Nigilizm näme?

NIGILIZM NÄME?

Ylmy çeşmelere we sözlüklere laýyklykda, nigilizm – bu umumy ykrar edilen ýörelgeleri, ahlak kadalaryny we gymmatlyklaryny şübhe astyna goýýan hem-de inkär edýän dünýägaraýyşdyr. Bu adalga, “nihil – hiç zat” diýen latyn sözünden gelip çykyp, özüniň has ahyrky görnüşinde tutuş ynsanyýetiň adamkärçilik gymmatlyklaryny doly inkär etmek derejesine çenli baryp ýetýär.
Nigilizmiň ol ýa-da beýleki bir görnüşleriniň jemgyýetde ýörgünli bolup-bolmazlygy dürli döwürlerde, jemgyýetiň taryhy-medeni durmuşynyň aýratynlyklaryna bagly bolupdyr.
Dünýägaraýşyň bu görnüşi babatda, uzak wagtyň dowamynda onuň jemgyýetiň keselidigi ýa-da sosiumyň we indiwidiumyň (jemgyýetiň we şahsyýetiň) galp, ýasama dünýägaraýyşlardan saplanmagynyň melhemidigi hakda jedel yzygiderli dowam edip gelýär.
Ýokarda-da bellenip geçilişi ýaly nigilistler inkär edýärler:
- ahlak kadalaryny we gymmatlyklaryny;
- söýgi, mähir, jogapkärçilik, ýagşylyk, rehim-şepagat ýaly ynsanperwerlik duýgularyny;
- sungaty we ş.m..
Nigilistler adatça, hiç zada ynanmaýarlar, olar hiç hili awtoritetleri ykrar etmeýärler.
Nigilistler öz dünýägaraýyşlarynyň artykmaç taraplary hökmünde şu aşakdakylary görkezýärler:
- Adamyň öz indiwiduallygyny aýdyň ýüze çykarmaga mümkinçiligi hem ukyplylygy;
- şahsyýetiň öz dünýägaraýşyny yglan etmäge we öz ynançlaryny aç-açan goramaga mümkinçiligi hem ukyplylygy;
- täze açyşlaryň gözlegleri we mümkinçiligi.
Nigilizmi inkär edijiler :-) bolsa, ýagny ret etmegi ret edýänler, bu dünýägaraýşyň kemçilikleri hökmünde şu aşakdakylary görkezýärler:
- pikirleriň artykmaç çürt-kesikligi (bu köplenç nigilistleriň özlerine zyýan ýetirýär);
- nigilistleriň öz dünýägaraýyşlarynyň çäginden çykyp bilmezligi (dünýägaraýyşlarynyň darlygy we garyplygy);
- nigilistleriň töwereginde ýaşaýanlaryň-a olara düşünmezligi, olaryňam beýleki adamlara düşünjek bolmazlygy we ş.m..
Nigilizmiň esasy görnüşleri şulardan ybaratdyr:
1. Mereologiki nigilizm – filosofiýa ylmynda, dürli böleklerden ybarat bolan jisimleriň düýbünden ýoklugyny ykrar edýän akym;
2. Metafiziki nigilizm – filosofiýa ylmynda, ol ýa-da beýleki bir jisimleriň (hadysalaryň, ynançlaryň) hakykat ýüzünde hökmany däldigini ykrar edýän akym;
3. Epistemologiki nigilizm – filosofiýa ylmynda, islendik ylymlary we bilimleri inkär edýän akym;
4. Ahlak nigilizmi – hiç bir zadyň ahlakly ýa-da ahlaksyz (moral ýa-da amoral) bolup bilmejekdigini ykrar edýän metaetiki dünýägaraýyş;
5. Hukuk nigilizmi – jemgyýetde şahsyýetiň borçlarynyň bardygyny we bellenilen tertipde kabul edilen hukuk kadalaryny hem düzgünlerini işjeň ýa-da işjeň däl görnüşde inkär edýän dünýägaraýyş;
6. Dini nigilizm – ylahy dünýägaraýşy, dini kadalary, däp-dessurlary, gudraty doly inkär edýän dünýägaraýyş;
7. Geografiki nigilizm – dünýäň taraplaryny (gündogar, günbatar, demirgazyk, günorta) doly inkär edýän we adamzat siwilizasiýasynyň ykrar eden geografiki düşünjelerini düýpgöter kabul etmeýän dünýägaraýyş;
8. Sosial (durmuşy) nigilizm – jemgyýetde bolup geçýän hadysalary, üýtgeşmeleri inkär edýän dünýägaraýyş.
Elbetde, rus gardaşlarymyz aýtmyş: “Her kim özüçe aklyndan azaşýar”. Ýöne, şu ýerde, hiç kime, şol sanda nigilistlere-de (ýa-da özlerini şoldur öýdýänlere-de :-)) dahylsyzlykda we kimdir birini kemsitmek niýeti bolmazlyk bilen, birnäçe tymsaly (aforizmi) agzap geçmegi makul bilýän:

*****
Men haçan-da şonuň bilen kesellänleri ýakyndan görenimde, dälilikden gorkmagymy bes edýärin – Winsent Wan Gog.

*****
Däliler üçin gadaganlyk ýok, ýöne rahatlandyryjy köýnekler (däli köýnek) bar – Weselin Geýorgiýew.

*****
Birew üçin – dälilik, beýleki üçin – hakykat – Tim Berton.

*****
Dälilik kofeden gowy çuslandyrýar – Saşa Kramar.

Indi, nigilizm hakdaky bujagaz gysgajyk ekskursymyzy munuň ýaly tukat hem nigilistik :-) notada tamamlamazlyk üçin, nigilistler hakda anekdot:

Bir gezek sosiopat, nigilist hem-de durmuşdan wäpşe ýadap galan sinik kafe girýärler-de, özlerine näme-de bolsa bir zat guýup bermegi talap edýärler. Barmen, olara bakýar-da, hüňürdeýär:
-Bizde diňe 18 ýaşy dolanlara guýlup berilýär...

Ýene-de pessimistler we optimistler hakda anekdotlar we nigilizm hakda aforizmler:

Optimist hemişe aýdýar: - Hemme zat gowy bolar!
Pessimist şonda soraýar: - Kime?!

*****
Optimistler iki görnüşde bolýar:
Birinji görnüşi: bankdan karz alýar;
Ikinji görnüşi: şo karzy berýär.

*****
Optimist begenç bilen oýlanýar: “Ertir şenbe, birigün ýekşenbe!”.
Pessimist tukatlyk bilen oýlanýar: “Ýene-de iki günden duşenbe...”.

*****
Optimist – bu, kisesi ýeke şaýy pulsuz, iň gymmatbahaly restorana baryp, onuň gabygynyň içinden çykjak merjen dänesi bilen bahasyny tölemäge bolan ýagşy umytda, ustrisa sargyt edýän adamdyr :-).

*****
Pessimistler hemişe geçmişden gaçýarlar.
Optimistler hemişe geljegi kowalaýarlar.

*****
Pessimistde – hereketlendiriji (dwižok :-)) ýok, optimistde – tormoz.

*****
Müňkürligiň kindiwanja gurçuklaryndan Lohness nägehanlary emele gelýär.
Pawel Şarpp

*****
Durmuşda gollaryny ganat deýin galgadyp, gagyldamagy halaýan adamlar bar – olar özüni laçyndyr öýdýär.
Pawel Şarpp

*****
Hemme zada tüýkürip ýörseň, hiç haçanam tüýküligiň sowa geçmez.
Wladimir Kafanow

*****
Nigilizm – bu aklyndan azaşmaga başlanyň özüňi hemmelerden akylly saýyp başlaýan wagtydyr.
Näbelli awtor

*****
Hemme zady inkär etmek – şonuň bilen birlikde-de hatda inkär etmegi (nigilizmi) inkär etmek – biçak gyzykly we beýniň ýitiligini talap etmeýär.
Wenedikt Ýerofeýew

*****
Nigilizm – bu pikiriň hyzmatkärligidir. Nigilist – bu pikiriň hyzmatkäridir.
Fýodor Dostoýewskiý

*****
Ynançsyzlyk – bu hiç ýere barýan ýoldur.
Oleg Kriwçenko

*****
Nigilizm – bu ýetilmedik zadyň inkär edilmegidir.
Gennadiý Malkin

*****
Nigilizm – bu doktrina däl-de, poza.
Karlos Ruis Safon

*****
Pessimistiň adamlara maslahaty:
-Hemme zatdan ýadadyňmy?! Ölýänçäň garaş. Onsoň dynç alarsyň...

Dürli internet maglumatlaryndan terjime edilip taýýarlandy.