Añ-düşünjä açylan penjire

AÑ-DÜŞÜNJÄ AÇYLAN PENJIRE...

"Şeý diýdi...", "Ol aýtdy..."
Şulardan başga "ýazma" meselesinde baha berip bilýän zadymyz ýok.
Düşünje göýdükliginiñ "çölünde" gezip ýörüs, bir damja suwa zar ýagdaýa düşdük we “oazis” halamzok!
Gynansak-da, hiç zadyñ öñüni-yzyny "görjek" bolmaýan, kemçiligi hemişe "başgalardan" gözleýän şowakörlük bar garşymyzda. Meselem, telperlik Alew Alatlynyñ ýazan zatlaryna baha bererden ejiz gelýär, şoñ üçinem ony okaýan ýok!
Ýogsam bolmasa, "dogurmak", döretmek janyñy öldüm-öldüme getirýän ne agyr müddet...
Özüniñ we ýurdunyñ hakykatyny gözleýän Alatly ýazmanka gaty kän zat "toplady":
Ýakyn Gündogar Tehniki uniwersitetinde ykdysadyýet ugrundan okady...
Wanderbilt uniwersitetinde ösüş ykdysadyýetinden we ekonometriýadan masterlik işini gorady.
"Ivy League"-niñ düzümindäki "Dart­mouth College"-de filosofiýadan we teologiýadan doktorlyk dissertasiýasyny gorady.
ABŞ-da mugallymlyk etdi. Ylahyýet we medeniýet boýunça has köp iş geçirdi. "Çepçi 68" nesliniñ hereketlerine gatnaşdy.

Türkiýä gaýdyp gelip, Stambul uniwersitetiniñ Ykdysadyýet fakultetinde we Döwlet Meýilnamalaşdyryş gullugynda işledi. Kairde dini ugurdan iş geçirdi.
ABŞ-da bu gezek Kaliforniýa unieersitetinde psihodilbilimi - diliñ psihologiýasy boýunça ylmy işleri geçirdi. Berkli uniwersitetiniñ maksatnamalaryny taýýarlamaga gatnaşdy.
"Cumhuriyet" gazetin­de işledi.
Çepçi intellektuallaryñ guran Türk ýazyjylaryñ kooperatiwiniñ (YAZKO) başlygynyñ orunbasary bolup işledi we ş.m.
Soñra tejribesini, bilýän zatlaryny ýurduna bermegi borç bildi.

* * *

Pikiri, wyždany azat Alew Alatly başdan geçirýän "guraklyk" döwrümiziñ öndümli ýazyjysy boldy.
Eserlerinde ilkinji nobatda ullakan ýalan-ýaşryklar bilen saýrylaşdyrylan çepçileriñ we sagçylaryñ ýurtdan üzñeligine üns berdi. Günbatarlylaşma ýykgyn etme meýlini aradan aýyrmak isledi, hakykatçy ýerliligiñ arkasynda durdy ýurduñ ötüşen jemgyýetçilik problemalaryna, şirmaýy diñden däl-de, içerden, hakyky analize girişdi...
"O taýda kim bar?" (“Or’da Kimse Var mı?”) tapgyrynyñ birinji kitabyny 1992-nji ýylda ýazdy: “Viva La Muerte”...

Onda ispan faşistleriniñ graždanlyk uruşynda ölümi götergileýän sözünden ýola çykyp, "amanat kelle" çepçi populizmiñ görkezmelik nekrofiliýa (ölisöýüjilik) namalaryny tankyt etdi. (Özem bu, 1986-njy ýylda ýazan "Intellektual despotizmi" (“Aydın Despotiz­mi”) ylmy işiniñ çeper edebiýata öwrülen görnüşidi).
Alatly 1993-nji ýylda tapgyryñ üçünji kitabyny ýazdy: "Walla, gurda iýdirdiñ meni" ("Valla Kurda Yedirdin Beni")... Ol bu kitapda syýasy kürtçülik gatnaşygynyñ üstünde durup geçdi. Çepçi lýumpen kürtçüligiñ üstünden "arada galmagy" gürrüñ berdi. "Bizi terror däl, jelepçilik dargadar".
Tapgyryñ dördünji kitaby O.K.Musti. Türkiýäniñ soñy" (“O.K.Musti, Türkiye Tamamdır”)... Nasional-idealist (ülküji) hereketiñ nireden nirä gelip ýetendigini ýazdy.
Tapgyryñ soñky romanyny birnäçe ýylyny geçirip 2013-nji ýylda ýazdy: "Ak türkler öýkeledi" (“Beyaz Türkler Küstü”).
Kimlere onuñ stili gödegrägem ýaly bolup biler, çünki "urup" öwretmäge synanyşýar!

* * *

Galamy açar Alatly gutarmaýan energiýasy bilen problemalaryñ sakasy bolan her "gapyny" açmak isledi:
Iki kitaplyk "Şrýodingeriñ pişigi" ("Garabasma" we "Düýş) "Schrödin­ger’in Kedisi" / “Kabus” ve “Rüya”) romanlarynda "Täze dünýä düzgüni tarykatyna" ýeñilen Türkiýäni suratlandyrdy...
Üç kitaplyk "Aýdyñlanma däl, merhemet" (“Aydınlanma Değil Merhamet”), "Dünýä nobaty" (“Dünya Nöbeti”), "Eý uhnäm! Eý uhnäm!" (“Eyy Uhnem! Eyy Uhnem!”) eserleri bilen Russiýanyñ we Türkiýäniñ Günbatarlylaşma ýaly problemalarynyñ üstünde durýan "Gogolyñ yzynda" ("Gogol’un İzinde") ki­taplaryny ýazdy. Alatly ýewraziýaçydy...
Dört tomluk "Günbatary ugrukdyran ýazgylar" (“Batı’ya Yön Veren Metinler”), bäş tomluk ("Bizi ugrukdyran ýazgylar" (“Bize Yön Veren Metinler”) tapgyrlary okuw gollanmasy hökmünde peýdalanmaga mynasyp...

Haýsy eserini ýatladaýyn. “Fesüphanallah”, “Hafazanallah”, "Takdyra garşy çykma AŞ" (“Kadere Karşı Koyma AŞ”) kitaplary hakda öñ aýdyp geçipdim. Dumly-duşdan üstüme paýyş söz ýagdyrdylar. Aslynda düşünmänem duramok:
But döwüji Alatly "Öwrenme endigimizi üýtgetmek hijem añsat bolmaýar. Şahsy göz ýetirmeler şu günden ertire bolýan zat däl. Sistemalaşdyrylan maglumaty gylçygyndan aýyrmak sabyr-takat, hakykata gowuşmak batyrgaýlyk we wagt talap edýãr" diýip ýazdy... "Bu jemgyýet bilýän adamy hökmany suratda haksyzlyga uçradýar. Çünki bilmek borçlandyrýar, "añlamaga" mejbur edýär. Jahyl rehim etme duýgusyny oýandyrýar. Ýykgynçylygy bagyşlanýar. Bu bolsa olaryñ artykmaçlygydyr..."
Ýazgymyñ mazmuny şudur:
Alew Alatlynyñ barmagyna däl-de, barmagynyñ görkezýän ugruna serediñ! Eger "kör" bolup galasyñyz gelmeýän bolsa...

Soner ÝALÇYN.

"SÖZCÜ" gazeti, 06.02.2024 ý.