Boşluga sowrulmak

BOŞLUGA SOWRULMAK

“Maoçy dostum” joşdy:
“ - Hasan Aly Yüjel ýalñyşdy. Oba hojalyk institutlaryny guran pedagogdan hemme zatdan ötri Namyk Kemal, Ömer Seýfetdin, Ýunus Emre ýalylary görnetin öñe çykararyna garaşylýardy. Günbatar klassyklary ikinji derejeli iş.”
Türkçä terjime edilen "Günbatar klassyklarynyñ" eserler tapgyrynda nämeleriñ bardygyny "gadyrdan dostum" bilmeýärmikä? "Günbatar" sözüni eşdenden aşa tolgunan bolarly, ýogsam bolmasa...
Hasan Aly Ýüjeliñ bilim ministri bolan döwründe onuñ tagallasy bilen neşir edilen kitaplaryñ arasynda altmyş alty yslam eseri bar, neşir edilen kitaplaryñ arasynda ilkinji türk dili boýunça ylmy-çeper işler bar.
Meselem, Ýusup Has Hajybyñ “Kutadgu Biligi” bar.
Meselem, Edip Ahmet Ýüknekiniñ “Atebetül Hakaýyk” eseri bar.
Döwlet diliniñ we döwlet kitaphanasynyñ gurulmagy üçin Neşirýat kongresini we lingwistik komissiýasyny toplan, "Orfografik sözlük, "Türkçe sözlük" ýaly on küti sözlük neşir etdiren, Konstitusiýanyñ dilini türkçeleşdiren ministr Ýüjeliñ türk dilini arap-pars dilleriniñ okkupasiýasyndan halas eden kitaplary çap etdirmegine geñ galyp oturasy iş ýokdy…
Diñe bular däl, Ýüjel bitiren asylly işleriniñ sanawynda nämeler ýok:
Meselem, Şeýh Galybyñ "Hüsni-yşk" eseri bar, Omar Haýýamyñ "Rubagylary bar, Feridetdin Attaryñ “Mantyk al-taýry” bar, Möwlana Rumynyñ "Rubagylary", "Diwany Kebiri" bar, Nyzamylmülkiñ "Syýasatnamasy" bar, Farabynyñ "Ideal döwlet", "Bagtlylygy gazanmak", "Ylymlaryñ sanawy" traktatlary bar, Sagdy Şirazlynyñ "Hafyz diwany" bar, Bakynyñ "Diwany" bar, Abdylbaky Gölpynarlynyñ "Ýunus Emräniñ ömri we döredijiligi" ylmy işi bar, "Dädem Gorkudyñ hekaýatlary" bar, tasawwuf aşygy möwlewi biri bolan Hasan Aly Ýüjeliñ ýazdyrmaga başlan "Yslam ensiklopediýasy" bar...

■ ÖZ ÝAZANLARYNA SEREDIÑ

Hasan Aly Ýüjeli bilmeýän, onuñ ýazan eserlerinden bihabar biri diñe şeýlekin boş yñdarma sözleri sözläp biler…
Ýüjeliñ ýazanlaryndan aglabasy dili ýönekeýleşdirmegi maksat edinen işlerinden käbir mysallar bereýin:
Meselem, "Ruhiýat Elifbasy" bar, Möwlana Rumynyñ "Rubagylary", "Manzum Lewhasy" bar, "Türk edebiýatyndan nemunalary" bar, "Sungat söhbetdeşlikleri" bar, "Gadymy taryh we togsan bäşe tarap" bar (Tewfik Fikretiñ osmanly dilinde ýazandygy üçin düşünmesi kyn goşgular kitabyny ýönekeýleşdirilen görnüşde türk elipbiýinde çap etdirdi), "Türk edebiýatyna umumy garaýyş" bar, "Dönen ses", "Siziñ üçin" "Dört haýwan, bir ynsan" ýaly goşgular ýygyndysy bar, "Edebiýatyñ taryhy" bar, "Alla birdir!" bar, "Medeniýet baradaky düşünjeler" bar, başlangyç synplardan liseýe çenli ýazan okuw kitaplary bar.
“Maoçy dostum” nädip “Hasan Aly Yüjel ýalñyşdy” diýip bilýärkä?
Asyl onuñ özi ýalñyşýar - boşluga sowrulýar!
Onuñ iñ gowy bilýän ugry bolan "maoçylykdan" mysallar bereýin:

■ KONFUSIÝ-ÝUNUS

Amerikan žurnalisti hytaý rewolýusiýasy döwründe Mao Szedundan interwýu aldy.
Szedun mekdepden soñ her gün barýan Hunan prowinsiýasynyñ kitaphanasynda nämeleri okandygtny gürrüñ berdi:
" - Adam Smitiñ "Halklaryñ baýlygy", Çarlz Darwiniñ "Görnüşleriñ gelip çykyşy" we Jon Stýuart Milliñ ahlak hakynda ýazan kitaplaryny okadym. Ž.Ž.Russonyñ eserlerini, Spenseriñ "Mantygyny" we hukuk hakynda-da Monteskýeniñ ýazan kitabyny okadym... Gadymy grek mifologiýasyny-da okadym…”
Edgar Snow “Hytaýyñ üstündäki Gyzyl Ýyldyz" kitabynda şu aşakdaky maglumatlary-da berdi:
“Mao tutanýerli pelsepe öwrenijisidi. Diñe marksist filosoflary däl, eýsem Spinoza, Kant, Gýote, Gegel, Russo dagylary-da okaýardy…”
Özem ol okan kitaplaryny egindeşlerine-de berip, bu Günbatar referatly çeşmelere salgylanyp dersler berýärdi…
“Dostum” şo döwür ýaşan bolsa muña-da: “ýalñyşýañ, gadyrdan Mao, ilki Konfusiden okatmalydyñ!” diýerdimikä?
Gaýtam Szedun Konfusiý başlyklaýyn ähli tradision taglymata garşy gitdi. Munuñam üstesine "Medeni rewolýusiýa" döwründe Buddanyñ heýkellerini ýer bilen ýegsan etdirdi. Geñ ýeri, düýnki gün "dostum" bulary alkyşlaýardy, bugünki gün tasawwufa gyzygyp Ýunus Emre söýgüsine özüni aldyrdy! "Düýn - düýnde galdy, bugün - bugündir" pragmatizminiñ alamatymyka bu?
Ýañsy bir ýana... Hytaý rewolýusiýasynyñ ilkinji ýolbaşçysy Mao Szedun Günbataryñ klassyklaryny okansoñ hakyky sosialist boldy. Şeýle-de, Hytaýyñ häzirki döwlet ýolbaşçysy Si Szinpin çykyşlarynda Çehow, Puşkin, Wiktor Gýugo, Leýbnis, Tolstoý ýaly Günbataryñ we rus edebiýatynyñ klassyklarynyñ adyny ýygy-ýygydan tutýar. Ol ýaşlygynda Gýotäniñ "Faustyny" okajak bolup on bäş kilometr ýoly pyýada ýöräp geçendigini aýdýar…
“Maoçy dostum” ministr Ýüjele gönükdiren soragyny hytaýly ýolbaşçylardanam sorap biljekmikä “Ideologik we medeni kökleriñiz nirede?” diýip?..
Hytaý öz ýerinde durmalysy ýaly sarsman, ynamly dur welin, "dostumyñ" kellesini AKP bulaşdyrdy öýdýän! Gyzyklanýan zadym, ol Gazala haçan gerekli üns bererkä? Daş edewersin! Ýa olam Gazaly ýaly "degene gözüm menden däl" edip, akyly öñde tutýan akyldarlary “zyndyk” yglan etjekmikä?

Soner ÝALÇYN.

"SÖZCÜ" gazeti, 21.08.2020 ý.

Terjime eden: Guwanç MÄMILIÝEW,
Stambul uniwersitetiniñ talyby.