KÄBIR DINDARLARYÑ JEDELLI SÖZLERI
Käbir dindar wekilleriñ sosial mediýada gowur turzan “Ahyret ynanjy bolmadyk adamdan islendik erbetlige garaşybermelidir” jümlesi barada birnäçe hususyñ üstünde durup geçmek isleýärin. Käşgä, taryhy tejribe bu aýdylanlary tassyklaýan bolsa bolmaýarmy. Gaýtam tersine, adaty ýagdaýlarda edip bolmajak erbetliklerem Tañrynyñ adyna perdelenip edildi we mundan beýlägem ediljege meñzeýär. Ýüzlerçe ýyl dowam eden haçly ýörişleri gurnan añyýetiñ astky böleginde öldüren pidasyny dowzaha ugradýandyryn öýden ahyret ynanjy ýokmy näme? ABŞ başlyklaýyn, Günbatar ýurtlarynyñ eksplutatirleýän ýurtlaryna edýän zorluk-sütemlerine dini garaýyşlardan aýry baha bermek mümkinmi?
"Allahü ekber" nedasy bilen kelle goparýan, adamlary diriligine otlaýan, kiçijik gyzjagazlary bazara çykaryp satýan añyýet ahyret ynanjyny götermeýärmi? "Meniñ mezhebime uýanok, meniñ bilen pikirdeş däl, meniñ ynanýan zadyma ynananok, meniñ ýaly geýnenok" diýip “öldürilmesi wajyp” fetwalary çykaranlar ahyrete ynanmaýarmy? Diýjek bolýanym, ýönekeý raýatlardan şular ýaly zalym we ganhor kişileriñ çykmagynyñ düýbündäki tutaryklaram ahyret dälmi? Çünki olar edýän gabahatlygy bilen jennete gitjegine ynandyrylýar. Olar "Tañrynyñ adyna" diýlende özlerini düýbünden başga merbebä göterýärler we “Alla üçin öldürdim!” diýip bilýärler.
• ULAMALARA KIÇIJIK MASLAHATYM Asyl sorag şu bolmaly we ulamalar hut şu gurşawda täze uslyby ýola goýmaly: Tañrynyñ bar durmuşynda bolmaly däl zatlar näme sebäpli bar? Elbetde, bu zatlaryñ Tañrynyñ barlygyna dahyly ýok, gaýtam Tañrynyñ barlygyny ýoýýar. Ulamalar muny belent ses we tutanýerlilik bilen dillenmeli. Dine ynanýanlaram, ynanmaýanlaram indi her bir meselede Tañrynyñ iñ gowy ýoýulýan obýektdigini görmän, bilmän duranoklar. Allanyñ adyna perdelenip, ýönekeý wagtda edip bolmajak, adamkärçilikli we wyždan nukdaýnazaryndan kabul edip bolmajak işler edilýär. Ýogsam bolmasa, üç diniñem umumy şygary şudur: “Allanyñ adyny biderek ýere agzama!” Diýjek bolýanym, dünýäde azyndan iki kişiden biriniñ ahyret ynanjynyñ bardygyna görä, bolup-geçýän zatlar ýokarda aýdylanlary tassyklamaýar. Elbetde, ahyret ynanjy adamy erbetlikden saklamaly, iman muny talap edýär. Emma bütindünýä kartinasy düýbünden başga hili, nebsiñ agyrýar...
• YNANMAÝANY-DA ÖZ IÇINE GURŞAP ALÝAN DIL Ikinji tarapdan, ulamalaryñ öñe çykarmagy hökmany düşünjeleriniñ biri-de akyl-paýhas we wyždandyr. Yslamyñ külli adamzada (ynanýanlardan daşgaryn) gönükdirilen ýüzlenmeleri az däl. Gurhan aslynda adamlaryñ akyl-paýhas we wyždan esasynda durmuşy ýöretmän, çagyryşlara gulak asman biri-birleri bilen özara oñşuksyzlyk döredýändikleri üçin ylahy kitaplaryñ ugradylandygyny ýañzydýar (Bakara/213). Ýagny, ýaradylyşda akyl-paýhas we wyždan birinji orunda goýulýar. Bu dine ynanýan-u-ynanmaýan herkese degişlidir. Adatça, wahyý mejburylyk däl, lutufdyr. Adama jogapkärçilik ýükleýänem akyldyr. Şafylar hernäçe "wahyý mejburylykdyr we jogapkärçiligi wahyý ýükleýär" diýse-de, mutezililer we maturidiler "akyl-paýhas we wyždan mejburylykdyr, jogapkärçiligi akyl ýükleýär, wahyý däl" diýip, akyl-paýhasyñ dogryny we ýalñyşy seljermede esasy zatdygyna ünsi çekýärler. Bu - dini taýdan düşünme biçüwinde uly öwrülişik sepgididir. Diýmek, dini taglymlaryñ şeýlekin ýoýulyp, pese düşen döwründe ulamalaryñ ynandyryjy bolmagy üçin hakykatçyllyk gurşawynda geçmişe we gelejege üns berýän, akyl-paýhasy we wyždany öñe çykarýan täze din diline talaş etmegi zerur.
Aýşe SUJU.
"SÖZCÜ" gazeti, 26.10.2020 ý.
Terjime eden: Guwanç MÄMILIÝEW.
0
