Bir uruş gutarsa, ýene biri başlaýar

BIR URUŞ GUTARSA, ÝENE BIRI BAŞLAÝAR

"Uruşlar birnäçe sebäpleriñ netijesinde orta çykýar, ýöne munuñ esasy sebäpleriniñ biri-de - urşy halaýanlaryñ barlygydyr".

1975-nji ýylyñ aprel aýynda Birinji we Ikinji jahan uruşlaryndan soñky XX asyryñ iñ ýaman uruşlary soñlandy. Wýetnam urşunda 3 milliondan gowrak adam wepat boldy we Hytaý-hindi ady bilen tanalýan Demirgazyk Wýetnam, Günorta Wýetnam, Lagos, Kamboja oda berildi.
Amerikanlar dünýäniñ çar künjünde teleýaýlymlar arkaly görkezilen bu uruşdan masgaraçylykly ýagdaýda çykan bolsa, Demirgazyk Wýetnamy goldan Sowet Soýuzy üstün çykdy. SSSR-iñ dünýädäki abraýy we harby güýjüniñ şan-şöhraty artdy.
Şol aýyñ içinde, ýagny, 1975-nji ýylyñ aprel aýynda perdäniñ añyrsynda we öñünde ABŞ-dyr Sowet Soýuzynyñ başyny çekýän bir topar halkara we arap güýjüni-de öz içine alýan Liwan graždanlyk urşy başlady.
Ykbalyñ geñ-tañsylygymy, tötänligimi ýa-da tragediýasymy, belli däl, wýetnam urşy gutaranda liwan urşy başlany bilenem oñmady. Şol bir wagtyñ özünde Saýgondaky amerikan ilçisi Beýruta ilçi edilip ugradyldy.
Munuñ özi birnäçe liwanlynyñ jenap Jorj Makmertri Godliniñ şol wagtlar ýurduñ paýtagty Beýruta gelendigi üçin ikirjiñlenmelerine sebäp boldy. Elbetde, ýerliksizem däldi.
Moskwadanam kontrrazwedka söweşleriniñ ussady bolan Soldatow ilçi edilip ugradyldy. Munuñ özi kiçijik ýurt üçiñ eýgiligiñ alamaty däldi.
Arap tanyşlarymyñ biriniñ maña ýurdumyzda bir uruş gutarsa, ýene biriniñ başlaýanyny aýdandygy ýadyma düşýär. Hatda indiki uruşlara garaşmazdan uruşlar çykýar. Elbetde, Waşingtonyñ ýa Moskwanyñ hökman biri şol uruşlaryñ gyrasynda bar.
Şindi wýetnam we liwan uruşlary döwründe içerki meseleleri bilen gümra bolup, ümsüm gezen Eýrandyr Türkiýe ýaly imperial uruş meýilleriniñ äşgär bolmadyk bir topar sebit ýurtlary-da olara goşulýar.
Sebitdäki ähli uruşlarda iki ýurt (Eýran we Türkiýe) bar. Türkiýe birnäçe ugurda parahatçylykly syýasat ýöredýänem bolsa, Eýran hemme ýerde aç-açan we gyýtaklaýyn ýagdaýda uruşmaga meýilli.

Hatda Eýranyñ görnetin we gyýtaklaýyn uruşlary XX asyrda Moskwadyr Waşingtonyñ başlan ýa-da meçew beren uruşlaryndan bireýýäm geçip gitdi.
Uruş ýa-da hytaý-hindi uruşlary soñlananam bolsa, liwan urşy öz içinde dowam etdi. Hytaý we Sowet Soýuzy başga bir çaknyşyga itermegi başarmady.
Uruşyñ bolan ýeri häzir ösüş ýoluna düşüp, parahatçylykda ýaşaýar. Emma Wýetnamda üstün çykan Sowet Soýuzy indi o taýda däl. Wýetnamyñ täsirinden yzyna garaman gaçýan Hytaýy hem indi o taýda däl.
Russiýa ýarysy öñki Ukrainada bolan goñşy ýurtlarda uruşa girdi, Waşingtonyñ bolsa bar salybilýän howpy ykdysady sanksiýa bermek. Ýagny, Kubadaky raketa konfliktinden Yraga, hatda Tährana çenli ulanýan ýaragy.
Şu gezek aç-açan söweş depregini kakan Putin boldy. Şek-şübhesiz, näme etjegini bilmän galanam ABŞ. Çeçenistanda (iki gezek), Kawkazda ýa-da Ukrainada (iki gezek), Abhaziýada, Gürjüstanda ýa-da Günorta Osetiýada bir front kiparlap-kiparlamanka, ýene biri ot alyp tutaşýar.
Putin häzir Ukrainada bolşy ýaly, şu ýurtlardaky gozgalañçylaryñ özleriniñ uruş turzaryna bil baglaýar.
Bir iñlis akyldarynyñ aýdyşy ýaly:
"Uruşlar birnäçe sebäpleriñ netijesinde orta çykýar, ýöne munuñ esasy sebäpleriniñ biri-de - urşy halaýanlaryñ barlygydyr".

Semir ATAULLAH,
Liwanly žurnalist.

30.01.2022 ý.