Koronawirusa garşy göreşde akyl-paýhasyñ we halkyñ güýji

KORONAWIRUSA GARŞY GÖREŞDE AKYL-PAÝHASYÑ WE HALKYÑ GÜÝJI

Gündelik üns merkezimizdäki ykdysadyýet, terrorizm we ahlak nogsanlyklary ýaly problemalarymyz azlyk edýän ýaly, indem planetamyzy sarsgyna salan koronawirus belasy orta çykdy. Adamzat howp astynda. Howatyrlanma ahwalyny gysga wagtyñ içinde aşyp, özüni dürsäp ýetişen ýurtlar ilkinji nobatda etmeli işleriniñ meýilnamasyny düzdi. Olar akyl-paýhasa we ylma agram berip, maddy we ruhy baýlyklaryny muña harçlamaga birjigem ýaýdanmaçlyk etmediler. Jemgyýetiñ ähli gatlagyna gönükdirilen testler bilen problemanyñ gurşawyny, ýaýrama tizligini we görnüşlerini kesgitlemek bilen degerli çäreleri haýal etmezden kabul etmäge girişdiler. Megerem, bu tutumly işde iñ esasy zat - halkyñ goldawy bolsa gerek, munuñ üçin halkyñ dykgatyna doly we dogry maglumatlary ýetirdiler. Şeýlelikde problemanyñ möçberleri we näderejede wehimligi halk köpçüligine mälim boldy. Adamlar ähli güýç-gaýratlaryny sarp edip, alymlaryñ we bu boýunça jogapkär işgärleriñ duýduryşlaryna gulak gerdiler; koronawirus belasy doly kontrola alyndy.
Bary-ýogy üç aýyñ içinde adatdan daşary gudrat amala aşdy, howpuñ öñüne taýak atyldy, üstünlik gazanyldy.
Göräýmäge kiçi-girim zat ýaly bolup görnen bu göreş prinsiplerini, hususanam halkyñ güýjüni äwmediksirän bolan strategiýa täze bökdençlikleriñ döremegine sebäp bolan ýurtlarda koronawirusyñ ýyldyrym çaltlygynda ýaýraýandygy görüldi. Belkäm, bi ýurtlaryñam epidemiýa garşy göreş meýilnamasy bar bolsa bolaýmaly. Emma ol baram bolsa, diñe kagyz ýüzünde bar bolmaly, çünki meýilnama durmuşa geçirilende jebisleşmegiñ deregine üzlem-saplamlyk we baş-başdaklyk döredi. Entek ýurt gülala-güllükkä öñüni alyş çärelerini kabul etmegiñ deregine bimaksat garaşmalar, möwriti geçen gündelik we peýdasyz öñüni alyş işleri problemanyñ gurşawyny ulaltdy hem-de kesele göreşiñ çugdamlaşmasyna päsgel berdi. Gaýgy-ünji we howatyrlanamalar ýagdaýy hasam çuñlaşdyrdy, ýurtda çekişmeler möwç aldy, ýokary wezipeli döwlet ýolbaşçylara we alymlara bolan ynam azaldy. Bu süýreñjeñlik göreşiñ passiw ýoludy. Ýagny dolandyrýan däl-de, dolandyrylýan ýagdaýyny mälim etdi. Gyradeñlik, dogruçyllyk, agzybirlik we raýdaşlyk ruhunyñ ýerini "bize hiç zat bolasy ýok" düşünjesi, owarramçylyk duýgusy doldurdy. Ösen hasap edilýän käbir ýurtlarda duýduryşlara gulak asmaýan raýatlara gahar-gazap bilen azgyrylýan premýer-ministrleriñ, häkimleriñ dady-perýadyna, gohuna şaýat bolýarys.

■ Bizde ýagdaý nähili?

Ýokarda aýdylanlar bizde-de bire-bir gaýtalanyp dur gerek? Has dogrusy, hakykatda nämeleriñ bolup geçýändigini doly bilemzok. Bize mälim edilýän habarlarda ýagdaýymyzyñ kanagatlanarlydygyna ynandyrmak üçin ellerinden geleni gaýgyranoklar. Belkäm şonuñ üçindir, başlangyçda kanagatlandyryjy görnen çykyşlar soñra çekişmelere, ynamsyzlyk howasyna öwrüldi. Ýolbaşçylaryñ "biziñ ýagdaýymyz gowy, bizde gülala-güllük" diýen sözlerine ynanýanlar we ynanmaýanlar ikä bölündi.
"Umra wakasy" arkaly özlerini "dindar" hökmünde görkezen käbir kişileriñ metbugatda eden çykyşlary, olaryñ ýolbaşçylaryñ aýdýanlaryna ynanmaýandyklaryny görkezdi. Täsin çaprazlyk dowam edýär. Özem bu topardakylar häkimiýetiñ tarapdary hökmünde özlerini tanadan adamlar.
Diýmek, häkimiýeti elden saklaýan ýolbaşçylar iññän seresaply bolmaly. Bir tarapdan "halky howsala düşürmäliñ" diýip, başga bir tarapdan ýalñyş düşünilmä şert döretmekden gaça durulmalydyr. Häzirlikçe bizde gyradeñlik, dogruçyllyk we halkyñ goldawy ýaly üstünligiñ altyn açarlaryndan söz açmak mümkin däl.

■ Bular ýaly "alymyñ" ýoguna ýanmaly!

Seljan Taşçy Hamşiogly düýnki ýazgysynda aýdýar. Aşakdaky paragraf bir ekzamende öñümden çykyp, "Bu nutuk kimiñki bolup biler?" diýip soralsa dagy, "çaýhanada kart oýnap ýurt halas eden adamdan" "gysyr gününe goşulan tebligçi daýza", (hiç kimse gepimden gep gapjak bolmasyn, men muny "metafora" hökmünde ulanýaryn), "dagdaky çopana", ýene gör kimler ýadyma düşerdi welin, "medisina professory" diýýän adamymyz iñ soñky derejedäki salykatly kişi bolmaga-da mynasyp däl, dogrusy:

"…Eger bu artyş şeýle dowam etse adamlar iýmäge bir döwüm çörek tapmaz. Görýäñizmi, Allatagala muny nähili mehanizmleşdiripdir? Adamlar belli bir ortaça ýaşdan uzak ýaşamaz. Muny nädip edip bolar. Allatagala bakteriýa diýip bir närsäni ýaradypdyr. Siz muña garşy her dürli däri-dermanlary, antibiotikleri çykarýarsyñyz, öldürýärsiñiz. Bu gezek bakteriýalar deñeçerligi saklap galmak üçin dermanlara garşy güýçlenýärler. Allatagala näme üçin wiruslary ýaradypdyr? Oñarýan işleri ýok, ynsa-jynsa degişli ýerleri ýok. Emma adamlary uçdantutma gyrýarlar. Näme üçin ýaradypdyr? Çünki adamlara sanlary belli bir derejä ýetensoñ, köpelmezlik hökmany şert. Şeýle bolmasa hiç kim ýaşap bilmez. Ospa keseli çykýar, siz oña garşy waksina tapýarsyñyz... Yzyndan ýene bir wirus çykýar, siz ony dep edýärsiñiz…"

■ Türkiýäniñ duşmanyna we terrorçylara edilen ýardam

Saglyk serişdelerine özümiziñ mätäçlik çekýändigimiz her kese belli, muña garamazdan daşary ýurtlaryñ birnäçesine kömek ugratmak kimiñ kellesinden çykan samsyklaç boş pikirkä? Muña hiç düşünip bilemzok. Şeýle bir söz bar: "Özi himmete mätäç däde, nirede galdy gaýrylara himmet ede-ede!" Ynha, biziñ düşen günümiz. Iñ ýamany-da, Barzany diýilýän anarhist hem kömek edilmelileriñ sanawyna girizilipdir. Ynanar ýaly zat däl. 2003-nji ýylda Yragyñ okkupirlenmeginden soñky döwürde araçägimize 20-30 km aralykda PKK terrorçy guramasyna harby baza beden bü Barzany diýilýän dälmi näme? Aradan geçen on ýedi ýylda bu bazalardan ýurdumyza syzan bu haýyn PKK-ly terrorçylar sany müñlerçä ýeten esgerlerimizi, harby gullukçylarymyzy, polisiýa işgärlerimizi, oba goragçylaryny we raýatlaryny şehit etmedilermi näme?
Halkara hukugyna laýyklykda Türkiýäniñ öz çäklerini goramak üçin güýç ulanmak hukugyna garşy çykan we bu meselede ABŞ-ly imperialistler bilen dil düwşen bu kişi dälmi näme? Dek ýañy, penşenbe güni "Haftaninden" şehit düşen iki esgerimiziñ meýdi gelmedimi näme? Döwlet ýolbaşçylarymyzyñ dosty-duşmany aýyl-saýyl etmän türk halkynyñ kisesinden alyp ugradylýan bu ýardamlaryñ düýp manysyny düşündirmek ýaly jogapkärçilik duýgusy ýokmuka?
Hasyly dert bir däl ahwetin? Yene-de derman gözlär ýaly.

Sadi SOMUNJUOGLY,
sadisomuncuoglu@yahoo.com

28.04.2020 ý, "YENIÇAĞ" gazeti.

Terjime eden: Guwanç MÄMILIÝEW,
Stambul uniwersitetiniñ talyby.