Haýsy žurnalistika

HAÝSY ŽURNALISTIKA

2015-nji ýylyñ 1-nji dekabrynda şu gazetiñ sahypasynda şeýle ýazypdym:
"Mediýa... Köpçülikleýin aglama seanslaryny däbe öwürdi.
Mediýa... Aglamagy we özüne gynanmagy juda gowy görýär.
Köpçülikleýin üýşmeleñler geçirýär, "işdeşlerimizi tussag etdiler" diýip gygyrýar...
Başga näme edýär? Başga edýän zady ýok...
Mediýa... Şyrrygy çykan sözler bilen gürläp, ýat tutulan we indi ýadadyp başlan ýörişler bilen protest edip "üýşmeleñ" geçirmegiñ huzurynda teselli tapýar..."
Häzir ýene şol ýazanymyñ üstüni ýetireýin:
Aýratynam 80-nji ýyllarda doglan žurnalistleriñ köpüsinde synlan zadym şu:
Türmä girmegi dereje bilýär.
Aglama seanslaryna gatnaşmagy göreşdir öýdýär.
Hemişe halanmagy isleýärler. "Waý, mähelläm maña garşy çykaýmasyn!" Alkyşyñ bendisi boldular.
Şan-şöhraty, ekrany gowy görýärler.
Soñy ölüm bilen gutarýan üstünligi mukaddesleşdirýärler.
Netijede, özleri-de bilmän meýletin tarapgöýe öwrülýärler...
Netijede, birtüýsli dogmatizme-yñdarmalyga ýesir düşýärler...
Netijede, syýasatyñ apparaty bolýarlar...
Gynansak-da, hakyky žurnalistika medeniýetimiz nesilden nesile geçirilmedi.
Aýratynam, sanly ulgam-internet žurnalistikasynyñ ýüze çykaran etiki-ahlak problemalary gün geldigisaýy ulalýar...

* * *

80-nji ýyllaryñ neslinden çykan žurnalistleriñ bir gowy umumy meñzeşligi bar, olam - gaýduwsyzlygy, işeññirligi.
Jemgyýetçilik meseleleri bilen ýakyndan gyzyklanýarlar. Halys ýürekden işlerine berlen oglan-gyzlar. Emma edýänleri nähili habarçylyk ýa-da habarçylykmy beri?
Iñ esasy kemçilikleri - žurnalistikany syýasy garaýyşlarynyñ guraly hasaplaýandyklary. Bu ýagdaý hakykatyñ añsat ýoýulmagyna sebäp bolýar. Ýagdaýyñ özüneçekijiligi obýektiwlik meselesine ýol açýar, žurnalistika gep-gybat şöhwetinden basylýar.
Munyñ anyk mysalyny soñky saýlawlarda gördük. Obýektiw bolmazlyk ýagdaýy hakykaty ýazan kärdeşlerine duşmançylyk etmäge deñiç ýetirildi.
Şular úaly tarapgöý žurnalistikanyñ garşylyklaýyn garaýşyñ-başganyñ azatlygyny goramak ýaly gaýgysy ýok. Bar "ygrarlary" öz mähellelerine!
Faktyñ hakykatdygyna ýa däldigine seretmezden, bar maksatlary islän netijelerini gazanyp bilmek...
Hawa, täze žurnalistika "žanry" ýüze çykdy:
Sosial mediýada köp paýlaşylsyn. Ýazgysy köp ýüklenip alynsyn. Kitaby yzly-yzyna neşir edilsin. Teleýaýlymlara çyksyn, meşhur bolsun, tanalsyn.
Bu işi ýokary hilli makalalary ýazyp däl-de, kabul etme (восприятие) arkaly etmelidir öýdýär. Durmuşynyñ merkezine oturdan sanlaýyn-ölçegleýin üstünligine üns berýär.

* * *

Gaýduwsyzlyk bilen bilen akylsyzlygyñ arasynda inçejik çäk bar. Eden akylsyzlygyñy boýun almagam gaýduwsyzlyk.
Gynansak-da, her akylsyz özüne el çarpýan başga akylsyzlary tapýar! Mysal üçin:
Tejribeli žurnalistleriñ biri duýdurýar:
"Kanuny gadagançylyk bar, bu habara ýanaşmañ..."
"Bolýar" diýlipdir. Soñam hiç zat duýdurylmadyk ýaly aýdylan habara ýanaşylypdyr...
Tejribeli žurnalist ýene duýdurýar: "Derrew bu habary aýryñ..."
Alan jogaby "biz özümize "gorkdular" diýdirip bilmeris!" bolýar!
Netije:
Özüni türmä atdyrdy.
Işlän organy bolsa üç ýyl bäri ýapyk dur.
Kanunyñ çig. Berilen jezalar beter çökder. Muña söz ýok. Emma bilgeşleýin ýalñyşmaga näme at bermeli?
Özüñ kitap ýazyp bilersiñ, kanuny gadagançylyklara-da pitiwa etmän ýazybilersiñ, netijesine-de mertlik bilen döz gelersiñ. Emma onlarça işgäriñ işleýän habar saýtyny gereksiz ýere gaýduwsyzlyk görkezdiler pikirini döretmek üçin ulanmaga hakyñ ýok.
Hasam beteri:
Özünde hiç hili günä bardyr öýdenok, özünkini ýalñyşdyr öýdenok, ötünç soramagy dagy kellesindenem geçirenok: Bu "žanr" hemişe hakly!
Gözi perdeli men-menligi başga galyplara sokan žurnalistler nesli ýetişdi. Ýalñyşlygyny hötjetlik bilen boýun almaýan "gahrymanlyga" meýil edýän nesil bar. Bu çagalary ilki bilen özlerinden goramaly.
Daşarda bolup, hakykatlary halk köpçüligine ýetirmegiñ esasy maksat bolmalydygyny arman-ýadaman düşündirmek gerek.
Gynandyryjy tarapy, haý-küş edilip, dogry ugra gönükdirmegiñ deregine, dowamly sylaglandyrylyp durulýar. Agalary-uýalary tejribesiz-düşünjesiz çagalary ýoldan çykardy, özüne göwni ýetýän agressiw obraz ýasady.
Halkyñ üns merkezinde näme bar, biziñ üns merkezimizde näme bar? Muña rasionallygyñ ölümi diýilýär.

Soner ÝALÇYN.

"SÖZCÜ" gazeti, 11.08.2023 ý.