Algyrlar gaýyp ýör aýlançagynda
galňaýan bulutlaň tümelýär reňki
ýaýraň ümsümlikden darygýar köňlüň,
Taşlaýar
iň soňky külün,
barmaga ýetenni duýmadyk çilmiň.
Däliligiň daglaryndan aşyp sen,
otyrsyň Ýewropaň bir obasynda
Agtarýaň-agtarýaň
jennet kopyýasynyň depder ýapragyn
giden bir gözellik gözler öňünde
algyrlar gaýyp ýör aýlançagyňda
galňaýar bulutlar gök ojagynda.
Bir ses, bir söz, göýä bir ynjy
gökde perwaz urup oýuňa gaçýar,
bozýar ümsümligiň galyň gaýmagyn,
söýgi elleriniň kesgir gylyjy.
Ibrahime sorag: 1) Algyrlar - deňiz guşlarymy (algyr - ýiti çüňkli we ýiti dyrnakly aw guşlaryna diýilýämikä?) 2) aýlançak - aýlagmy? suwuň gury ýere süsňäp giren ýeri.
3) Agtarýaň-agtarýaň jennet kopyýasynyň depder ýapragyn (agtarmak - bir zady gözlemek bolýa dälmi? bärde-de şo manydmy, ýa "agdarmak-geçirmek" manysyndamy?)
4) Oýuňda şol öňki sanjyly sorag, gaýtalaýan-gaýtalaýan ÿodalaryn yzlap dur. ("gaýtalaýan" - gaýtalanýan bolmalymy? gaýtalanýan ýoda). ---- latyn elipbiýine geçirilende ýalüyşlyklar giden däldirdä hernä?
1) Algyr ÿyrtyjy gušlar mašgalasyndan (bürgüt, laçyn we š, m.) suw gušy däl. 2)Aÿlançak aslynda suwuñ aÿlanyp akÿan ÿeri (girdap), ÿöne göçme manyda her bir köplük bolup aÿlan zatlaryñ görnüšini teswirlendirmek üçin ulanyp boljak söz, hasam gošguda: pelek aÿlançagy, bašyñ aÿlançagy, gušlaryñ aÿlançagy (asmanda üÿšüp, aÿlanyp uçan wagtlary), ... 3) Hawa, bu ÿerde "agtarmak" gözlemek manyda 4) Hawa, "gaÿtalanÿan" dogry, N harpy Latyna geçirilende gaçyp galypdyr. Bellikleriñiz üçin köp sag boluñ!
goşgyň gowulygynyň sebäbi Ybraýym aýtmak isleýän zatlaryny "sahna" gurup, "sanhany bezäp", "artislere" oýnadanok-da öz başyndan geçýäni bolşy ýaly pikirlerine geçirýär, oňa sahna-da gerek däl, artistlerem... oňa watansyz, uzak sowuk Gollandiýaň* oba diýip bolmajak bir şäherjiginde çilimini otlap "küli barmagyna ýetenni duýmajak" derejede oýa batmak ýeterlik. --- aslynda Ybraýymda-da sahna bezegi bar: aýlag, algyr guş, galňaýan bulut, tüm tokaý, aglaýan akar, çatlaýan ünsümlik... ýöne bu bezeg ýasama däl-de hakyky. (*Ybraýym, siz ýalňyşmasam Gollandiýada bolmaly).
şahyra öwretmek hetdimiz däl, ýöne şeýle pikir edýän: "Algyrlar gaýyp ýör aýlançagynda galňaýan bulutlaň tümelýär reňki" - "galňaýan bulutlaň" däl-de "galňaýar bulutlar" bolsa gowy ýaly. "galňaýar bulutlar tümelýär reňki" -- reňkiň tümelmegi owadan gelişipdir. --- Agtarýaň-agtarýaň jennet kopyýasynyň depder ýapragyn ("kopiýa" sözüni ulanmazdym). --- algyrlar gaýyp ýör aýlançagyňda galňaýar bulutlar gök ojagynda. ("gök ojak" gok asman manyda-da bolsa kelläňe ojakda gök bolup ýanýan tebigy gazy hem ýada salýa :-) ) --- güneş berse öz ornuny tümlüge, gözellik üýtgeder öňki görküni. (AJAÝYP! "gözellik dünýäni halas eder" diýilýär, ýöne gözellik ornuny tümlüge berse.... waý halymyza.) --- Güneş gözlügini dakan dek göze gözleriňde bozulyp dur sahnalar (gözlügi Güneşiň özi dakynýan ýalam boljak bolup gidýä..:-) hemem, güneş gözlükleri şekilleri bozuk görkezýämi, ýa bulanyk? (diýip bolar). ýöne many düşnükli...)
galňaýan bulutlaň tümelýär reňki-"galňaýar bulutlar tümelýär reňki" ikisi hem bolup biler. ("kopiýa" sözüni ulanmazdym). Näme söz ulanardyñyz? Türmençesi näme?
Sag boluñ myhman! (galňaýan bulutlaň tümelýär reňki - düşnükli. ýöne tümelmän goýalsa has gowy bolaýjak ýaly.) Belligiñiz jaÿ-ÿerinde! šygyr rugsat berse üÿtgederin.
Werlibr - erkin goşgy (fransuzçadan: vers libre). Ol rifmometrk kompozisiýadan azat. Ýigriminji asyryň iňlisdilli edebiýatynda giňden ýaýrady (diýýä gugl daýy).
Hemem, Arwo Metsden mysal getirýär.
Молодые девушки похожи лицом на небо, на ветер, на облака. Потом из них получаются верные жены, лица которых похожи на дома, на мебель, на хозяйственные сумки. Но их дочери вновь похожи лицом на небо, ветер и весенние ручейки.
Арво Метс
—-
mangolaşan sypaty hem şeýleräk:
Ýaş gyzlaryň ýüzi meňzeş asmana, ýele, buluda. Soňra olar wepaly aýal bolar, ýüzleri meňzär öýe, goşa, torba. Ýöne, olaryň gyzlarynyň ýüzi meňzeş ýene asmana, ýele hem-de bahar çeşmesine.
Arwo Mets
(“Meňzeş aýa, güne, ýyldyza” diýseň has türkmenleşçegem ýaly).
Ýewropada ýaşap yören şahyra "werlibrden habary barmyka" diýmek, birhili gömelteýräk boldumyka diyyän, özem awtoryñ erkin formadaky goşgusyny okabam. Ybraýym aganyñ "werlibr nämekä, allajanlarym?" diyen teýenelije soragyna düşünmediler öýdýän. ))
şuny teýeneli sorandyr öýdemok. näme üçin teýeneli sorasyn? Ibrahim akga "nädip menden munýaljak zatlary sorap bilýäňiz. heh, bular ýaljak edebiýat terminleri meň ýanymda witjik. temboleye, men ÝEWROPADA ýaşaýan" diýjek şahyra meňzänok.
belki, erkin goşgyny bilýändir-de, şul (werlibr) ady bilen bilýän däldir.
Men çydanam bu sözi (werlibr) bilmeÿärdim, ÿöne erkin gošgy hakda bilÿänim az däl, sebäbi 40 ÿyl bäri erkin hem modern gošgy ÿazmak bilen gümra bolup ÿörün.
Menem werlibr baradaky soragymy teýene bilen soramandym, sebäbi awtoryň bu eserine werlibr diýmäge-de çakym ýok. Azatlyk diýip eden-etdilige aýdylmaşy ýaly (oňa "anarhiýa" diýilýär, ýogsa şonuňam Mahno ýaly öz baştutany bar), her bit "erkin" ýazylan goşgypisint eserem werlibr bolardan daşdasyr. Werlibr ýazmak adaty goşgy ýazmakdan has kyn, çünki adaty goşgudaky kapýa bilen berilýän sazlaşygy, akgynlylygy başga zatlaryň üsti bilen bermeli bolýar. "Rep" diýibem bir zat bar. Oňa-da ýazylyp durkar-a "goşgy", aýdylyp durka-da "aýdym" diýýänlerem bar. Ýöne ol şolaryň hiç birem däl. Ol — rep. Özümiziň "Küştdepdimizi" mysal getirip biljek. Olam tansam däl, aýdymam däl. Ol — küştdepdi. Tansyz-a aýdymynyň hakyky güýji ýok, aýdymsyzam — tansynyň hakyky manysy. Rep — bu afrikalylaryň sungaty. Başgalaryň aýtmagynda-da ol entegä sungat derejesine ýetip bilenok. Biziň küştdepdimizem başga halklaryň çykyşynda şeýle bolarmyka diýýän, hotýa özümizde-de onuň hakyky manysyna düşünýänler kändir öýdemok. Onda-da, hindileriň klassik tanslarynda bolşy ýaly, her bir hereket many aňlaďýar. Ibraýym gardaşam gaty görmesin, ýöne ýazýan eserlerine özi täze bir žanr adyny goýaýsa, has ýerine düşäýmese, ýogsa ony ýene goşgy formasynam bilmeýändir diýip aýyplaýandyr öýdäýmäň
Jan Ybraÿym bu MODERN goşgusynda bir gezegem " watan " sözünden haÿyrlanman watan hakynda ÿene bir goşgy goşupdyr . Şahyr bu setirlerinde bir näçe sahna döretÿär . Her sahnañ soñunda özüne bir ÿüzlenÿär . Birinji sahnañ asmanynda algyrlar öz orbitasynda ( aÿlançagynda ) aÿlanÿar . Bulutlar galñaÿar we howa garalyp başlaÿar .Aÿylganç ümsümlik şahyry çeny- çaky ÿok oÿa batyrÿar . Bu sahnañ soñunda şahyr özüne ÿüzlenip bir jennet ÿaly ÿerlerde ÿaşap ÿörüşini ÿadyna salÿar . Emma bu sapar ÿokarda ÿatlanan tebygy sahna özgerip başlayar . Sebäbi algyrlar öz aÿlançagynda däl-de belkem şahyryñ zehinine ( aÿlançagyñda ) girip hyÿaly are alÿar . Ol tebygy sahna eÿÿäm özgerip hyÿala ulaşdy . Algyrlaryñ biri bolsa sese , söze ÿa ynja öwrülüp şahyryñ oÿuna dolÿar . Ÿada düşÿän söÿgüsi bolsa ümsümligi bozup başlaÿar .Özüne göwünlik berip aglap ümsümligi bozÿar . Ikinji sahna hem tebygy boluşunda başlanÿar . Ümür depeleriñ gerşine düşüp , galñadygyça tebygatyñ ireñkini özgerdip başlaÿar . Eger günen ÿaşsa görünip duran gözellikleriñ ÿitjegi belli . Şahyr ÿene güneşiñ gözüne gözlük dakyp başlaÿar . Dereleriñ agyr çygly howasy dertlenÿär . Şeÿdip sahnalary bozan şahyr ÿene bir gezek özüne ÿüzlenÿär : Ähli tebygat ozgerip durka , nämüçin ÿalñyşlyklar üÿtgänok ?
Sahna tamamlanÿar . Emma şahyr asmana garap görÿär . Asmanda algyrda görünenok güneşde görünenok tañryda görünenok . Diñe oÿa batan şahyryñ elinde külüni kakmak ÿadyndan çykan çilimi bar . Häzir hudožnik bolup ÿaşaÿan şahyr bu goşgusyny gije bilen gündiziñ çatyrygynda goşan bolmaly . Sebäbi Güneş gözligini ulanmasyndan öñ asmanyn algyryda görünÿär ÿeriñ aglaÿan akaryda . Gerşi ümürli daglaram görünÿär aglaÿan akaram . Güneş gözüne gözlük baglandan soñ asmanda algyram görünenok howasy agyr bolup çygly derede . Tümlük ( zulumat = zulum ) Tañry tagalanyñam dury şekilde añlanmasyzlygnada uly sebäp dir .
Aglaÿan Akaryñ akyşy , zamanyñ özgerişi we ÿeri Jennete meñzetÿän dürli reñklering bilelikde üÿtgemesi bu goşga bir owadan hereket berÿär .
Bu MODERN žanrly goşgynyñ tehnika taÿdanam kemi ÿok bolsa gerek . Täze -täze meñzetmeler öñ köp ÿa düÿp görülmedikleride bardyr . Ümsümligiñ çatlamagy şoña oñat mysal bolup biler . Modern žanyrly goşgudan agtaryp ÿören faktlaryma şu goşguda gabat geldim Jan Ybraÿym !
gardaş Abdyllany şu gözlükler bulaşdyrypdyr (edil meni hem ilki okaňda bulaşdyryşy ýaly).
Abdylla diýýär: Güneş gözüne gözlük baglandan soñ asmanda algyram görünenok howasy agyr bolup çygly derede. --- gözüne äýnek dakan Güneş däl-de şahyryň özi bolmaly. ol gözüne gara äýnek (güneş äýnegi) dakynan bolmaly, deňemek üçin:
"Güneş gözlügini dakan dek göze gözleriňde bozulyp dur sahnalar?"
Ybraýym däde, şo güneş äýnekli setirler iki ýana agasy gelip dur...
"Modern" bilen "modernizmi" çalyşýanlar, birinji ahwalatyň "awangardizme" has ýakyn bolup, onuňam wagtlaýyn hadysadygyny unudýarlar. Awangardiz we modern öňki zatlaryň hemmesini inkär edýän hadysa. Nigilizm ýaly. Modernizm bolsa özüne çenli öňki döredilen zatlary inkär etmän, onuň dilini mümkin boldugyça has çuň ulanmaga çalyşýan hadysa. Modernizmiň görnükli wekilleri hökmünde Dostoýewskini, Hemingueýi, Ahmatowany görkezmek mümkin. Abdylla gardaş, meniň teswirlerimi senem ýokuş görüpsiň öýdýän. Maňa Serdar aga bilen Haweranam sypaýyrak bolmaly diýýär. Tankyt diýilýäni näçe sypaýyçylyk bilen etseňem, hatda ony (tankydy) ejizletseňem, etirjek adamsanyna erbet täsirini ýetirer. Menem oňa her kimçe düşünýän, ýöne meň düşünmeýän zadym: men näme üçin özüne göwni ýetip, eline galam alyp, iliň öňüne çykan adama, hasam göwnüm ýetýän adamyma ýöwselläp teswir ýazmaly? Ol ony aldadygym bolmazmy? Eger ony kemsitjek bolýan bolsam, ol başga gürrüň,ýöne biziň siziň eserleriňizi dykgat bilen okaşymyzy ýaly, sizem biziň teswirlerimizi ýüzleý däl-de, ünsli okasaňaňyz, belki, gahar ýerine "nahar" alarsyňyz? Serdar aga-da, Ibraýymam, Haweranam gaty görmesinler. Serdar aga teswirinde otuz ýyl bäri hekaýa, Ibraýym bolsa kyrk ýyl bäri erkin goşgy ýazýandygyny ýazýar, Haweran bolsa öz agramyny özüniň bilýändigini aýdýar. Şu zatlar meň üçin ölçeg birligi bolmalymy? Eden, edýän işiňi argumentlemek üçin şu zatlar ýetikmi? Şol aýdylanlar meni "dokundyrmalymy"? Gardaşlar, gaty görmäň, men ençe ýyllap ýakyndan tanap ýören adamlaryma-da şol zatlaryň üsti bilen baha beremok Bilýän, olam meň problemam, ýöne tankytçyň ýazýanlary düzetjek bolýandyr öýdüp düşünýänleriň özleriniň näme üçin tankytçyny düzetjek bolýandygyna düşünip bilemok (şu ýerde özümi göz öňünde tutamok). Argumentsiz bir şyltak atýan bolsam, ol meň biderekligim. Garaz, Abdylla ýegen, Ibraýym daýy, gadyrdan watandaşlar, öýke-kine etmäňmizi goýjak bolalyň. Üstünlikler hemraňyz bolsun!
Düşündirişiňe sag bol, taňryýalkasyn. Esasy begendiren ýerem, düşünjeli we öz okaýan zadyny tankydyň uşakgöz eleginden yzygiderli geçirip duran okyjylaryň bardygy. Orazguly aga (Orazguly Annaýew) bilen bir gezek gürrüňdeş bolanymyzda: "Şeýlebir okumyş, zehinli okyjylaryň bolýar. Hatda öz ýazan zadyňy özüňe düşündirýärler" diýip, öz sözüniň mysaly hökmünde-de birnäçe adamlary sanapdy. Ýöne, men-ä şahsy özüme jogap bersem, tankydy bellikleriňiz üçin gaty görmejek bolup elimden gelenini edýärin. Teswiriňi okanymdan soňam munuň maňa beýlebir başardyp barmaýandygyny gördüm. Türkmenler: "Özüni bilen weli" diýýär. Gynansagam...hernäçe weli boljak bolup däbşenekläp ýatsagam henize çenl-ä weliligiň ýelesinden-ä däl welin, ygyndan öteýdip geçmändiris öýdýän. Ýene-de bir gezek teswiriňize minnetdarlyk bildirýärin. Onsoňam bir zady aýdyp galaýyn - Şu zamanda düşünjeli okyjy ýazýanlardan million esse gyt! Edil mamontlar ýaly ýa-da Lohness kölüniň aždary ýaly :-)... Ýagny: "Sibirdemi, Alýaskadamy, Antarktidadamy...umuman bir ýerlerd-ä barmyşynlar. Kimdir birem olaryň bardygyny görenmiş. Hatda suratynam alanmyş. Ýöne, diri özlerinimi ýa-da galan-gaçan süňk-saňklarynymy..." diýen ýaly, myş-myşlaryň derejesinde...:-).
Munuň ýaly birek-birege sypaýyçylykly kinaýa bilen "oklap-gapdy oýnaşylýan" çekişmeler bolsa hökman gerek. Sebäbi "jedelde hakykat döreýär" diýen aýtgyny hernäçe inkär edip, "jedelde jenjelden başga zat döremeýär" diýsemem, birek-biregi kemsitmek niýeti bilen däl-de, öz nukdaýnazaryňy subut etmek maksadyndan ugur alyp edilýän çekişme ýazýanam, okaýanam taplaýar, damarynda ganyny çalt aýlap, aňyny belli bir derejede baýlaşdyrýar. Meniň pikirimç-ä bilim, medeniýet, dünýägaraýyş derejesi deň, edebiýaty çyn ýürekden eý görýän adamlaryň "harçaňlaşmasy" däl-de çekişmesi, edil türgenleriň, pälwanlaryň kämilleşmegi üçin zerur bolan ýaryşlardyr, başa-baş tutluşyklar ýaly häsiýetlimikä diýýärin. Belki, şonuň üçindir orta asyrlarda-da, soňam adygan meddahlardyr şahyrlar, bagşylar, dessançylar özaralarynda aýdyşyklardyr bäsleşikler gurnandyrlar. Galyberse-de bäsleşmek, öz meşgullanýan (eý görýän) pişesi (hünäri) boýunça özgelerden öňe saýlanmak hyjuwy adamzat nesliniň ýasalan laýynyň suwunda-da, topragynda-da barmyka diýýärin. Megerem, şondan bolsa gerek, eger-de biz ha küştde bolsun, ha gündelik durmuşdaky gep uruşdyrmakda, ha çagalykda tigirli ýaryşmakda, kowalaşmakda, ot ýygmakda, ýer depmekde, okap öwrenen hünäriňi özleşdirmekde, sapaklardan bäşlik baha almakda...umuman hemme zatda ýaryşan mahalymyz, damarymyzda adrenalin joş urup, hut ýaryş prosesiniň bize şeýle lezzet berýändigi...
@mango Jan gardaş men gözlugi " bulut " diÿip düşünipdirin . Siziñ aÿdÿanyñyz dogry bolmaly . Onsoñam käte atyñ siñekden goranmak üçin ÿa awçy gušlaryñ gözüne baglanÿan zatlar hem bar welin men asla "aÿnekdir" öÿtmändirin . Ÿatlanyñyza sag boluñ .
@hyÿalkeş Jan ÿegen ! ÿazmaga dursun janymy bermäne de taÿyn . Men "Jan Ybraÿym"yñ gošgulary bilen irräkden bäri tanyš bolanymamy nämemi garaz bir zatlar ÿazmasam deñinden boš geçip bilemok . Men ol šahyryñ gošgularyndan köp zatlary öwrenÿän . Arman aramyz dašyrak bolÿa , ÿogsa garšysynda oturup sapak almana taÿyn . Jan ÿegen ! bir edebiÿat owreniji hökmünde bilenimi ÿazaryn ! ÿöne meniñ köp bilÿän zadym ÿok . Sebäbide belli zat : men Türkmen mekdep göremok .
0
