçesagtdan uzynak, kakçekgeden bugdaýreňk, çalt hereketli adam bilen «Garagum» žurnalynda işleýän mahallarymyzam «garynja» gatnawymyz bardy. Baş redaktorymyz, Türkmenistanyň halk ýazyjysy, belli lirik şahyr Sapar Öräýew mahal-mahal:
— Häk, goşgynam Hajy Kakaly ýaly ýazaýsaň, her setirinden aýdym sesi gelip duran ýaly — diýibererdi. Şonda:
— Sapar aga, ol orsça ýazýandyr-a — diýemde, gaşlaryny çalaja çytybrak:
— Sen ertir şony tap-da, türkmençe ýazan goşgularyny alyp gaýt, žurnalyň indiki sanynda bereli, bilersiň şonda — diýerdi. Onuň goşgulary seýregrägem bolsa, garaz, görnerdi. Özem bazara setanda-seýranda düşýän halwa ýaly «süýjüdi», hyrydarlydy. Bir gowy tarapy «şunymy çap ediň!» diýip, bezikdirip duranokdy. Gaýtam, özüň idegläp-soraglap ýüz tutaýaňda-da: «Okyjylar halarmyka beräýsem» diýip, ýaýdanar durardy. Çap ediläýse bolsa, «Gowy goşgular eken» diýýän köpelerdi.
«Diýar» žurnalyna geçemsoň-a, özüm mahal-mahal jaň edip, ony «dürtgüläp» durardym. Üç dilde çap edilensoň, arkaýyn: «Haýsy dilde ýazanam bolsaň, getiriber» diýerdik. Bir gezek ol jaň etdi:
— Gadyrdan, Hajy milisäňdir bu. Magtymguludan birje goşgyny rusça geçirdim weli, ilki okap görüň, göwnüňize ýarasa...
Men onuň sözüni böldüm:
— Çap edeli-de, ýaranyny-ýaramanyny okyjylardan soraly, ugrat, gardaş!
Hut aýdyşymyz ýalam bolardy. Jaň edibem, ýöriteläp gelibem: «Ajap bolupdyr, şeýtmelidir» diýlerdi. Şonda ol goşgyny geçiren işgärimiz, belli ýazyjy hem terjimeçi Atajan Tagan begene-begene şeýle diýipdi:
— Magtymgulyny Tarkowskiniňki ýaly gowy terjime edip bilýän ýokdur öýdüp ýördüm weli, bu ýigidem-ä hiç neneň däl eken. Orsçanyň beýle şireli gürledilişini nireden öwrenip ýörkä ol?!
Şol bir wagtda Puşkiniň, Lermontowyň käbir goşgularynam ol bilbil owazynda ýaly edip türkmençä geçirdi. Olary biz «Diýar» žurnalynda çap edipdik.
Soň bilip galdym, Hajy Kakalynyň Aşgabatda 1951-nji ýylda doglanyny, ýogsam onuň Sibirde — Omsk şäherinde Ýokary polisiýa mekdebini 1972-nji ýylda tamamlanyndan çalaja habarym bardy. Dutar çalmagynyň «syrynam» bildim, asyl, ol mekdep okuwçysyka, paýtagtyň 28-nji rus mekdebinde okaýarka, Nowçalar we ýetginjekler köşgüne gatnap, ussat sazanda Bäşim Lallykdan tälim alan eken-ä! Onsoňam olaryň maşgalasy dutaryň hakdan ezelli ussatlarynyň biri diýdiren Mylly Täçmyratlar bilenem duldegşir goňşy oturan. Onsoň, heýem, şolaryň «ysy» urman bolarmy?!
Has täsin ahwalat başga ýerde. Ýigidiň pederi Kakaly aga Aşgabatda belli zergär Hümmet ussa bilen gatnaşykly eken. Hümmet zergär diýilýänem şahyr Gurbannazar Eziziň atasy bolmaly. Hajy oglan wagtlary şeýdip Gurbannazar bilen sataşýar, dostlaşýar. Soň «tüýi» ýeten şahyr çykansoň, Gurbannazar şeýle diýýär: «Şu oglanjykdan başga meniň bilen ýolagçy boljak başga birini islemezdim».
Tüýs zehin bolanda şeýle bolýandyr, elbetde. Mekdebiň 9-njy synpynda okap ýörkä, 1967-nji ýylda ýazan «On ýedimiň bahary» atly goşgusy şol wagtky «Ýaş kommunist» gazetinde çap bolanda, oňa ozalky medisina institutynyň (häzirki Myrat Garryýew adyndaky Türkmenistanyň Döwlet lukmançylyk uniwersiteti) talyby Şanepes Şanepesow aýdym döredýär. Turuwbaşdan alnyp göterilen ol aýdymy ilkinji bolubam Akmyrat Geldiýew aýdýar. «On ýedimiň bahary» entegem garranok, häli-şindi radioýaýlymda gidip dur, murty tabap başlan ýetginjekleriňem hiňlenýäni şol aýdym.
Hawa, ömrüniň agramly bölegini jemgyýetimiziň asudalygynyň goragyna bagyşlap, podpolkownik çini bilen ätiýaçlyk hataryna ugradylan Hajy Kakalyýew häzirem şygryýetiň gullugynda. Ol terjimeçilik käriniň gapdalyndan poeziýa meýdanynda-da goja göwnüni «seýisleýär». «Gürgen», «Gözleme» atly goşgular ýygyndysy çap edilen badyna kitap dükanlarynda ýatman, dessine okyjylaryň öýleriniň törüne, göwünleriňem sandygyna bardylar.
Diňe türkmen iliniň däl, eýsem, dürli ýyllarda çap edilen ýygyndylarda rus, gazak, türk, gyrgyz halklarynyň okyjylaryna hem ýetirildi. Nijeme goşgularyna aýdymlar döredildi.
Meger, Hajy Kakalyýew ýaly milli poeziýamyzda iki dilde kämil, edil ýüpek ýaly goşgy ýazybilýän şahyr seýrekdir, özüm-ä başga kim baryny ýadyma salyp bilemok.
Hajy kakanyň (ýakyn tanaýanlar oňa şeýle diýýärler) «Türkmenistan — parahatçylygyň we ynanyşmagyň Watany» ýylynda rus dilinde «Родина — счастъе моё» (Watanym — bagtym meniň) atly eliňe saldam berip duran kitaby çykdy (Aşgabat, Türkmen döwlet neşirýat gullugy, 2021). Täze kitap başky sahypasyndan tä soňuna çenli poeziýanyň owazyndan ýaňa zarňyldap dur. Diňe öz goşgulary däl, eýsem, Magtymguly, Mollanepes, Andalyp, Garajaoglan ýaly nusgawy şahyrlarymyzdan, şeýle-de döwürdeş şahyrlary Gurbannazar Ezizow, Atamyrat Atabaýew, Allaýar Çüriýew, Ýaban Sapar dagynyň türkmençe goşgularyny rus dilinde «saýradyberşi» hut: «Berekella, asylkysyndan kem däl» diýdiriberýär.
...Kitaby elime alýan. Açaýan ýerimde şeýle ýazgy bar (rusçadan geçirilen): «Şygyr ýürekli Gurbannazara uly hormatyň hem egsilmez hoşallygyň nyşany hökmünde H.Kakalyýewden, 28.07.2021».
Men bolsa içimden şeýle diýýän: «Wah, hakyky şygyr ýürekli men däl, özüňsiň, şahyr! Gowy goşgularyň, ajapdan-ajap terjimeleriň döremeli günleri öňdedir, Hajy kaka!». Özem ol arzuwyň-niýetiň başga-da ýüzlerçe, müňlerçe okyjylaryň ýüreginde seslenýänini magat bilýän. Hakyt, «aýdymyň gulakda, goşgyň dildedir» bolýar.
Muny gör-le! Tüýs «Köpüň dilegi köl bolar» diýleni. Şanly Garaşsyzlygymyzyň dabarasy Älem çawlan toýuna gabatlanyp, ýurdumyzyň zähmeti bilen nusga, ýaşlara halypalygy bilen görelde, abraýy-mertebesi bilen halk içinde adygan ýüzlerçe raýatlary döwlet sylaglary bilen sylaglandy, hormatly atlara eýe boldy.
Mähriban ýurdumyzyň edebiýat, sungat, medeniýet işgärleriniň ençemesem uly toýdan paýly boldy. Şolaryň içinde halypalyga ýeten, tüýs şahyr, kämil terjimeçi, herbap zehin Hajy Kakalyýew hem bar. Onuň döşüni Gahryman Arkadagymyzyň Permany bilen indi «Gaýrat» medaly bezeýär. Sylag gutly bolsun, gaýratyň goşalansyn, hyjuwyň joş ursun, Hajy halypa! Gulaklar täze aýdymlaryňy, göwünler şaglap injek goşgularyňy küýseýändir. Galan gaýrat özüň bilendir!
© Gurbannazar Orazgulyýew, ýazyjy.
«Nesil» gazeti, 2021-nji ýylyň 14-nji oktýabryndaky sany. 3-nji sahypa
0
