Iñlisleriñ heleý satma däbi

Günbataryñ masgaraçylykly taryhyndan bir parça

■ IÑLISLERIÑ HELEÝ SATMA DÄBI

Iñlisleriñ heleý satma däbi diýip eşidipmidiñiz? Hawa, hawa, gulagyñyz öte eşidenok, heleý satma. Käbirlerimiz tarapyndan gözügidijilik bilen öwe-öwe arşa çykarylýan Günbataryñ masgaraçylykly taryhy. Ynha, Ýewropa diýilýän medeniýetiñ taryhy şeýle, gardaş. Özem, mundan ýüz ýyl öñem şol heleý satma däbi dowam edýän eken.

Mundan 100 ýyl öñem Angliýada biziñ günlerimiziñ şertlerine gabat gelmeýän "heleý satma" ýaly bolgusyz däbi bar eken. Erkek aýalynyñ boýnuny ýa-da ellerine ýüp bilen baglap, bazara çykarypdyr. Oñşukly ýaşaşmaýan är-aýallar şeýdip aýrylyşypdyrlar. XVII asyrda başlandygy çak edilen we esasanam ortagürp maşgalalarda gabat gelen bu däp aýrylyşmagyñ çykdajyly we kyn düşýänligi sebäpli dörändir diýip çak edilýär.
1857-nji ýylda "Aýrylyşmak hakynda kanunyñ" ("Matrimonial Causes Act") güýje girmeginden öñ aýrylyşmak kyn we gymmada düşýän eken. Aýrylyşmak üçin parlamentden ýörite perman çykartmaly bolupdyr, perman bolsa örän gymmada durupdyr. Puluñ gaty köp bolmasa, muña her kesiñ güýjem ýetmändir.
Ýurist we taryhçy Jeýms Braýs 1901-nji ýylda "heleý satma" däbinr günde-günaşa gabat gelinýändigini ýazypdyr. Şol satuwa çykarylan aýallaryñ arz-şikaýaty bilen ýazga geçen iñ soñky heleý satma 1913-nji ýylda bolup geçipdir.
1932-nji ýylda ýüz ýyl öñki sanyny gaýtadan çap eden "The Times" gazetinde berlen habarda aýalyny auksiona goýlan haryt ýaly kim köp bahalatmaşak edip satýan erkek halka şeýle ýüzlenipdir:
“Žentlmenler! Aýalym Uilýamsony, başgaça ady Maý Tompsony kim köp bahalatmaşaga çykardym. Kim gowja tölese berjek... Öñünden aýdýandyryn. Hiç zady gizlämok. Bu heleý goltugyma giren ýylandan tapawudy ýok. Men ony öýüme seretsin, indi bir durmuşyñ hözirini göreýin diýip aldym. Gaýtam bu başyma bela boldy. Öýümiñ mazasy gaçdy. Gije hüjümine, gündiz şeýtanlygyna çydamaga mejalym galmady. (Märeke wakyrdap gülüşýär). Indi men munuñ gowy taraplarynam aýdaýyn: Roman okap, sygyr sagyp bilýär. Islän wagty gülüp, islän wagty aglaýar. Suwsan wagty ullakan piwoly golçany başyna çekýär".
Heleý satmalar ikitaraplaýyn razylyk esasynda bolup geçipdir. XVIII asyrda aýallaryñ muña garşylyk görkezendigi barada hiç hili maglumat gabat gelmese-de, XIX asyrda ilkinji arza-şikaýatlar döräp başlapdyr. Şu ýerde bir zady bellemek gerek, olam satylmak üçin özi isleg bildiren aýallaram az bolmandyr. Käte satyn alan adam satlyk aýala aşyk bolup alýan bolsa, käte bu söwda gözlük üçin 1 dollarlyk baha bilenem boluberipdir.
Barlagçylaryñ aýtmagyna görä, bu däp diñe ortagürp maşgalalarda däl, gurply maşgalalarda-da bolup geçipdir. Olaryñ arasynda aýalyny satandygyny parlamentde ýazgy etdirip, soñundan parlamentiñ agzasy bolýanlaram bar eken. Ynha, ösen ýewropa medeniýeti diýlip arşa çykarylýan medeniýetiñ taryhy şular ýaly masgaraçylykly nysaklara diýseñ baý. Bilip goýan ýagşy

# Çeşme: English Custom, Mynet.