Musulman eti bilen iýmitlenen adamhor haçparaz otrýadlary: Tafurlar

MUSULMAN ETI BILEN IÝMITLENEN ADAMHOR HAÇPARAZ OTRÝADLARY: TAFURLAR

Rim papasy Urban II Fransiýada Klermon gurultaýyny geçirdi we Ýakyn Gündogarda ähli deñagramlylygy üýtgedip taşlajak karar kabul etdi.
Karara laýyklykda Ýewropadaky ähli patyşalyklara we knýazlyklara habar ýollap, Ierusalimiñ musulmanlaryñ elinden azat edilmegini maksat edinýän ýörişe gatnaşmaga çagyrdy.
Bu ýörişler taryha "haçly ýörişler" ady bilen girdi. Pýotr Amýenskiniñ serkerdeliginde uly goşunyñ düzülmegi kän wagta çekmedi.
Haçparazlar musulman ýolbaşçylaryñ özara agzalalyklaryndan we çaknyşyklaryndan peýdalanyp, üç ýyla ýetirmän häzirki Ýakyn Gündogar diýip ýurtlaryñ ep-esli bölegini basyp alypdylar.
Indi mukaddes maksatlary bolan Ierusalimiñ üstüne çozmaga hiç bir päsgelçilik galmandy.
Ierusalim şäheri musulmanlaryñ birinji kyblasydy we Hezreti Omaryñ (r.a) döwründe eýelenipdi.
Hezreti Omar şähere hristian we jöhit jemagatynyñ kethudalary bilen bilelikde giripdi we şäheriñ magnawy atmosferasyna uly hormat-sylag edipdi.
Hezreti Omaryñ şähere girende birinji eden işi beýleki dinleriñ mukaddes ýerlerini aýlanyp görmek bolupdy, namaz wagty gelende bolsa hristian jemagatynyñ patriarhyndan nirede namaz okap boljagyny sorapdy.
Patriarh şol wagt duran ýerlerinde namaz okap biljekdiklerini aýdanda, Hezreti Omar çalaja ýylgyryp munuñ dogry bolmajakdygyny aýdýar.
Hezreti Omar özünden soñ geljek musulmanlar "Omar şu ýerde namaz okady diýip, bärik eýe çykjak bolarlar" diýip, ol ýerde namaz okamandyr.
Ol bu hoşniýetli çemeleşmesini esaslandyryp, Ierusalimde "Hezreti Omar" metjidini gurdurdy we beýleki dinleriñ ybadathanalaryna degilmeginiñ öñüni aldy.

Haçparazlar 1099-njy ýylyñ 15-nji iýulynda Ierusalime girende birinji eden gabahatlyklarynyñ biri "Hezreti Omar" metjidini haraplamak boldy we ýene bir diniñ agzalary bolan müñ jöhidi hawralaryna (ybadathanalaryna) gabap ýakdylar.
Bu basybalyjylykly ýörişden soñ Ierusalim korollygy yglan edildi we Gotfrid tagta çykdy.
Haçparazlar güýjüni musulmanlaryñ geleñsizligineen, agzalalygyndan, biri-birlerine göripliginden, gorkaklygyndan alýardy.
Emeldarlar özüni hamana ýerleri basylyp alynmadyk ýaly biperwaý alyp barýardylar. Haýsydyr bir musulman emir ýa-da serkerde güýçlenip başlasa, beýlekiler derrew onuñ aýagynyñ aşagyny gazyp başlaýardylar. Gaýtam şu babatda pereñliler bilen dil düwüşmäge-de utananokdylar.
Halk bolsa haçparazlaryñ zulumy astynda titräp-gagşap durdy. Munuñ iñ esasy sebäbi-de, haçparazlar basyp alan şäherlerinde özlerine garşy giden adamlary gorkunç formada öldürýärdi.
Hatda musulman halklaryñ ýüregindäki haçparaz gorkusyny artdyrmak üçin "Tafurlar" atly adamhor (adam etini iýýän) goşun bölümleri-de döredilipdi. Ýewropadan gelen bu hristian urşujylar öldüren musulmanlarynyñ etini iýip tanalan esgerlerdi. Üstesine musulman etini iýmek ýek-tük gabat gelen hadysa hasap edilmejek derejede düýpli derejelere ýetipdi.

• Tafurlar

Günbatar çeşmelerinde musulman ýurtlarynda edilen adamhorluk[/b]

Adamhorluk däbi günbatarlylar tarapyndan tafurlara ýöñkelen we görmezlige salynan hereket-de bolsa, açlygy başdan geçiren ilkinji gabawlarynda muña ýüz urmaklary taryhyñ masgaraçylykly sahypasydyr.
Fulheriý Şartrskiý "Ierusalimiñ taryhy" ("Historia Hierosolymitana") atly eserinde ýürekbulanjy warwarlygy şeýle sözler bilen beýan edýär:
"Gabaw ýigrimi gün dowam edende adamlarymyz açlykdan aşa kösendiler. Titräp-gagşap we tisginip gürrüñ berýärin, sebäbi adamlarymyzdan köpüsi açlygyñ getiren aşa ýowuzlygyndan bimaza boldy, şol ýerde ýañy ölen sarajenleriñ (musulmanlaryñ) etleriniñ jylk ýerinden kesen böleklerini bişirdiler we iýdiler, otda ýeterlik bişmänsoñ wagşylyk bilen çig-çarsylygyna gemirdiler. Şeýlelik bilen gabaýjylar gabalanlardan has beter zyýana galypdylar".
Dürli çeşmelerde agzalýandygyna garamazdan, musulman çagajyklaryñ etiniñ mangalda gyzardylyp iýlendigi baradaky san-sajaksyz maglumata okyjylarymyza bolan hormatymyzdan şu ýerde salgylanmasak gowy bolar.
Ýöne hususanam musulmanlaryñ budundan kesilip alynan etleriñ otda bişirilip iýilmeginiñ endige, hatda özbaşyna keýpe öwrülendigini gynanç bilen görýäris. Bu boýun almalar diñe latyn taryhçylaryñ eserlerinde ýer alanok. Geliñ, gerek holsa normand serkerdesi Bohummudyñ "Gesta Francorum et aliorum Hierosoliminatorum" atly eserinde öz agzyndan aýdan sözlerine seredeliñ:
"Biz şol ýerdekä (Antakýa) gala diwarlarynyñ daşynda talamaga hiç zat bolmandygy üçin hem-ä uzaga çeken eglenmeden ýa-da hemem şeýlekin aç bolandyklary sebäpli adamlarymyzdan käbirleri najatyna garap bilmedi. Şol sebäpden olar ölüleriñ garynlaryny ýardylar, çünki olar musulmanlaryñ içegelerinde wizantiýa altyny taparys öýdýärdi. Beýlekileri ölüleriñ etini böleklere böldüler we iýmek üçin bişirdiler".
Musulmanlar diñe çagalaryny we özlerini däl, it-pişik ýaly köçe haýwanlaryny-da bu ýalmawuz topardan goramaga mejburdy.

• Günä geçisi: Tafurlar

Häzirkizaman günbatar çeşmeleri ähli günäni tafurlaryñ üstüne ýükläp, özlerini ak jüýje etmäge synanyşsalar-da, latyn çeşmeleri muña ýol bermeýär.
Elbetde, tafurlar taryhyñ gören iñ ýigrenji adamhorlarydy. Tafurlary jemgyýetde izolirlenen sähne adamlar ýaly suratlandyrýan häzirkizaman çeşmeleri hamana tafurlar yslam ýurtlaryna asmandan inen ýaly çemeleşýär. Ýogsam bolmasa, tafurlar hut haçparaz korollary tarapyndan musulman jemagatyñ arasyna gorky salmak üçin düzülip, sebite goýberilen mahluklardy.
Tafurlar dişlerini byçgy deýin igeläp ýiteldýän, üstlerinden porsy ys añkap duran we her dürli wagşyýanalygy etmekden çekinmeýän ýewropaly hristian taýpady. Olar müñlerçe musulman çagajygy öldürip iýmek bilen taryhyñ gara tegmili bolup ýatda galdylar.
Haçparazlar tafurlara ýarag bermese-de, bar pikir-oýy adam etini iýmmek bolan bu adamsypat mahluklaryñ arzuwyna ýetmek üçin ähli şertleru döredipdiler. Bu ýagdaý birnäçe hristiany bimaza edenem bolsa, aýratynam ýörişiñ başky döwürlerinde bu mahluklar sebitiñ iñ esasy syýasy faktorlarynyñ biridi.
Aýratynam Antakýanyñ basylyp alynan döwründe bu adamhorlaryñ salan gorkusy belli bir derejede ýarag deregne ulanylypdy.

"Şir ýürekli" Riçard we adam eti

Adamhorluk hadysasy "Şir ýürekli" Riçardy öwýän eserlerde-de beýan edilipdir.
Kesellän we diñe doñuz etini iýesi gelen korola aýdylmagyna görä ýaş musulman ýigidiniñ hamy ýüzülip, eti bişirilipdir we korola berlipdir.
Korol ilki bilmezdenem bolsa muny iýipdir, ýöne bilenden soñ musulmanlaryñ etiniñ süýji bolýandygyny aýdypdyr.
Soñabaka Riçardyñ gazanan ýeñişleri we şu waka bilen baglanyşdyrylyp edilen adamhorluklar zannyýamanlyk bilen mazamlanypdyr.
Bu waka bolupmy-bolmanmy, elbetde jedelli. Ýöne şular ýaly gabahatlygyñ mazamlanmagy göýdük ruhly düşünjäniñ bolandygyny görkezýär.
Belki-de, Selaheddin Eýýuby şular ýaly zatlaryñ ýañyny eşidenliginden Riçardyñ ikiçäk görüşme teklipleriniñ birine-de çynlakaý garamandyr. Ahyrynda Beýtulmukaddes bilen birlikde sebitiñ ähli ýerinden haçparaz basybalyjylary kowup çykarypdyr.

Mehmet MAZLUM ÇELIK.

@MMazlumcel
celikmehmedmazlum@gmail.com

Anna, 20.12.2024 ý.