Arman / hekaýa

ARMAN  

...Gelen ýük ýazdyryp ötüp baradyr.
Magtymguly.  

Ol beýle bolar öýtmändi. Entek-entekler ýaşamak arzuwy göwün saraýynda joş urýardy. Emma birden ýolugan dert-azar onuň ýaňy elliniň bosagasyndan ätlän gerdenlek göwresini, şekil-şykgatyny ýarym ýyla ýetirmän gözi kütelşip, bili ýaý beren togsan ýaşly goja ýaly etdi goýaýdy. Indi hassanyň hemişeki azmly gadamyndan oba göçüpdi. Ol guran agajyň hatjasyna dönen arryk, gysby egni bilen demini alýardy O-da nä almak.. gursaga ýetmeli howa gaty kynlyk bilen gelip gidýärdi. Usurgan wagty hemme zady ýadyndan çykaryp, janyňa hoş ýakýan bir ümsümlik, hoşundan turýan bir asudalyk ony gaplap alýardy. Özüne gelen çagam durmuş ýolundaky bolup geçen wakalary, arka atan menzilleri, gadam uran ýodalary beýnisinde jemlenip, göz atuwyňda janlanýardy.
Ilki-ilkiler ol özüne ýapyşan dertden tiz saplanyp, basan ýerinden ot çykarýan dars-daban katdyna dolanmak tamasyny göwün küýseg edipdi. Hany o boldumy näme. Gün geçdiksaýy ajal bilen ýaka tutluşyp başlanda, özüniň barha asgyn gelýänine, ömür uşlybynyň barha inçelip barýanyna çynlakaý göz ýetirdi. Ýene ol ajaldan gorkanokdy. Synasyna ýelmeşen derdiň ýaşaýyş bilen ölüm çaknyşygynda özüni sypdyrmajagyny, gudraty güýçli wagtyň geçdigiçe çaýa atylan gant şekilli eräp barýanyny aňsa-da oglan-uşaklarydyr, aýal-ebtatlaryna o diýen bir azaryny ýetirip durmady. Öz ýanyndan dişini gysyp, kişi kimin derdini çekýärdi. Ýene ýüreginde galan bir armany eden-goýanlarynyň, gören-bilenleriniň, ýeten maksat-myradynyň baryny basmarlap öňe zompa çykanda haýsydyr bir ökünç yzasy onuň bütin durkuna ot berýärdi.
– Häk Ýagmyr Berkeli, Ýagmyr Berkeli, şonda oňarmadyň sen, peslik etdiň, ili üstüňden güldürdiň.
Ol şuny öz ýanyndan aýdyp, özüni gamçylaýardy. Onda-da, ýöne bir gamçylamak däl, ökünçden-armandan dolup, ahmyr çekýärdi.
– Seýit Öwezowiç, men namartlyk etdim, geç günämi. Meni seniň duzuň-yhlasyň tuşy.
Olar bir raýondan bolsa-da, ýaşlyk ýyllary padanyň yzynda çaňa-tozana bile bulaşan ýa-da bulançak suwly akaryň typançak ýasgasynda oýnan ýegre dostlar däldi. Seýit Öwezowiçiň başyna düşen ölüm söwdasynda Ýagmyr onuň bilen tanşypdy. Mährem kyblasyny ahyrky ýoluna göterip barýarkalar Berkeliýew tabydyň bir ýanyny Seýit Öwezowiçiň golundan ýuwaşlyk bilen alyp, owazyny pyşyrda ýuwdy: «Ýadansyň, ýaşuly, özüm göterşäýeýin». Şondan aňry ol nobaty hiç kime bermedi. Gan-garader bolsa-da, gonamçylyga deňiç çydady. Ýagty jahan bilen hoşlaşan adama onuň wepasy şunuň bilen çäklenmedi. Aş-aby berlende dik aýak üstünde durup hyzmat edip, merhumyň ýedisi ötýänçä öýüne gitmän Seýit Öwezowiç bilen matam tutdy. Häli-şindi ot-elek bolup ýören ýigit respublikany dolandyryp oturan uly wezipeli ýolbaşçynyň ahyrsoňy gözüne ilmän durmady. Ýagmyr Berkelä geregem şoldy.
– Biziň bilen janygyp jowranyp ýören bu ýigidi tanamadym-la, daşgynyrak garyndaşymyz dagymy, Mele? – diýip, bir sapar Seýit Öwezowiç inisinden sorady.
– Ýok, goňşy obadan. Ýöne ötende-geçende kakam bendäniň ýanyna sowulyp geçerdi – diýende, hökmürowan ýolbaşçy hol aňyrrakda geleni garşy alyp, gideni ataryp ýören ýigidi ýanyna çagyrdy.
– Bu günler nä pişedesiň, inim?
– Raýkomda instruktor bolup  işleýärin, ýaşuly!
– Köpden bärimi?
– Iki ýyl dagy boldy!
– Ýokary bilimiň barmy?
– Oba hojalyk institutynyň mehanizasiýa bölümini gutardym ýaşuly!
– Hmm...
Şol «himmden» soň ondan başga zat soramady Ikiçäk gürrüňiň gutarynyny aňan ýigit hem şondan soň onuň ýanyna eglenmän ýumşy bilen boluberdi.
– Ýyldyzy yssy, mährem ýigit eken!
Şu wakadan bir ýyl geçmänkä «ýyldyzy yssy» ýigit raýkomyň birinjisiniň kürsüsine gonanda hemmeler haýran galdy. Ýöne hiç kimiň etjek alajy ýokdy. Öňki ýygraja instruktor susagyň sapy eline ýeten gününden ekezlenip, giň deräniň şiri boldy. Adamlar bilen salam-hälik edişende bir geňsi gizlin gabarjaňlyk bilen olaryň depesinden seretdi. Seýit Öwezowiç ikisiniň arasyndan gyl geçmedi. Ony sarsmaz-mizemez mukaddes tug edindi. Gelende-gidende uly wezipeli ýolbaşçyny orta ýolda garşy alyp, nirede oturdyp, nirede gondurjagyny bilmedi. Aşgabada dagy baranda çekinmän-gaýpynman oňka sowulyp, çagalary bilen görüp-görşüp gaýtdy. Bir ýola saçak başynda ikiçäk otyrkalar, kelleler dumanlap, gözler ümezlende, çörekden, ant içip, dogan okaşdylar. Soňra beýik mertebeli myhmanyň hoşamatyna göterilip-gabarylan Ýagmyr Berkeli içginiň täsirine berlip, öz peýwagtyna oturyp bilmedi. Beleň alyp arzuw-yhlasyny beýan etdi.
– Tä ölýänçäm seniň sadyk guluň men, arkadagym – diýip, oňa bolan wepasyny, oňa goýan sarpasyny, oňa bolan hormatyny ölçäre ölçeg tapman bozuldy.
Ömrüniň şu sapaly pursatyny göz atuwyna getiren hassanyň ömür alawy ýanyp gutaranam bolsa heniz kalbynda ýekeje köz galypdy. Ýöne wagt çarhy aýlandygy saýyn öwüşgini solup barýan şol köz çalaja ýylpylda dönüp barýardy. Ýagty jahan bilen algy-bergisini hasaplaşmaly pursatynyň golaýlanyny Ýagmyr Berkeli aňyp, ýürek hesretine döz gelmäge taýyn bolup duran ogul-gyzlaryny ýanyna çagydy. Hossarlary bir hili tukat duýga gaplanyp, sessiz aglaşdylar.
– Razy bol, kaka!
– Razy bol, doganym! – diýenlerinde, hassa mejalsyz goluny galdyrjak ýaly etdi.
– Näme aýtjak – diýjek zadyň bar, kakajanym!!!
– Bir arman... – diýip, Ýagmyr Berkeli kebap-gowka bolan dodagyny ejiz hereketi bilen ýalajak ýaly edende, sözüni soňlamaga rowgaty çatmady. Ol daşyny gallap alan kowum garyndaşyna şol armanyny aýdyp, kişi kimin eteginiň daşyna dökse günäsini ýuwdugy hasaplajakdy. Usurgan hassa bir haýukdan soň hoňkaryp duran owasynyň töründe şöhlesi öçen gözüni açanda, onuň çalaja iňňildisi eşidildi.
– Siz berin şeýtmäweriň...
Bimaryň agzyna baryp duranlar «biz näme iş edipdiris?» diýen manyda bir-biriniň ýüzüne geňirgäp bakanda, ol muňa pitiwa goýup durmady. – Seýit Öwezowiç işinden pyzylyp obasyna iki-üç gün gezelenje gelende gaçgyn günüm şol boldy. Öýümdäkiler bilen kabulhanamdaky sekretaryma «Eger o meni soraýsa «düýn kurorta gitdi diýäýiň» diýip tabşyrypdym. Men muny husytlykdan etmäni, wezipäm...
Şondan soň adamlar näçe garaşsalar-da Ýagmyr Berkeliniň sözüniň dowamyny eşitmediler.  

Hangeldi GARABAÝEW,
Türkmenistanyñ halk ýazyjysy.