Jynlar hem olaryň adamzat bilen baglanyşygy hakynda

JYNLAR HEM OLARYÑ ADAMZAT BILEN BAGLANYŞYGY HAKYNDA

Türkmeniň akyldar şahyry Magtymguly Pyragy “Näler boldy “ diýen şygrynda:

Otdan Azazyl ýaraldy,
Ýedi gat ýerde jaý aldy,
Gulluk eýläp, göge galdy,
Ussady-melekler boldy.

diýip, şeýtanyň owalbaşda otdan ýaradylyp, Azazyl ady bilen ylym-bilimde beýik derejelere ýetip, melekleriň-perişdeleriň ussady bolandygyny ýazýar. Akyldar Azazylyň tekepbirligi bilen lagnata sezewar bolşuny “Nury-iman eýledi şygrynda şeýle beýan edýär:

Katra-katra nurudan jemgy meleklerniň bary,
Bir eziz Adam ýaradyp, barçaga han eýledi.

Haktagala emr kyldy sejde kyl diýp Adama,
Barçadan Adam şerip diýp, Taňry perman eýledi.

Ol ki boýun sunmady kim, Taňrynyň permanyna,
Saldy towky-lagnaty boýnuga şeýtan eýledi.

Pyragynyň düşündirişine görä, Ýaradan owalbaşda daşyna oranan müň bir perdesinden Muhammet pygamberiň nuruny, şol nurdan bolsa Älem-jahany, perişdeler ählini, jynlary ýaradandygyny, soňundan bolsa Adamy ýaradyp, döreden janly barlygyna (perişdelere-jynlara) adamzada sejde etmegi buýurýar. Emma Azazyl tekepbirligi sebäpli ynsana sejde etmekden boýun towlandygy üçin, Allanyň lagnatyna sezewar bolýar. Magtymgulynyň Azazylyň şeýtan bolup, lagnata sezewar bolşy baradaky bu düşündirişi, umuman, yslam alymlarynyň şu mesele boýunça öňe sürýän dünýägaraýşynyň türkmen dilindäki çeper beýanydyr.
Magtymgulynyň şygrynda Azazylyň okymyşlykda melekleriň ussady bolup, tekepbirlik edip, lagnata sezewar edilişi barada beýan edilýänem bolsa, Azazylyň-soňra şeýtanyň kim bolandygy barada edil häzir bize elýeter bolan şahyryň şygyrlarynda maglumat berilmändir. Biz bu maglumaty Gurhanyň “Gowak” süresiniň 50-nji aýatyndan tapýarys. Onda şeýle diýilýär: (Pikirimizi has düşnükli beýan etmek üçin, bu aýaty sözme-söz türkmen dilinde ýazmakdan saklanyp, onuň manysynyň jynlara degişli ýerini alýarys. D.Ý.) “Biz perişdelere: “Adama sejde ediň” diýenimizde, iblisden beýlekiler (ähli perişdeler) sežde etdiler. Ol (iblis) jynlardandy. Ol Ýaradanyň emrinden çykdy”. Bu aýatdan belli bolşy ýaly, şeýtan şek-şühbesiz jynlardan ekeni. Onda ol nädip melekleriň ussady bolýar?” diýen sowal orta gelýär. Perişdeler nurdan, jynlar bolsa otdan ýaradylypdyr. Gurhanyň “Hyjr” süresiniň 27-nji aýatynda “Jyny bolsa ynsandan has öň bedeniň öýjüklerinden syzyp geçýän gowrujy otdan ýaratdyk” diýip, habar berilýär, ynsan toprakdan ýaradylypdyr. Owalbaşda perişdeleriň hem jynlaryň adamzatdan öň ýaradylmagy şeýtanyň meleklerdenem sowatly bolandygyny şertlendirýän bolsa gerek. Onsoňam şeýtana-da edil perişdeler ýaly adamzada sežde etmek buýrulypdyr ahyry. Eger şeýtan tekepbirlik etmän, Allanyň emrine boýun bolan bolsady (bu diňe amala aşmajak hyýaly pikir. D.Ý.) onda asly jyn bolan näletlenmedik Azazyla hem perişdeleriňki ýaly, Alla tarapyn bir borç ýüklenerdi. Ýöne ol näletlenen jyndyr. Gurhanyň “Gowak” süresiniň 51-nji aýatynda Ýaradan: “Iblisi we onuň zürýatlaryny Älem-Jahanyň (hemme barlygyň), hatda olaryň özleriniň (iblisiň we onuň zürýatlarynyň) ýaradylşynda hem şaýat tutmadym, men ýoldan azanlary hiç haçan ýardamçy edinmedim” diýip habar berýär. Diýmek, bu aýatdan berlen habara görä, Ýaradanyň adamzady ýaratmazyndan has öň, perişdeler, asly jyndan bolan Iblis hem onuň zürýatlaryda bar ekeni.
Asly jyndan bolan şeýtanyň owalbaşda Azazyl bolup, soňra tekepbirlik edip, şeýtan bolşy hakynda mukaddes Gurhanda hiç bir maglumat ýok. Ýokarda beýan eden “Gowak” süresiniň 50-nji aýatynda adamzada sejde etmedik iblisiň jyndygy habar berilýar. Şeýtanyň owalbaşda Azazyl bolup, ussady melekler bolandygy hakynda Hadyslarda (Hadys-Gurhanda beýan edilmedik, ýöne manysy bu mukaddes kitaba ters bolmadyk Allanyň Muhammet pygambere iberen buýruklary-emirleri. D.Ý.) beýan edilýär. Emma yslam alymlarynyň belli bir bölegi anyk delili bolmasa, Hadysy inkär etmeselerem oňa salgylanmakdan saklanýarlar. Şonuň üçin şeýtanyň owalbaşda Azazyl bolup, ussady melekler bolandygyna şühbe bilen garaýan yslam ulamalaram az däl. Dogrudanam, Hadyslar şeýle bir köp welin, olaryň haýsynyň dogry-ýalňyşdygyny edil biziň özümiz kesgitläp biljek däl. Çünki Hadysy derňäp biljek ýörite ylmy almazdan, yslam alymy bolmazdan, Ýaradanyň mukaddes buýruklary-emirleri (Hadyslar hakynda) barada söhbet etmegiň özem hyýaly pikirlenme ýaly bir zat. Hatda yslam sowady bolan alym-ulamalaram Hadyslar hakynda anyk söhbet etmekden saklanypdyrlar. Türkmenleriň yslam ynanjynda mezhepbaşysy bolan Ymam Agzam: “Men Hadyslary derňeýän ýörite ylym (fykyh-hukuk ylmyny) almadym. Ýöne öz alan yslam ylmym, akylym boýunça Hadyslaryň diňe on ýedi sanysynyň dogrudygyny tassyklap, olara kepil geçip biljek. Emma galan Hadyslara kepil geçip bilmesemem, olary inkär etmekden saklanýaryn” diýipdir. Şol sebäpli Magtymgulynyň Azazylyň ussady melekler bolup, soňra tekepbirligi bilen şeýtana öwrülişi hakyndaky şygyrlary bu akyldaryň Azazylyň tekepbirlik edip, şeýtan bolşy barada maglumat berýän Hadtyslara şühbesiz ynandygyny tassyklaýar.
Mukaddes Gurhanda Adam Atanyň How ene bilen jennetde mekan tutup, soňra şeýtanyň aldawyna düşüp, gadagan edilen agajyň miwesinden iýýärler. Şeýdibem Adam ata How ene bilen jennetden kowulýar. Ýöne Ýaradan Adam atanyň tobasyny kabul edipdir. Şonuň üçin ýagşy niýetde imanly bolup, halal iş eden adamlar ýalkanar, şeýtan ýolyna uýanlaryň bolsa dowzahy boljakdygy barada Gurhanda delilli aýatlar bar. Umuman, şeýtan näletlenensoň, ol Ýaradandan kyýamat ahyra çenli möhlet sorap, şol döwre çenli adamlaryň şeýtan uly bölegini azdyrjakdygyna kasam edýär. Şeýtan Adam ata bilen How enä gadagan miwäni iýdirende, adamzadyň baky ýaşamagy üçin, diňe nesihat edýändigi barada ýalandan ant içipdir. Şol sebäpli ýalandan ant içmegiň örän hatarlydygy bellenýär. Umuman, Gurhanyň Bakara süresiniň 35-39, Nisa süresiniň 116-120, Engam süresiniň 112-142, Agraf süresiniň 19-27, Hijr süresiniň 27-39-njy aýatlarynda şeýtanyň Adam Atany, How enäni aldap jennetden kowduryşy hem olaryň biri-birine duşman (Alla iman eden ynsan bilen şeýtan ömürlik duşmandyr. D.Ý.) bolup, ýere kowluşy hem ynsanyň ölümli ýaşaýşy boýnuna alyp, pany dünýäde synag ýaşaýşy barada habar berilýär.
Gurhanda perişdeleriň, jynlaryň ynsandan has öň ýaradylandygy tekrarlansa-da, olaryň adamzatdan näçe wagt öň ýaradylandygy barada kelam agyz aýdylmaýar. Iblisiň zürýatlary-çagalary barada hem bu mukaddes kitapda habar berilýär. Emmä iblisiň zürýatlarynyň nähili dörändigi hakynda maglumat ýok. Gurhanda umumylaşdyrylyp berlen bu maglumatlaryň açyklamalarynyň beýany belli-belli yslam ulamalarynyň ýazan işlerinde hem käbir Hadyslarda gabat gelýär. Akyldar şahyrymyz Magtymguly Pyragy hem şeýtanyň ýaradylyşyny, olaryň köpelişini hem ynsandan näçe wagt öň şeýtanyň ýaradylandygyny “Näler boldy” diýen şygrynda şeýle beýan edýär:

Otdan Azazyl ýaraldy,
Ýedi gat ýerde jaý aldy,
Gulluk eýläp, göge galdy,
Ussady-melekler boldy.

Kadyryň gudratdyr işi,
Ýer myhydyr dagy-daşy,
Sagy erkek, soly tişi,
Şeýle gudrat döwler boldy.

Hak ýaratdy şol pisleri,
Segsen gez boldy pesleri,
Asmana çykdy sesleri,
Elli müň ýyl şowlar boldy.

Magtymguly, aşdyň serden,
Hiç kimse bilmez bu syrdan,
Toprak alnyp ýedi ýerden,
Adam Safyulla boldy.

Akyldardan mysal getiren birinji bendimizde Azazylyň otdan ýaradylyp, okap-öwrenip, mekany bolan ýedi gat ýerden göge galyp, melekleriň arasynda hem ussat bolandygy bellenýär. Mysal alan ikinji bendimiziň soňunda gelýän “gudrat döwleriň” şeýtanyň zürýatlarydygy aýdylsa maksada laýykdyr. Olaryň sagy erkegi soly bolsa urkaçysy (tişi) zenanydyr. Diýmek, jynlardan bolan şeýtanlara ýaradylan pursadyndan är-aýal bolup ýaşamak, köpelmek emr edilipdir. Üçünji bentde ynsan ýaradylmazyndan elli müň ýyl öň, şol pisleriň-şeýtanyň ýaradylyp, olaryň sesleriniň-gohlarynyň Asmana çykyp, şonça şowlaryň bolandygy öňe sürülýär. Iň soňunda bolsa Adamyň ýedi ýerden toprak alnyp, jana getirilendigi beýan edilýär.

Dowamy bar >>