Balbulakdan bir owurt

MIRASGÄRIÑ UMMANYNDAN

Milli miras. Onuñ manydyr mazmun jähtiniñ jaýdarlygy. Balbulaga gaýra dur diýýän datly dünýäsi. Asyrlardan aşyryp okalan goýazy gory. Ondaky tükeniksiz taryhylyk. Şol taryhylygyñ bar babatlardaky alga alarly ajaplygy. Gunt (gurşun) düşen ýaly peseñli älemi, ýalana ýaransyz tereñligi, onda-da tälim-terbiýe alybermeli, huşa hemaýaty bizi benduwanlyga ýetirdi.
Şeýdibem, edenli eždatlarymyzyñ medeni mirasyndaky nepis nemunalary ýygnamagyñ ýokawuntly ýoluna düşdük. Köme sumkamyzy süýräp, ýaban ýatyşymyza güneşlu diýarymyzyñ köp ýerlerini sökme kemini goýmadyk. O taýlardaky göwni galkymly gojalar, misli gurhan ejeler bile hemsöhbet bolduk.
Şeýdip gapysyndan girdigiñ, "Bäý-bä!" diýdirýän giñ göwrümli edebi-etnografik muzeýiñ teki tutuldy. Ýedi ýüze ýakyn şirewüntli rowaýat, iki ýüz gowrak goşgy, on sekiz müñe ýakyn atalar sözi, dört ýüz çemesi halk hekimçiligi taýýar boldy.
Biz gyzylyñ gyryndysy ýaly milli mirasymyzy ýygnamaly. Onda-da jonnuk galamymyzdyr kertilmez kagyzymyzy gapdalymyzdan goýman, gaçymyz giden ýaly bolup ýygnamaly. Özüni-de, ýerli-ýerden, gözümize gurt düşen dek, ýadaman-ýaltanman ýygnamaly. Çünki, biz özümizi ösñedip-ösdürip, şu deñli-derejelere ýetiren könelerimiziñ öñündäki nesil bergidarlygymyz. Pir emri ýaly wajyp wezipämiz.
Indi bolsa, şol wajyp wezipä düşünýän şägirdim Aşyr SALYH tarapyndan toplanan halk pähimleriniñ bir ülşüni hak hossarlaryna hödürlemekçi.

Ümür ESEN,
mirasgär.

▶ BALBULAKDAN BIR OWURT

Abraýyñ,
Gaznañ.

* * *

Agyzlyñ agzynda,
Toýnaklyñ tozunda.

* * *

Atañ-eneñ bozlamasyn,
Gardaşlaryñ yzlamasyn.

* * *

Atyñ seýsi duşsa
Guş bile dalaşar.

* * *

Barsyz bolmasa,
Barjamly bolmaz.

* * *

Baş atana-da, baş at,
Daş atana-da, baş at.

* * *

Başy artanyñ,
Goşy artar.
Goşy artanyñ,
Aşy artar.
Aşy artanyñ,
Işi artar.
Işi artanyñ,
Ýaşy artar.

* * *

Beren eliñ,
Berekedi artar.

* * *

Berimsize gul bolandan,
Börä ýal bol.

* * *

Bir güýzlük,
Üç ýazlyk.
Bir gün ömre,
Müñ gowga.

* * *

Bir-ä, ýagşylygyñy göm,
Birem kişi aýbyny.

* * *

Burnumam ýok,
Pohumam.

* * *

Wada kylmak karz,
Karzy bermek parz.

* * *

Gadyram karz,
Hödürem.

* * *

Gadyr eden,
Gadyr görer.
Hödür eden
Hödür görer.

* * *

Gara gadyr,
Keçe göwün.

* * *

Gezeklije
Gazykdyr.

* * *

Garahmede barsañ,
Akga-da-akga.
Topaza barsañ,
Şakga-da-şukga.

* * *

Gep otarsañ,
Çep bolar.
Ot otarsañ,
Nep bolar.

* * *

Gepe gulak gerseñ,
Dagdaky tekäñ,
Buşugyny eşidersiñ.
Pähime gulak gerseñ,
Dagdan tapmadygyñy
Duldan taparsyñ.

* * *

"Hiç" diýip ökünenden,
"Giç" ekinen ýagşy.

* * *
Gowy göreniñden, gaça dur.

* * *

Goýnuñ eti süýji,
Dilegi ajy.

* * *

Goýun saýlatsañ,
Möjege saýlat.

* * *

Göwni bölekdenem bolma,
Ýeke dalakdanam.

* * *

Göwnüñe gelen,
Alnyña gelmesin.

* * *

Göwnüñi pes tut,
Derýalaram pese akýandyr.

* * *

Göwün göwni görmese,
Gyz göwni görmez.

* * *

Gülüp gowga galan,
Ölüp toba gelen.

* * *

Gulak eşidenini
Göz görmesin,
Göz göreninem,
Ojakdan sowsun.

* * *

Gyz bala,
Uz bala.

* * *

Gyñyrja-da bolma,
Goñurja-da.

* * *

Gyşyk ýük ýol almaz,
Könek köze bolmaz.

* * *

Daýhany ýer tanar,
Bakgaly bazar.

* * *

Damja damsa,
Derýa daşar.

* * *

Daşa dolag,
Dile çolag.

* * *

Deñziñ düri düýbünde.

* * *

Dogumlam bol,
Dolançaklam.

* * *

Dost-dostdan
Gaçmalam däl,
Geçmelem däl.

* * *

Dost öýi ~ ybadat.

* * *

Doýup dökünmedige,
Ýañylyp, ökünmedige
Işem buýurma,
Ýoldaşam bolma.

* * *

Dynçlygyñ ýagşysy,
Gulak dynçlygy.

* * *

Ýeke bolup ýol bilenden,
Ýedi bolup azaşaý.

* * *

Ýekelik ~ ýetimlik.

* * *

Ýer aldamazam,
Aldatdyrmazam.

* * *

Ýerde ýer bar.

* * *

Ýerden bereket,
Ilden adalat
Göterilmesin.

* * *
Ýetmiş boldy,
Bitmiş boldy,
Gitmiş boldy.

* * *

Ýolam bol
Arça-da bol,
Ýolamanam.

* * *

Ýokuny tapsañ,
Ýag bil.
Köküni tapsañ,
Bag bil.

* * *

Jany saga
Owkat tapdyr.

* * *

Jedel jeñ getir,
Doga ýañ.

* * *

Zeñlese-de nan,
Gatasa-da.

* * *

Il adamy,
Ýol adamy,
Du:l adamy.

* * *

Iliñ iti bilenem,
Işiñ bolmasyn,
Ýalagy bilenem.

* * *

Ilki özüñi öwren,
Onsoñ yzyñy.

* * *

Iññe ýalyny,
Iner etme.

* * *

It başly,
Dokuz aýakly.

* * *

Içiñ gyssa,
Bazara bar.

* * *

Ýyly suwam ýarar,
Ýyly sözem.

* * *

Ýüregiñ gyssa,
Ýetimiñ arkasyny sypala.

* * *

Kamatyñ pesem bolsa,
Gymmadyñ belent bolsun.

* * *

Kanagat ~ imanyñ düşegi.

* * *

Kanagat kakylsa,
Iman tapylmaz.

* * *

Kişi maly göze dürter.

* * *

Mollasam döwrüne görä,
Gaýrysam.

* * *

Mollanam halaýgyn,
Azaphonam.

* * *

Nebis gözde,
Gudrat sözde.

* * *

Owadanlyk ~ kyrk günlük,
Edenlilik ~ kyrk ýyllyk.

* * *

Oglum kapyram bolsa,
Gelnim musulman bolsun.

* * *

Ogluña at münmäni öwret,
At münene yrsgal geler.

* * *

Ojagym bar,
Obam bar,
Günähim bar,
Tobam bar,
Imanym bar,
Käbäm bar.

* * *

Öz sandygyña ýerleşmedik,
Kişi sandygynda saklatmaz.

* * *

Öz hakym,
Öz azabym.

* * *

Özi gidip,
Sözi galdy.
Gyşy gidip,
Ýazy galdy.

* * *

Özi neresse,
Agzam arassa.

* * *

Özüñ üçin iýersiñ,
Iliñ üçin geýersiñ.

* * *

"Öldi" diýip aglama,
"Galdym" diýip agla.

* * *

Ölmegem toba gelmek.

* * *

Öliñ günäsini geçmedik,
Diriñ günäsini geçmez.

* * *

Ömrüñ bolsun,
Ýylyñ gelsin.

* * *

Paýhas miwesi halallyk.

* * *

Pahyram penala,
Possunlynam.

* * *

Pişesiz at gazyga höwür.

* * *

Puluñ bolsa,
"Aly aga-da, jan aga".
Puluñ bolmasa,
"Aly kör-de, loly kör".

* * *

Pyglyñ üýtgese,
Işiñ gaýtdygy.

* * *

Päliñ pis bolandan,
Päliñ pes bolsun.

* * *

Söz saýlasañ,
Ýürek agyrmaz.
Ýol saýlasañ,
Aýak agyrmaz.

* * *

Sözenim ~ özenim.

* * *

Süýthorluk ~ bathorluk.

* * *

Süýşürdiñ-de, iýmedimmi?
Uzatdyñ-da, geýmedimmi?

* * *

Syr saklan,
Dür saklar.

* * *

Taýka kakla,
Gunanka sakla.

* * *

Togap etseñ, sogap bar.

* * *

Ümeligi ümzügim,
Kümeli geleşigim.

* * *

Üç gyzlyñ halyny
Günde bir sora.

* * *

Ussadyñky ezeli,
Ysnadyñky emeli.

* * *

Haýram adat,
Şerem.

* * *

Halal ~ mert,
Haram ~ namart.

* * *

Halal eseler,
Haram peseler.

* * *

Halala ýakynlaş,
Haramdan daşlaş.

* * *

Halallyk ~ keramat,
Haramlyk ~ garamat.

* * *

Halha törüñ,
Halha äriñ.

* * *

Haram bar,
Haýýaram bar.

* * *

Haram iýen harsy gördüm,
Halal iýen barsy gördüm.

* * *

Haram halallykdan çykmaz.

* * *

Hezzet etseñ "eşege",
Çorba döker düşege.

* * *

Heleýi otyr,
Äri getir.

* * *

Hatañda argyn durmaz,
Aýyñda berçin.

* * *

Hudaý beren, Hydyr gören.

* * *

Hudaý halal iýeniñkini tiz,
Haram iýeniñkini haýal eşider.

* * *

Huday her kişä
Göterjek ýüküni urar.

* * *

Hudaý hormatyñy gaçyrmasyn.

* * *

- Ejiriñ ýamany nämedir?
- Ejiriñ ýamany ylymsylyk keselidir.

* * *

Ekseñ dokunarsyñ,
Ekmeseñ ökünersiñ.

* * *

Ekip ekinen, doýup dokunan.

* * *

El ~ haýa, el ~ iman.

* * *

Ýabyly ~ ýarlyksyz.

* * *

Ýagşy bilen ýere bar,
Ýaman bilen göre bar.

* * *

Ýagşy it ýalagyndan,
Ýaman it gylygyndan.

* * *

Ýagşylyk etseñ, ýanyñda gör.
Ýamanlyk etseñ, alnyñda.

* * *

Ýagşyny il tanar, ýaltany pil.

* * *

Ýalan sözläniñ, kaşygy bilinde.

* * *

Ýandagyñ ody gursun, öweýiñ ady.

* * *

Ýañylmajak bolsañ, ýatyp tur.

* * *

Ýaramaz molla, din apaty.
Ýaramaz tebip, jan apaty.

* * *

Ýatar garna
Ýarpyrak.