Meniň başlyklarym

MENIŇ BAŞLYKLARYM

1976-njy ýylyň başlarynda men “Türkmenistan” neşirýatynyň okuw kitaplary bölüminde taryh we jemgyýeti öwreniş kitaplary boỳunça redaktordym. Işden göwnüm suw içmeýärdi. Ýüregedüşgünç birsydyrgynlykdan bizar bolupdym. Biziň bölüm müdirimiz Kyýas Mollaýew öz wezipesini her ỳetenden gabanyp, bize azar ỳamanyny berỳärdi. Ol mahal-mahal kabinetimize duỳdansyz girip: ”Oglanlar, gowuja boluň! Gowy bolsaňyz, menem gowydyryn. Ýöne, eşitdim-eşitmedim diỳmäň, eger sähelçe gyşaranyňyzy duýsam şo mahal, it kowan ỳaly, kowaryn. Siz entejik, Kyýas agaňyzy tanaňzok. Men has uly topalaňlardanam baş alyp çykan adam. Siz dagy nämejik?! Eger döwlet agdarylyşygyny etjek bolsaňyz, şobada külüňizi ỳele sowraryn!” diỳip, haỳbat atyp gidỳär. Onuň “döwlet agdarylyşygy” diỳỳänine “Meniň wezipäme geçjek bolsaňyz” diỳen manyda düşünmeli. Kyýas Mollaýew öz gol astynda ışleỳän üç oglanyň hersinden dürli bahanalar tapan bolup, üç sany düşündiriş hatyny alyp, demir sandygyna atypdy. O döwürler üç düşündiriş haty esasynda işgäri işden boşadyp bolỳardy. Şo sebäpli Mollaýew käte: ”Oglanlar, düşündirişjikleriňiz ỳadyňyzdadyr-la?” diỳip ajy ỳylgyrỳardy. Bir gezek bolsa maňa: ”Senjagaz beỳlekilerden az gepleỳäň weli, bularyň möỳi sen bolaỳmasaň?” diỳip gytak bakdy. Menem pursatdan peỳdalanmak isledim.
- Kyýas aga, şu oglanlaň hiç biri hem Siziň ornuňyza dyzanok. Biderek ỳere gabanỳaňyz.
- He-he-he, senjagaz ỳeserje taktika ulanỳaň-ow! Meni arkaỳynlaşdyryp ỳykaỳjaksyňyz weli, bolma-az, bolma-az!
Ol biziň göwnümize degmek üçin tüỳsli- tüỳsli ỳollar oỳlap tapỳardy. Biz bu ỳagdaỳdan halys gerk-gäbe doỳduk. Bir ỳerlere gaçyp sypmak umydy bilen ỳaşap başladyk.
Şeỳle ahwaldakak bir gün ol maňa dördünji synpda okadylỳan “SSSR taryhy” kitabyny stoluma gaharly goỳdy.”Birje ỳalňyş goỳberdigiň gapyny aňyrsyndan ỳapmaly bolarsyň. Elbetde, mençe bolmajagyňyzy bilỳän. Meniň segsen kilo agramym bar, ỳetmiş kilosy akyl. Aklym başyma sygman, çogup dur. Senjagazy ilki kowarmykam diỳỳän.”
Men beỳle ỳagdaỳlarda dymmalydygyny gowy bilỳän. Eger bir söz gaỳtaraỳsaň, uzak günüň gowga bilen geçdi hasap edäỳ. Kyýas aga ỳürek bulap gidensoň, men redaktirlemeli kitabyň gaty daşyny agdaranma mähetdel, gaty daşyň iç ỳüzünde uly harplar bilen: ”Krepostnoỳçylyk düzgüni (gulçulygyň bir görnüşi) 1961-nji üylda ỳatyryldy” diỳen ỳazga gözüm düşdi-de oglanlara o ỳalňyşy görkezdim. Işanow o kitaby redaktirlemese-de o kitaplar üçin jogapkär adam şoldy. Oglanlaryň biri: ”Bu ỳalňyşy kegebä duỳduralyň. Kyýas Mollaýewi soň bu edarada görmeris.” diỳdi. Beỳleki ỳoldaşym: "Adam ỳamanlap ỳörmäliň-de, gowusy, Kyýas Mollanyň özüne aỳdalyň. Gorkakdyr. Öz aỳbyny gördügi lal bolar” diỳdi. Şeỳle-de etdim.
Bir gün, Mollaýew adatyna görä, günortan arakesmesinde kabinetiniň içinden kilitläp, ỳatmaga hyỳallananda gapysyny kakdym.
- Men dynç alỳan.
- Bagyşla, Kyýas aga, bir meseläni maslahatlaşaỳjakdym.
- Arakesmeligini bilmeỳärmiň? Garaşaňda janyň çykaỳmaz.
- Kyýas aga, Siziň ỳalňyşyňyz hakda aỳdaỳjakdym.
Gapy şobada açyldy. Öňem ỳakymly bakmaỳan adam,häzir hasam ỳakymsyz.Ol uzyn boỳly, gara ỳüzli, hat-da gözüniň agy hem garamtyl öwüsỳär.
- Hany, gir bakaly. Sen kegebeşnikmikäň diỳỳän.
- Kegebe-de ỳaman edara däldir. Olam şu döwletiň bir edarasydyr-da.-Men bilgeşlin Kyýas aganyň garaşỳan äheňinde sözledim.Kyýas aga howsalaly halda sözümi böldi.
- Men hiç mahal kegebe ỳaman diỳen däldirin, diỳmernem.Meniň sözümi kesä çekjek bolma. Men beỳle hilejiklere aldanjak adam däl.Ŷeri, näme, aỳdyber!
- Aỳak üstünde çözerden çökderräk mesele.
- Otur, tiz aỳt!
- Kyýas aga, krepostnoỳçylyk düzgüni haçan ỳatyryldyka?
- Men saňa ekzamen bermekçi däl.
- Ŷöne şu kitapda 1961 diỳlip ỳazylypdyr. Eger kegebe muny biläỳse, Sizden ekzamen alaỳmasa.
- Ýatyp-ỳatyp, ahyry bir zat tapdyňyz dämi?!
Indi ar aljak bolup dyzarsyňyz-la.
- Kyýas aga ar almakçy däl, ỳöne özümizi gorajak bolarys.
Kyýas aga elimdäki kitaby silterläp aldy-da sahypalary dörüşdirip başlady. Men gödek ỳalňyşly ỳazgyny görkezdim weli,ol şobada süllerdi-de özüni kürsä goỳberdi.
- Hany, inim,nätsekkäk?-Kyýas aga ỳalbaryp başlady.Men özümi ekabyr tutmaga dyzaỳan. Ŷumşasam, Kyýas aganyň ỳene üstümize herreljegini bilỳän.
- Näme etjegiňizi özüňiz biliň.Men-ä o ỳalňyşy gizläp bilmen. Sizem ỳolbaşçy hökmünde almytyňyźy alarsyňyz.
- Näderkäler?
- Işden-ä şobada aỳyrarlar,birki ỳyl gözenek görkezmekleri hem ahmal.Bu syỳasy ỳalňyş- da.”SSSR kommunizm gurjak diỳip gygyrỳa weli, olar gulçulygy ỳaňỳ ỳatyrypdyrlar ahyry.” diỳip, duşmanlar tozan turzarlar.
- Sen namart oglan ekeniň.
- Mende näme günä bar?
- Bu ỳalňyşy dostlaryňa aỳdansyň.
- Men ony degişli ỳerlere aỳtmaga-da borçly.
Bilibem aỳtmansyň diỳip meni süỳrärler.
- Bä-äỳ, nätsemkäm-äỳ?! Wah, siziň bir pyssy-pujurlyk etjek bolỳanyňyzy bilỳädimem-de, gijä galdym-da.-Kyýas aganyň ỳüzi öňküdenem garaldy.Ol, gapana dỳşen möjek ỳaly, özüni çeỳnäp başlady: aşaky dodagyna dişini geçiräỳjek bolỳar.
- Men-ä turaỳjak onda.
- Ŷok, turma. Hany, dil tapyşaly.
- Men bir kiçijik adam, näme edip bilerin?!
- Sende oỳun kä-än.Men bir ỳaşuly adam, maňa nebsiňiz agyrsyn. Men ỳaman adam bolsam, bu çaka çenli sizi kowardym. Kowmadym-a.
- Kyýas aga, şo demir sandygyňdaky düşündiriş hatlary alaỳsak nähili görỳäň?
Kyýas aga sandygy şakyrdadyp açdy-da hatlary çykaryp, maňa görkezip, jyrrym-jyrrym ỳyrtdy.
- Wah, meni maỳmyn edip oỳnarsyňyz-la. Nädeỳin-dä, başga alajym ỳok. Sizem gaỳrat edäỳiň-ho-ow! Şu günden başlap dilimi ỳuwdup gezeỳin.
- Bize başga zat gerek däl.
Men kitaby alyp öz kabinetimize geldim. Bolan gürrüňi oglanlara aỳdyp gutaryberemde Kyýas aga gapymyzy ỳuwaşja açdy-da, ỳasama ỳylgyryp bakdy.
- Oglanlar, ynha, gyzgynja somsa getirdim.Çaỳ bilen iỳiň-de hezil ediniň.
Biz bir-birege bakdyk.”Kyýas aga nire, bu hödür- kerem nire?!”
Hakykatda-da, o ỳyllar beỳle ỳalňyş üçin uly jezalar berlip bilnerdi.Biziň özümizem näme etjegimizi bilmeỳärdik. ”Aỳ, bir alajy bolar-da.” Sebäbi biz kegebe diỳlen edarany halamaỳardyk.
Kyýas aga, dogrudanam, dilini ỳuwdan ỳaly bolup gezdi. Mahal-mahal günortanlaryna gyzgynja somsa getirmäni unutmady.
O wakalardan ep-esli wagt geçensoň, men “Jemgyỳeti öwreniş” kitabyny redaktirläp başladym. Bu kitaby geçen ỳyl Kyýas Mollaýewiň hut özi redaktirlän ekeni. Men o kitapda-da has gödek ỳalňyş tapdym. O ỳalňyşy oglanlara görkezemde, gaty geň galdylar. Bu ỳalňyşlary kimdir biri ỳörite edỳändir diỳip ynanyp başladyk. ”Eger biziň redaktirlän kitaplarymyza hem şeỳle ỳalňyşlary sokup bilseler näme etmeli?” diỳip öz öňümizde soragy keserdip goỳduk. Mollaýewiň redaktirlän kitabyndaky ỳalňyşy häzirlikçe hiç kime aỳtmaly däl’ diỳen karara geldik.Näme üçin? Soňky günler Kyýas agamyz ỳene gazaplanyp başlady. Bir gün bolsa:”Siz meni gorkuzyp,gün görjeksiňiz weli,bolma-az.Bir adwokat bilen maslahatlaşsam, seniň günäň ỳok diỳdi. Siziň külüňizi kakyşyma bir bakyň!” diỳip agzyndan ak köpük saçdy.Başga bir gün bolsa, her sagat saỳyn biziň barymyzy- ỳogumyzy derňäp başlady.Oglanlaryň biri tualetde uzagrak oturyp geldi weli gygyryp başlady:”Iş wagty şäher gezip, soňam tualetde gizlenen bolma. Meni aldap bilmersiň.Siz hezzet bilmez ekeniňiz. Baryňyzy, it kowan ỳaly, kowmasam armanly bolaryn.”
Biz oglanlar bilen maslahatlaşyp, bu gezek Kyýas aga gaty daraşmaly diỳen netijä geldik. Onsoň bir gün iş wagty tamamlanyberende men Kyýas aganyň kabinetine bardym.Ondan-mundan gürrüň eden boldum.Ol diňlän bolỳar hem göz gytagy bilen elimdäki kitaba bakyp goỳberỳär, bir ỳakymsyzlyk syzyp, maňa ỳigrençli bakỳar. Ahyry, sabry tükenip gaharly äheňde gepläp başlady.
- Hany, mus-mus diỳmäňi goỳ-da Mustapa diỳ. Näme habar bilen geldiň?
- Kyýas aga oglanlar sizden närazy bolup başladylar. Beren sözüňizi tutaňzok. Ýene depämizde şänik döwüp başladyňyz.
- Ultimatum aỳtmaga geldim diỳsene.
- Ylalaşykly işleşsek ỳagşy.
- Siz gadyr bilỳän adam däl-ä. O eliňdäki kitap ňäme?
- Aỳ, ỳöne alaỳdym. Kyýas aga, bize azar bermän işleşip bilmerismi?
- Size taỳak görkezip durmasaň, derrew döwlet agdarylyşygyny edäỳjek. Hany,gep çagalatma-da kitapda näme bar bolsa görkez!
Men kitabỳň şo ỳalňyşly ỳerini açyp, Kyýas aga görkezdim:”SSSR-iň häzirki ỳaşaỳjylarynyň dörtden üçi iň zỳỳanlylar”
Kyýas aga okady-da gara der içinde oturgyja çökdi. Men özünden gidermikä öỳdüp gorkdym.Ol başyny aşak salyp,gözüni ỳumup esli oturdy.Oňa nebsim agyrỳar,birdenem onuň gara döwe öwrülip üstümize sürnüp durşy ỳadyma düşỳär.Ŷöne soňunda ỳene ỳüregimiň ỳumşaỳanyny duỳỳan. Kyýas aga-da, bizem ynjamaz ỳaly bir ỳol tapasymyz gelỳär.Emma Kyýas aganyň ỳaramaz häsiỳetiniň üỳtgemejegini-de bilỳän.Ynsanyň betbagtlygy, köplenç, onuň özünde döreỳär diỳilỳänine ynanỳan.”Gözleỳän zadyňy özüňden gözle” diỳen beỳik Jelaleddin Rumyny ỳatlaỳan…
Ahyry, Kyýas aga başyny galdyrdy.Öňem garamtyl öwüsỳän göz agy köne gan ỳaly garalypdyr.
-Siz ỳeňäỳdiňiz öỳdỳän?!
-Bu taỳda ỳaryşỳan ỳok.
-Wah, näme barlygyny özüm gowy bilỳän-le.
Onsoň meni näme etjek bolỳaňyz?
-Bir ỳol tapalyň, sizem rahat boluň,bizem rahat bolalyň.
-O ỳalňyşy kegebe biläỳse, derime saman dykar.Sen,inim, maňa çynyň bilen ỳagşylyk etjek bol.Hiç ỳerde dil ỳarma. Erkek sözüni ber.
-Men erkek sözüni berỳän, sizem erkek sözüni beriň!Ŷöne kegebe geläge-de sorasa, men Kyýas aga duỳdurypdym diỳerin.
Kyýas aga gulagyma ỳakyn egildi-de pyşyrdady: “Duỳmazlarmy?! Bä-äỳ, duỳarlar-a. Olar içiňde näçe gumalak baryny bilỳäler-ä.” Ol maňa ynanman, ỳene ỳalbardy,menem ỳene sözümde durjagymy aỳtdym.
Şo günden soň men Kyýas aganyň bize sesini gataldanyny görmedim.Ŷöne öňi-soňy ol bize ynanmaỳardy we kegebeden biri gelip, sorag edip başlaỳjak ỳaly ahwaldady.
Şeỳle ỳagdaỳda işläp ỳörkäk, ỳolda şahyr Italmaz Nury duşdy.
- Ysluşiỳ, Oraz, Nury Baỳram hökümet jaỳynda bir iş bar diỳỳä.Uzak gün oturmaly bolsa ỳüregim ỳarylar diỳdim.Atamyradam razy bolmady. ”Hökümet jaỳynda işleseň, goşgy ỳazmany goỳdurarlar”diỳỳä.Gowusy sen girsene. Içeňok, çekeňok, gelinjiklere kowalaşaňok, tüỳs hökümede gerek adam.
Men ỳaşulymyz we öňem köp kömekler eden şahyr Nury Baỳramlara eňdim. Haỳyşy aỳdamda,ol başyny çep çignine atyp bakdy.
- Muny kimden eşitdiň, Italmazdanmy?
- Hawa.
- Näme diỳsene, men saňa söz bermäỳin.O deỳỳus şäheriň ỳarsyna bu habary aỳdyp çykandyr. Ŷöne göreli, azrak adam eşiden bolsa, giräỳmegiňem mümkin.
Aradan esli wagt geçensoň, men ol işden umydymy üzüp, başga ỳerlerden nesibämi gözläp ỳörkäm, Nury Baỳram meni kabinetine çagyrdy-da bir telefon nomerini berdi.
-Şuňa jaň et.Nury Baỳramowiç salam aỳtdy diỳ.Ŷanyna çagyrar weli, gowuja geỳinip barmalydyr.Ŷoldaşlaryňdan al-da geỳäỳ. Hökümetdäkiler garyby halaỳan däldirler. Nireden diỳseler, maryly diỳäỳmegin.Başga näme sorasalar, oỳlanyp jogap bergin.Onsoň dokument doldurytsa, gaty seresaply ỳazmalydyr.Sebäbi o dokumentleriňi kegebe çeỳnäp-çeỳnäp barlar. Işe girỳäniňi aỳalyňam bilmesin.
Men maslahat berlişi ỳaly hereket edip başladym. Hökümet jaỳynda Täçmuhammet Gurbanow diỳen bir kişi meniň bilen sypaỳy söhbetdeşlik etdi. Ŷüzüne kabinet howasy urup giden bu kişi gaty rahat we öň tanyş ỳaly äheňde gepleşdi. Soňra rusça bir ỳazgyny uzatdy-da türkmençä terjime etmegimi isledi. Men şobada terjime edip berdim. Gurbanow ỳazga göz gezdirdi, soňra bir anketa berdi.”Şuny seresap doldur. Düzediş bolmasyn.”
Men koridora çykamda bu owadan, örän berk gurlan jaỳy, her ỳeriň şeỳle tämizligini, koridoryň ugrunda bir adamyňam görünmeỳänini, aỳak degjek ähli ỳere haly düşelgiligini geň galyp synladym. Öz işleỳän neşirỳatymyzyň diwarlarynyň opuşyp, gapylarynyň egrelişip, tagta düşekleriniň oỳuk-oỳuk hoňkaryp ỳatyşyny ỳatladym.Şol güne çenli men hökümet diỳen sözi gulagymyň deňinden geçirer ỳörerdim. O jaỳda işleỳänleriň iş usuly hakda-ha hiç düşünjäm ỳokdy.Häzirem meni neneňsi ışe almakçy bolỳandyklaryny bilmeỳärdim. Meniň ỳeke-täk umydym-ỳaşar ỳaly jaỳ berseler bolỳar. O wagtlar men şäher çetinde bir günde gurlan kiçijik, çygly hütdükde ỳaşaỳardym.
Onsoň hökümet jaỳyndan geljek hoş habara garaşyp ỳaşap başladym.Uzak garaşdym.Öz edaramyzdan başga bir oglanyň hem o jaỳa dokument tabşyranyny eşidemde umydym inçeldi. Her niçigem bolsa arzuwlar bilen ỳaşaỳardym. Hökümet jaỳynyň belent basgançaklaryndan münüp-düşesim gelỳärdi.Esasysy hem o jaỳda işlesem jaỳ berler ähtimallygy bardy. Men bir gün sabyr käsäm dolup, Nury Baỳramowyň ỳanyna bardym. Ol elinden geleni edenini aỳtdy.”Elbetde, puljagazyň bolsa, ỳokarrakda oturana soksaň,iş tiz biter weli, ikimizde o zatjagaz ỳok-da” Onuň sypaỳylyk edip,”ikimiz” diỳỳänine şobada göz ỳetirdim. Pul meselesinde men hem kördüm, hem kerdim.Sebäbi aỳlykdan aỳlyga zordan süỳrenip ỳetỳärdim.
Şeỳle günler gelip-geçip durka, bir gün meni Gurbanow hökümet jaỳyna çagyrdy. Men onuň sesinden bir umyt aldym we örän tiz bardym. Kabinete giremde ol meni gaty içgin synlady. Öňki gezek geỳip baran amanat geỳimlerimi göresi gelen bolmagy mümkin. Men ỳuwula-ỳuwula sary giden geỳimlidim hem-de owranyp başlan çepeklidim.
-Häzir birki sany başlygyň ỳanyna barmaly.
Şowly bolaỳadyr. Ýör, bakaly.
Täçmuhammet aga meni ikinji gata alyp gitdi. Bir beỳik gapydan girdik. O gapynyň ỳüzünde rusça: ”Iş dolandyryjy A.Ý.Ýollyỳew” diỳen ỳazgy bardy. Sekretar zenan biz bilen gadyrly salamlaşdy-da içki gapa girip gitdi. Men şonda o kabinetiň iki gat gapylydygyny gördüm. Az salymdan zenan çykdy-da:”Anna Ŷollyỳewiç size garaşỳar” diỳdi.Biz girdik. Uzyn, giň we ỳagty kabinetiň aňry başynda goỳlan örän äpet stoluň aňyrsynda gara, uzyn adam biz bilen salamlaşmak üçin dik durdy. Biz salamlaşdyk. Men o ỳaşulynyň ỳüzüne dikarynlap bakmakdan utandym.Ŷere ỳazylan örän nepis türkmen halylaryny synladym. Saglyk-esenlik soraşmadan soň ol gol astyndaky kagyzlaryň birini ele aldy-da okap başlady.
- Hawa, Orazdurdy Gurbanowiç Ŷagmyrow, 1947-de doglan.Ŷaşrak ekeniň.
Täçmuhammet Gurbanow şobada söz açdy.
- Anna Ŷollyỳewiç, işläberse alyşar gider.
A. Ŷollyỳew meni synlap, soňra aşak bakyp az salym oturdy.
- Boỳdaş, bi, gelnimiz bilen oňşugyň gowumy?
- Ýagşy.
- Hawa, bi edaranyň nähili derejededigini özüň gowy bilỳäň.Gije-gündiz işlemeli-dä.Jaỳyň ỳok ekeni weli, bizi gaty gyssamagyn.Şu mahal jaỳ bersek, maşgala sanyňa görä bir otagly alarsyň. Ŷöne üç-dört çaga bolansoň alsaň, köşk ỳaly jaỳ alarsyň.-Soňra A. Ŷollyỳew hökümet başlygy B. Ŷazgulyỳewe jaň edip, ỳanyna barmaga rugsat diledi. Hökümet başlygynyň kabulhanasynda ep- esli wagt garaşdyk, ahyry, çagyrdylar. Hökümet başlygy stol başynda oturan ỳerinden göwünsiz el uzadyp salamlaşdy. Men hakda ỳazgyly kagyza göz gezdirdi.
-Bu ỳigidem içmäni goỳup düzelişer-dä— diỳip hökümet başlygy Ŷollyỳewe bakyp goỳberdi.
-Hawa, hawa, düzelmeli.Maşgala bilen bolmaly-diỳip Ŷollyỳew maňa göz gytagyny aỳlap goỳberdi. Men gaty oňaỳsyz halda galdym.Asla, içgi içmesem näme.Hökümet başlygy”Bolỳa” diỳensoň, biz kabinetden çykdyk.
Men hökümet jaỳyna ışe alynỳanlygym hakdaky haty neşirỳatyň direktoryna gowşurdym.Ol haty ünsli okady.
-Bizden gaçỳaň-da. O taỳlarda tanşỳň bar bolsa, bize-de göz-gulak bolgun.Unutmaweri.Abraỳ al, has uly wezipelerem nesip etsin.
Soňra Kyýas agamyz bilen hoşlaşmaga bardym. Ol ör-gökden geldi. Maňa has hem gorkuly bakdy. ”Hä-ä, özüň kegebeşnik ekeniň-ow. Bolmasa o taỳlaryk kim alsyn seni?! Sen meni goldagyn, men saňa hiç ỳamanlyk eden däldirin. Maňa beren sözüňi unutmagyn.”

* * *

Men hökümet jaỳynda ilkinji iş günümde ilden ir baryp,kürsimde oturdym.Owadan, giňiş stol,kabinetiň lowurdyly parketi, gyzyl agaçdan ỳasalan gapynyň peşenesi meniň göwnümi galkyjakladỳardy. Az salymdan Täçmuhammet aga geldi. Ondan-mundan gürrüň edip başladyk. Neşirỳatdaky tanyşlaryny soraşdyrdy.Gepiň gezegi gelende ol maňa gaty gowy maslahatlar berdi. Gowuja geỳinmelidigimi, abraỳyma zeper ỳetjek ỳerlere barmaly däldigimi, gowuja işläp ỳörsem, bu işden bereket tapjagymy aỳtdy.Bir salymdan bir zenan geldi-de günortan naharynda nämeler iỳesimiz gelỳänini ỳazyp alyp gitdi. Täçmuhammet aga kararlar çap edilen bir kitapça berip, terjimäniň ỳollaryny öwrenmegimi isledi.
Kabinete ne gelỳän, ne jaň edỳän bar. Günortan naharyna gitdik.Işgärleriň, aỳratynam, aỳallaryň geỳnişini görüp, öz eşiklerimden utanyp başladym. Naharhanada heniz görmedik naharlarymyň känligi belli boldy.Örän tagamly we bol guỳlandy. Soň eşidip ỳörsem, ỳörite bir uly hojalyk hökümet naharhanasy, partiỳanyň merkezi komitetiniň naharhanasy we işgärleri üçin mal bakỳan ekeni. Okyjym meniň aỳtjaklarymy bagyşlasyn, SSSR zamanynyň tämiz tualetini hem men ilkinji gezek hökümet jaỳynda gördüm. Şu taỳda SSSR-iň soňky ỳyllarynda eşiden gürrüňimi hem ỳatlaỳyn: “SSSR bilen beỳleki ỳurtlaryň arasyndaky tapawut nämede?” diỳip sorag berenlerinde, jogap şeỳle bolupdyr: dünỳäniň ähli pisligi SSSR-iň tualetlerinde jemlenipdir. Tualet- milletiň medeniỳetini görkeziji zatlaryň biridir diỳlip ỳöne ỳere aỳdylmaỳar ahyry.
Onsoň ỳene kabinete geldim. Kitapçany okan bolỳan, belet zatlarymlygy üçin, gyzygy ỳok.Bir görsem, başym egilip-egilip gidỳär. Asyl,irkilỳän bolsam nätjek. “Işe gelen günüm uklap otursam, menden işgär bolmaz.” Garşyma baksam, Täçmuhammet aga-da meỳmiräp, gözlerini süzüp otyr. Bolsa-da ukyny ỳeňmegi başardym. Az wagtdan Täçmuhammet aga gözlerini açdy, turdy- da çaỳ demledi. Biz çaỳ başynda lezzetli gürrüňler etdik. Şeỳdibem günümiz geçdi.Birküç günden Täçmuhammet aga keselledi. Men kabinetde ỳeke galdym. Iş ỳok, gün geçirmek kyn boldy.Baraỳyn- geleỳin diỳsem, bu taỳda hiç kimi tanamaỳaryn. Bu edaradaky adamlar ulumsyrak, sowugrak, bir- birege ynamsyzrak görünỳär.Üstesine-de, işgärleriň ỳüzde segsenden gowragy başga milletden bolany üçin, tanyşlyk açmak kyn görünỳär.Başga millet diỳỳänim düỳbünden başga millet.
Ynha, şeỳdip hökümet jaỳynda işläp başladym. Men işde peỳdalanar ỳaly, gymmatly sözlük bolan: ”Türkmen diliniň sözlügini” öỳden getirip, stolumyň bir ỳanynda goỳdum. Üỳtgeşijek bir ruçkamy hem çekmä salyp goỳdum. Ertir gelsem, ne kitap bar, ne-de ruçkam. Men hökümet jaỳynda ogurlyk bolup biljegine hiç-hiç ynanmadym. Soň-soň eşidip ỳörsem, telpegini, paltosyny, gymmat atyryny… ogurladanlar az däl ekeni. Kabinetdäki telefon apparatyny-ha gaty köp ogurlapdyrlar. Haly düşekçäniň ogurlananyny bilỳän. Şondan soň mende hökümet jaỳy hakda başga düşünje döräp ugrady.
Edara işiniň azlygyndan peỳdalanyp, ỳazyjylyk işime köp üns berip başladym. Kem- kemden edara işgärleri bilen tanyşdym. Meniň hekaỳajyklarymy, powestlerimi okansoň, Täçmuhammet aga meniň aỳratyn goldawçym boldy. “Sen uly ỳazyjy bolup bilersiň” diỳip höwes döretdi.”Bar aladalary bir ỳana taşla-da ỳaz” diỳip maslahat berdi. Bir gün bolsa, edaranyň kiçi mejlis zalyny görkezdi-de: “Şu taỳyk gelip ỳazsaň, telefonam azar bermez.” diỳdi.Hökümet jaỳynyň gapysyny polis goransoň, daşardan gelỳän hem ỳokdy. Bir gün bolsa, Täçmuhammet aga meni bile alyp gidip, şäher çetindäki haryt bazasyndan on iki sany çäỳnek hem käse alyp berdi.O döwürler beỳle harytlar gaty gytdy we gaty gymmatdy.Onuň maňa her ädimde berỳän maslahatlary hem gaty gymmatlydy. Kerwensaraỳ ỳaly, hökümet jaỳyndan gelip-geçip duran işgärleriň arasynda Täçmuhammet aga iň köp işlän işgärleriň biridi.
Men bu goldawy örän gowy ulandym we hiç mahal ỳadymdan çykaryp bilmerin.Edara işi ỳok diỳäỳmelidi. Şoňa görä, aldygna hekaỳa ỳazyardym, dürli kitaplar okaỳardym. Men bu edaradaky işgärleriň iň ỳaşy diỳsemem boljak.Uzak-yzak ỳyllar bu taỳda işläp, Moskwa bilen köne gatnaşyklaryny pugtalandyryp, garyndaşlaryny, pikirdeşlerini wajyp wezipelere geçirişip,özlerini örän arkaỳyn duỳỳan türkmen däller gaty köpdi. Olaryň arkasynda kommunist ỳolbarslar direnişip durdy.Ŷeri gelende aỳtsam, Kommunistik partiỳanyň merkezi komitetinde-de türkmen däller gaty kändi. Ähli ỳazgylar rus dilinde alnyp barylỳardy. Türkmençä geçirmek işi, ỳa gelen ỳazgy türkmençe bolsa, ony rusça geçirmek işi bize baglydy. Arz-şikaỳatlar, köplenç, türkmençe gelỳärdi, şolary rusça geçirmek işi hem bize düşỳärdi. Şu taỳda bir arza bilen bagly bir ỳagdaỳy aỳdasym gelỳär.Gazanjygyň döwlet maldarçylyk hojalyklarynyň birinden gelen arzada direktoryň özüniň bäş ỳüz goỳny barlygy, döwlet mallary üçin gelỳän iỳmi öz mallaryna berỳänligi, galanyny hem satỳanlygy aỳdylỳardy. Bir ay geçip- geçmänkä gaỳtadan arza geldi.”Siziň barlaga gelen işgäriňiz Pylany Pylanyỳew gelşine direktoryň myhmany boldy. Üç gün iydi-içdi, berlenje parany jübüsine dykdy-da gaỳtdy.Şol işgäriňizi ibermäň.Ol öňem biziň direktorymyz bilen gara işlere goşulyp ỳör.” Ŷigrimi gün geçmänkä, üçünji arza geldi. ”Siz ikinji gezegem Pylany Pylanyỳewi ugratdyňyz.O barlagçy işi bulaşdyryp gidỳär. Bu arzanyň kopiỳasyny Kommunistik partiỳanyň merkezi komitetine ugratmaga mejbur etdiňiz.”
Ŷyl geçdikçe hökümediň sarpasy gaçỳanyny duỳup başladyk.Öňler hökümet jaỳyna işe gelenler birküç ỳyldan ulurak wezipelere çekilỳän bolsa, indi beỳle waka gaty seỳrekleşdi. Hojalyk bilen bagly işleriň köpüsini kommunistik partiỳa öz üstüne alyp başlady. Jogap bermeli bolanda, bitmedik işler üçin hasap bermeli bolanda partiỳa gyra çekilỳärdi hem-de günäkär hökmünde hökümedi kesekleỳärdi. Şoňa görä, öňden bäri dowam edỳän iki häkimiỳetlilik soňky ỳyllar hasam güỳçlendi. Bu tutuş SSSR-iň çäginde şeỳledi we SSSR-iň dargamagynyň müň bir sebäbiniň biridi.
Günüm çaga pişiginiň güni ỳalyka, hökümet edarasynyň kärdeşler birleşiginiň ỳygnaklarynyň birinde meni işgärleriň sosial-üpjünçilik meselelerine garaỳan bölüme başlyk bellediler.Bu esasy işiň ỳany bilen işlenmelidi. Işgärlere paỳlamak üçin gelỳan azygy deňje paỳlamalydy, işgärler, şol sanda bu edaradan pensiỳa çykanlar ỳogalsa, olaryň maşgalalaryna her tüỳsli ỳardam bermelidi. Bu jemgyỳetçilik wezipesine saỳlanmagym bilen meniň öňküje rahat günlerim ỳat boldy. Her gün ỳüzlerçe jaň gelip başlady. Edarada dul zenan gaty kändi, olaryň ynjyk göwnüni tapaỳmak aňsat-aňsat iş däldi. Olar her pursatda wezipeden peỳdalanmany öwrenen adamlardy. Sähelçe bahana bolsa, başlyklara arz etmäni öwrenipdiler. Olaryň näzini çekmäni öwrenen başlyklaram az däldi. O gowgalar bir ỳana, ỳogalanlary jaỳlamaga kömek bermek hem bir ỳana boldy. Bilmedim, nämeden boldy, ỳöne şo ỳyllar pensiỳonerler tiz-tizden ỳogaldy. Olaryňam tas ählisi diỳen ỳaly türkmen däller, diỳmek, öňki ỳyllaram hökümet jaỳynda türkmen däller köp işläpdir.Türkmenler ỳogalsa garyndaş, goňşy eỳelik edỳär. Türkmen däller ỳogalsa habar alỳan az. Onsoň jaỳlamagyň ähli garamaty meniň boỳnumdady. Son-soňlar men öźümi gölegçi edarada işleỳän ỳaly duỳdym. O ỳyllar men döredijilikden sowaşyberdim. Täçmuhammet aga üçinem rahatlyk bozuldy. Onuň nahardan gelip, on- on bäş minut lezzetli irkilmesini dyngysyz telefon jyrryldylary kesỳärdi.
Şol günleriň birinde hökümet başlygy Ŷazgulyỳew Ŷokary Şowetiň mejlisinde doklad etmeli boldy. Onuň dokladlaryny rus dilinde taỳỳarlaỳan Kozlowskiỳ diỳen biri gazetlerden, köne dokladlardan kesilip alnyp, kagyza ỳelmenen doklady getirip gitdi. Ol öylän getirdi. Mejlis hem ertir ir sagat onda başlanỳardy. Dadymyzy ỳetirjek ỳerimiz ỳok. Kyrk-kyrk bäş sahypalyk doklady terjime etmekden beter, diňe maşynkada ỳazmak üçinem ep-eslije wagt zerurdy. Iş dolandyryjynyň orunbasary örän gowy ỳol tapdy:” Bu gije ỳarysyna çenli işlemeli, daňdan ỳene dowam etmeli, terjime edilen sahypalary, maşynkada ỳazylmasa-da, dokladça eltip beribermeli.” Iş aỳdylyşy ỳaly edildi. Dokladça suw eltilen ỳaly edilip, yany bilen terjime edilen sahypa hökümet başlygynyň gol astyna goỳlup gaỳdylỳardy. Şol başagaỳlykda sahypalary tribuna gatnadỳan zenan öň okalan bir sahypany ỳene alyp gitse nätjek?! Mejlisden soň bir gowga turar öỳdüp howatyrlandyk, Ŷok, imisalalyk. Öň okalan sahypany ỳaňadan okan hökümet başlygy hem, beỳlekiler hem hiç zat duỳmadylar ỳa-da duỳmadyksyran boldylar. Dogrusy, duỳmadylar öỳdỳän. Sebäbi, uky tutduryjy, birsydyrgyn doklad köpleri irkilmäge mejbur eden bolsa gerek. O ỳyllar ỳygnakda uklamak täzelik däldi.
Ŷene bir gezekde bolsa, hökumediň başlygy deputat hökmünde öz saỳlawçylary bilen duşuşmaga gitmeli boldy. Uçaryň uçmagyna üç- dört sagat galanda başlygyň kömekçisi Kozlowskiỳ kabinetimize girdi.
- Gaty arkaỳyn otyrsyňyz-la? Birki sagatdan başlyk uçỳar. Saỳlawçylar bilen duşuşỳar.Derrew doklad taỳỳarlaň.
Hemişe rahat bolan Täçmuhammet aga bu ahwala gaharlandy.
- Biz awtomat däl. Düỳn aỳdanyňyzda dünỳä ỳumrularmydy? Şu mahal ỳetişmeris ahyry. Başlyk kagyzsyz sözläỳsin.
-Başlygyň näme etjegini siz kesgitlemeli däl. Meňki duỳdurmak. Ŷetişmeseňiz özüňizden görüň.- Kozlowskiỳ gapyny batly ỳapyp çykdy gitdi.
Men amatly çykalga tapdym.”Ölüşiňe görä gömüşim bar.” Köne gazet sahypalaryny dörüşdirdim-de, gerekli ỳazgylary seçip, birki abzasy hem ỳazdym-da maşinistka berdim. Bir sagat geçmänkä doklad hökümet başlygynyň elindedi.
Hökümet diỳen söz bilen halys öwrenişipdirin. Indi o söz mende ỳagşy duỳgy oỳarmaỳardy, gaỳta, birhili göwnüçökgünlik berỳärdi. Üstesine, medeniỳet bölüminde işläp giden bir tanşym duşanda aỳdan sözleri meni köp oỳlara batyrdy: ”Oraz, sen gaty ynanjaň adam. Beỳle ynanjaňam bolma. Ho-ol Pylany Pylanyỳewna diỳlen bardyr-a, ana, şoň bilen uly mejlis zalynda iki ỳyl duşuşyp gezdim. Halkyň saỳladym diỳỳän deputatlarynyň uly-uly gürleỳän mejlis zaly-da. Onsoň bu dünỳäniň nähilidigini oỳlanyber.” Men bu sözlere birbada ynanjagymy- ynanmajagymy bilmedim. Emma soň-soň ynanmaga mejbur boldum.

* * *

Men kärdeşler birleşigindäki jemgyỳetçilik wezıpämden sypmagyň ỳollaryny gözläp başladym. Dürli bahanalar tapdym, bolmady.Ahyry, edaranyň partyỳa guramasynyň sekretary, biziň gowy dostlarymyzyň biri, dürslükde, päklikde öňüne adam geçirmejek Orazguly Allaỳardan haỳyş etdim. Indiki saỳlawlarda meniň adymy aỳyrdypdyr. Men şeỳdip ỳene öňki rahat günlerime dolanyp geldim. Döredijilik üçin ỳene beỳik mümkinçilige eỳe boldum. Meniň ornuma saỳlanan täze kişi pensionerleri jaỳlamany dowam etdirip başlady.
Edara işimiz öňküdenem azalỳardy. Sebäbi, Kommunistik partiỳanyň merkezi komiteti we onuň ỳerlerdäki bölümleri hökümet sistemasynyň el- aỳagyny güỳlüp goỳdular-da,aldygna gamçylap: ”Ylga” diỳip gyssadylar. Şoňa görä, hökumede we ỳerli häkimiỳetlere ỳüz tutỳanlar seỳrekledi. Hökümet kararlary,düzgünnamalar az kabul edilip başlandy.
Ŷazgulyỳew TSSR Ŷokary Sowetiniň Prezidiumynyň başlyklygyna geçirilensoň (gazetlerde “saỳlanansoň” diỳen söz ulanylỳardy), hökümet başlygy tiz-tiz çalşyp başlady.Her gelen başlyk hökümet jaỳyna öz adamlaryny getirjek bolup dyzaỳar. Onsoň işgärleriň bir topary öňden bäri işläp gelỳän, uly wezipä dyzamaỳan ỳa-da dyzasa-da geçip bilmeỳän adamlar boldy.Beỳle adamlar hernäçe başlyk çalşygy bolsa-da,öz orunlarynda galdylar, edara işiniň agramly bölegi olaryň boỳnuna düşỳärdi. Her gezekki başlyk çalşygyndaky harasatda olary halas eden, ozaly bilen, olaryň uly tejribesi boldy.
Başga bir hakykatam göze dürtülip durdy: öz milletini gizleỳjiler, kim başlyk bolup gelse-de, olar aman galỳardylar. Olara dişi geçỳän ỳokdy. Işgärleriň beỳleki bir topary—täze başlygyň gelmegi bilen gelỳän, gitmegi bilen kowulỳan işgärlerdi. Olaryň özüni alyp barşy, umumy adamkärçilik sypatlary, köplenç, geldi-geçerdi. “Men hökümet jaỳynda işleỳän. Meniň hukugym beỳlekilerden artykdyr” diỳip oỳlanỳanlar, kämahal, ilkinji seresapsyz ädimde gömülgi minanyň üstünden basyp, kül bolỳarlar. Işgärleriň biri söwda bazasynda oturanlaryň arkasynda kommunistik partiỳanyň mafiỳasynyň duranyny güman etmän, bazadaky gyt harytlardan almakçy bolupdyr. Bazanyň işgäri şobada öź mafiỳa atasyna jaň edipdir.Hökümet jaỳynyň işgäri bir sagat içinde işden kowuldy. Bir söwda bazasynda işleỳän tanşym maňa ỳüregini açyp şeỳle diỳipdi:”Biz kimi satyn almalydygyny örän ỳagşy bilỳäris. Satyn alynmaỳan adam ỳok,ỳöne berilỳän parany az görỳän bar.”

* * *

Günleriň birinde men edaranyň rus dilindäki ỳazgylara seredỳän işgäriniň ỳanyna iş meselesi bilen barmaly boldum. O zenan tiz hereketli, elmydama şähdaçyk we ỳylgyryp ỳören,ỳaşy elliden agan, özüni Baltika milletlerinden diỳip tanadỳan bir zenandy. Ol meniň kabinete girenimi görenden, ỳerinden turup, maňa ỳer görkezdi, emma özi oturmady.
-Orazik! Seni ỳazyjy diỳdiler.Gynandym. Bu içgysgynç jaỳda ỳaşajyk başyňa çüỳräp gidersiň.Ŷnha, biz çüỳredik ahyry. Ne oňly är tapdyk, ne joşgunly ỳaşadyk. Arada bir dul joram gijara köçä çykyp durupdyr.Görmegeỳje bir erkek deňine gelende:”Bagyşlaň, Siz meniň şifonerimi süỳşürişmäge kömek edäỳiň-dä.” diỳipdir weli, o adam onuň yzyna düşüp gaỳdyberipdir. Onsoň uzak gije şifoner süỳşürişipdir. Şondan bäri islän wagty şifoner süỳşürip bilỳär. Görỳämiň, dünỳäde bagtly aỳallar bar. Bu taỳda, öźüň bilỳäň, erkek tapyp bolar ỳaly däl. Men her gije köçä çykyp durỳan. Birje erkegem duşanok. Hi, meni zorlajak erkek tapylmazmyka diỳibem dileg edỳän. Peỳdasyz.-O zenan jak-jaklap gülỳär-Dogrudanam, bu edarada erkek ỳok.Men erkek diỳip ỳörenlerem, öz aỳalynyn ỳanyna barjak bolsalar başlykdan rugsat dileỳär. Ha-ha-ha. Bir topar ỳaranjaň we hapa adamlar.-Soňra ỳanymda oturdy-da ỳuwaşja sözläp başlady- Men edebiỳatçy bolamsoň, ỳazyjynyň ỳagdaỳyny gowy bilỳän. Saňa gaỳnap duran durmuş gerek. Sen entek ỳaş. Saňa gül ỳalyja gelinjikler gerek.Bu taỳda bolsa kim bar?! Baryny hem başlyklar gapyp alỳar.
-Dogrudanam soňky wagtlar aỳallar üçin amatly pursatlar döreỳär diỳỳärler.
-Elbetde. Emma, Gapurow (Türkmenistan kompartiỳasynyň merkezi komitetiniň köp ỳyllar birinji sekretary bolup, ondan öňem uly wezipelerde işlän adam) aỳallary ỳörite Çaryỳewiň (hökümediň başlygy) üstüne küşgürỳär.Öz garşydaşlaryny batgada basmak üçin amatly ỳol. Çaryỳew bolsa, heleỳden oňmadyk, ỳubkaly görse aslyşyp ỳör. Bilỳänsiň-le?
- Eşitmändim.
- Görỳän weli sen köp zatlardan bihabar ỳaly- la. Swetanyň Çaryỳewi ele alşyny eşitdiňmi?
- Ŷok.
- Diňle. Ŷazyja derkar bolar.Umuman, sen ỳokarlarda näme bolup geçỳänligi hakda gyzykly roman ỳazmaly.Näçe diỳseň materiỳal bar.
-Hany, Swetanyň oỳunlary hakda aỳdyp bersene!
-Hä-ä, gyzyklymy? Görseň bizem ỳazyjylarça gürrüň bilỳändiris. Sweta, nahalka, gaty gidỳär. Çaryỳewe işlemäge wagt berenok. Swetany haçan gözleseň, Çaryỳewiň ỳanyndadyr. Beỳtmeli däl. Erkegi zorlasaň bolmaz. Erkegiň özi dyzar ỳaly etmeli. Çaryỳew işe gelen güni Sweta kagyzlaryny eline alyp, Çaryỳewiň kabinetine giripdir. O haram gaty owadan-da. Muny gören Çaryỳew eräp başlapdyr. Sweta oňa gaty ỳakyn baryp, Çaryỳewiň elini garsa alagada öz göwsüniň üstünde goỳupdyr weli, Çaryỳew guljagaz ỳaly meỳmıräp durmuş. Muny Swetanyň özi gürrüň beripdir. Ol örän geplemsek aỳal ahyry.
Gürrüňiň şu ỳerine ỳetende kabinete bir zenan girdi weli, ol şobada gepini üỳtgetdi.
- Orazik, seniň işleriňi biraz soňrak okamasak wagt ỳok.
- Gaỳrat ediň, Bary-ỳogy bir sahypa.
- Şeỳledir, öz-ä. Hany, göreỳin. - Ol kagyzy tiz okap, ”Normalno” diỳip maňa uzatdy. Men şo günden başlap mafiỳa degişli bir roman ỳazmagy niỳet edindim we material toplap başladym. Şo sebäpli men ỳuwaş-ỳuwaş Sweta diỳlen zenana ỳakynlaşmaga başladym. Hakykatda-da, Sweta gaty owadan we özüne çekijidi. Ol hökümet edarasynda giźlin bölümiň müdiri bolup işlese-de, onuň şeỳle agzy ỳellidigine, ilkinji tanyşlygymda göz ỳetirdim. Onuň hökümet başlygy bilen ỳakynlyklaryny ỳa-da hökümet başlygyny garalamak üçin ulanylỳan aỳaldygyny tassyklap- inkär edip bilmerin. Ŷöne onuň kabinetinde bolan uzak-uzak söhbetlerden iki pursat hakda aỳdasym gelỳär. Ol bir gürrüňe gyzsa, gaty köp zadyň başyny agyrdỳardy. Men bir gezek gürrüňi Çaryỳewiň üstünden eltdim weli ,Swetanyň ỳüzi ỳagtyldy, sähel ỳylgyryp sözledi.
- Çaryỳew jentlmendir. Ol bujagaz erkejikleriňe meňzemez. Sen ỳaş bolsaň-da aỳdaỳyn, ol aỳalyň gadryny bilỳär. Men bir gezek koridorda bilgeşlin onuň öňüne geçip ỳörän boldum. Maňa “Swetajan! Sen gelinleriň patyşasysyň” diỳdi. Umuman, ol gowy adam. Eger ondan bir haỳyş etmeli bolsa maňa aỳdaỳgyn.
Men oňa ỳigitleriň biriniň adyny, telefonuny berip, hökümet jaỳyna işe ỳerleşdirmegini haỳyş etdim. Birki günden Sweta ol oglan bilen görüşdi we dokumentleri taỳỳarlap, hökümet başlygyna bermekçi boldy. Şonda ol maňa duşanda: ”Orazik,men işi bitirerin, ỳöne ol oglan maňa sowgat taỳỳarlaỳarmy?” diỳdi. “Elbetde, elbetde.”
Şondan bir hepde geçip-geçmänkä Sweta edaradan uçdy gitdi. Edarada o hakda hyşy-wyşy köpeldi: “Sweta öz işgäriniň fransuz atyryny ogurlapdyr we tutulypdyr.Şonuň üçin işden kowlupdyr.”
Hökümet başlygy Çaryỳewiň özi hem uzak işlemän, wezipäni tabşyrdy. Onuň tiz gytjekdigini wezipä gelen güni aỳdanlaram bolupdy. Adatça, täze başlyk işe başlanda işgärler bilen tanyşỳar, kimiň näme iş bilen meşgullygyny öwrenỳär. Onsoň bir topar bolup bizem Çaryỳewiň kabinetine girdik. İşgärleriň biri Çaryỳew bilen elleşende; ”Salowmaleỳkim” diyäỳmezmi?! Çaryỳew bu sözi halaman, agzyna öỳkünip, bir salym diliniň keỳpini gördi. Biz bolsa Çaryỳewi tanap başladyk. Biziň aramyzda hökümet başlygynyň maslahatçysy wezipesini eỳeleyän, hakykatda bolsa hepdede bir gezek edarada görnüp gidỳän, gözleri zordan ỳoluny saỳgarỳan ỳaşuly Juma Köỳnekow bardy.
- Maňa maslahatçy gerek däl. Meniň aklym ỳerinde. Häzir men başlyk, men gol çekỳän. Galam meniň elimde.
Oturanlar Çaryỳewiň bu seresapsyzlygyna, üşüksizligine gaty geň galdylar, sebäbi Juma Köỳnekowy respublikanyň iň ỳokary ỳolbaşçysy
M.Gapurowyň goldaỳanlygyny edara işgärleriniň ählisi bilỳärkä, hökümet başlygynyň bilmezligi, dogrudanam, geňdi.Köỳnekow sowukganlylygyny saklap sözledi.
- Siz bu meselede merkezi komitet bilen maslahatlaşsaňyz diỳip haỳyş edỳän.
- Bu meselede merkezi komitetiň geregi ỳok.
Maňa maslahatçy gerek däl. Gutardy.
Biz kabulhanadan çykyp barỳarkak, özara gürrüňlerde Çaryỳewiň öz aỳagyna özi palta urỳanlygy hakda, beỳle hereket edip uzaga gitmejekligi hakda aỳdyşdyk. Soňunda, Çaryỳew Köỳnekowy işden aỳyrmanka, özi kürsini boşatmaly boldy. Bu hakykat başga bir zady hem ỳada salỳar: hökmürowan kommunistik partiỳanyň merkezi komiteti etjegini edỳär, emma özüni hiç- hiç günäkär saỳmaỳar. Bir mysal: Merkezi komitetiň birinji sekretary ençeme ỳyl birinji bolup oturyp bilỳär, ỳöne şo döwür içinde birnäçe hökümet başlygy çalyşdy.
Ŷolbaşçy mertligini, terbiỳeliligini, onuň halka we özüne hormat goỳỳanlygyny alamatlandyrỳan zat hökmünde wezipeden öz meỳliňe çekilmek (otstawka) däbi sowet sistemasynda ỳokdy. Gaỳta, kiçijik wezipejiginden aỳrylany üçin infarkt bolanlary köp gördük. Şol bir wagtda-da gije-gündiz arak içip, hökümet jaỳynda işläp ỳörenleri az görmedik.
1985-de Türkmenistan hökümetine Saparmyrat Ataỳewiç Nyỳazow ỳolbaşçylyk edip başlady. O hakda başga bir kitapda giňiş gürrüň bermek niỳetim bar.
Hökümet jaỳy—özboluşly bir kerwensaraỳdy: oňa altyn-kümüş ỳükli kerwenem gelỳär, o kerweni talajak bolỳan, ỳüzi perdeli garakçylaram gelỳär. Dogrusy, o ikisiniň çaknyşygyny perwaỳsyz synlaỳjylaram gelỳär.
Garaz, mafiỳa hakda bir roman däl, on roman ỳazmaga-da maglumat ỳetikdi. Netijede, mafiỳa hakda “Duman daganda” diỳen romanymy hökümet jaỳynda oturyp ỳazdym. O roman bir ỳylda iki gezek, 57 müň sany çap edildi, şo ỳyl hem satylyp gutardy.
Umuman, hökümet jaỳynda gybat, hyşy- wyşylar, wezipe üỳtgemelerine görä hereket etmek gaty güỳclidi, zyna işlerem az däldi.O taỳda otursaň, wezipelileriň kim bilen dostlugyny, duşmanlygyny, kimiň iş bitirip bilỳänligini, uly wezipelilere garanda kiçi wezipedäkileriň has köp iş bitirip bilỳändigini synlasa bolỳardy.
Men hökümet jaỳynda on iki ỳyl işläp, gaty köp zatlary hakyky görňüşinde görmegi öwrendim. Wakalara gaty ỳakyndan we uzakdan, belentden bakmagy, beyleki wakalar bilen deňeşdirmegi öwrendim. Yalan bilen çynyň arasynyň gaty ỳakynlygyna, ỳalana köp hormat goỳulỳanyna göz ỳetirdim.
Durmuş—kitaplarda ỳazylanyndan müň esse çylşyrymly we çuň diỳlenine ynandym.Ŷene bir hakykatyň üstüni açdym: biz özümize ynananymyzdan özgäniň ỳalanyna ynanmany endik edipdiris. Işiň hakyky ỳagdaỳy bilen o hakdaky gepiň arasynda dag ỳatanyny, her derỳanyň aşagyndan başga bir derỳanyň akỳanyny görmäni öwrendim. Her bir zada mukaddeslik berip ỳörmegiň gabahatlygyna göz ỳetirdim. Hiç zat görnüşi ỳaly däl ekeni.
Hökümet jaỳynda işleseň, adamlary has gowy tanamaga mümkinçilik köplügini aỳdasym gelỳär.
Eger ömrüň ỳyllaryny, tejribe berşine görä, ỳagny durmuş sapaklaryny öwredişine görä, ikä bölmeli bolsa, hökümet jaỳynda işlän ỳyllarymy bir ỳana, galan ỳyllary hem bir ỳana bölerdim.