On müñlerçesiniñ ölüp, galanynyñ gul edilen çaga haçly ýörişleri

ON MÜÑLERÇESINIÑ ÖLÜP, GALANYNYÑ GUL EDILEN ÇAGA HAÇLY ÝÖRIŞLERI

Jemi sany elli müñe ýeten bu çagalaryñ aglaba bölegi heniz ýolda gelýärkä heläk bolupdyr, diri galanlaryny-da söwdagärler musulman gul bazarlarynda satypdyr

Rim papasy Urban II Fransiýada Klermon gurultaýyny geçirip, gurultaýda Ýakyn Gündogaryñ ähli şertlerini üýtgedip taşlajak karar kabul etdi.
Kararda Ýewropadaky ähli korollyklara we hökümdarlara habar ugradylyp, Ierusalimiñ musulmanlaryñ elinden halas edilmegini maksat edinen mukaddes ýörişe çagyrylýardy.
Pýotr Amenskiniñ serkerdeliginde uly goşunyñ düzülmegi uzaga çekmedi.
Haçparazlar musulman hökümdarlaryñ özara agzalalyklaryndan we çaknyşyklaryndan peýdalanyp, üç ýyllap Ýakyn Gündogaryñ köp ýerinde agalyk sürmegi başarypdyr. Mundan soñ olaryñ mukaddes maksady bolan Ierusalime ýöriş etmekleri üçin hiç hili päsgelçilik galmandyr.
Ierusalim şäheri musulmanlaryñ birinji kyblasydy we Hezreti Omaryñ (r.a) döwründe eýelenipdi. Hezreti Omar (r.a) şähere hristian we jöhit jemagatynyñ kethudalary bilen bile girip, şäheriñ magnawy atmosferasyna uly hormat goýupdyr.
Hezreti Omaryñ şähere girende birinji eden işi beýleki dinleriñ mukaddes ýerlerini aýlanyp görmek bolupdyr, namaz wagty gelende bolsa, hristian jemagaty patriarha nirede namaz okap biljegini sorapdyr.
Patriarh şobada duran ýerlerinde namaz okap biljegini aýdanda, Hezreti Omar (r.a) ýylgyryp, munuñ dürs bolmajagyny aýdypdyr.
Hezreti Omar (r.a) özünden soñky geljek musulmanlar: "Omar şu ýerde namaz okady" diýip, şu ýere eýe çykjak bolarlar" diýip, ol ýerde namaz okamandyr. Bu hoşgylaw hereketini esaslandyrmak üçinem Ierusalimde "Hezreti Omar" metjidini gurduryp, beýleki dinleriñ ybadathanalaryna degilmeginiñ öñüni alypdyr.
Haçparazlar 1099-njy ýylyñ 15-nji iýulynda Ierusalime girende birinji bilen "Hezreti Omar" metjidini harapladylar, beýleki bir diniñ agzalary bolan müñe golaý jöhidi öz ybadathanalary bolan hawralara dolduryp ýakdylar.
Bu basybalyşlykdan soñ Ierusalim korollygy yglan edildi we Godfrua tagta geçdi. Haçparazlar musulmanlaryñ geleñsizliginden, biri-biriniñ aýagyna badak salyp ýörenliginden, agzalalygyndan, gorkaklygyndan güýç alýardylar.
Ýolbaşçylar hamana ýurtlary basylyp alynmaýan ýaly özlerini biperwaý alyp barýardy, bir musulman emir ýa-da serkerde güýçlenjek bolsa, derrew onuñ aýagynyñ aşagyny gazyp başlaýardylar.
Üstesine şu ugurda pereñliler bilen hyzmatdaşlyk etmekdenem utanmaýardylar. Halk bolsa haçparazlaryñ zulmy astynda halys sussy basylyp, ýere siñip barýardy.
Munuñ iñ esasy sebäbi, hacparazlar basyp alan şäherlerinde özlerine garşy giden adamlary gorkunç formada öldürmekleridi.
Hatda musulman halklaryñ ýüregindäki gorkusyny artdyrmak üçin "Tafurlar" atly adamhor goşun bölümleri hem düzülipdi. Ýewropadan gelen bu hristian urşujylar öldüren musulmanlarynyñ etini çeýnäp at alan esgerlerdi.
Mahlasy, Ýewropa ýurtlaryndan Ýakyn Gündogara gelip, abyrsyz ulu heläkçiliklere sebäp bolan haçly ýörişler diñe musulmançylyklar üçin harapçylyk döretmändi.
Bu ýörişleriñ çäginde on müñlerçe çaganyñ armanly köýüp giden we gul edilip Müsürde satylan wakasy bar welin, garşydaş hatardaky musulmanlaryñ wyždanyny syzladyp geldi: Çaga haçly ýörişleri...

• Düýş bilen başlan kyýamat

1212-nji ýylda Germaniýada we Fransiýada täsin hadysa bolup geçipdir. Wandom şäheriniñ golaýyndaky Klua obasyndsn Stiwen atly çekene bakyp ýören çaga Isa pygamberi düýşünde görendigini we onuñ özüne fransuz korolyna gowşurmak üçin hat berendigini aýdyp orta çykýar.
Ol ýanyna üýşüren çagalary bilen bile ýola çykan badyna, bu barada olar barmaly ýerine barmankalar habar düşüpdir. Bu mukaddes yşarat üçin halk çagalara hödür-mürähet edýärdiler we bagyrlaryna basýardylar.

Halk "ugur hanjak?" diýip soranda çagalar "Hudaýa" diýip jogap beripdir, her geçen ýerlerinde-de san-sajaksyz ýetim we hossarsyz çagalar olaryñ hataryna goşulypdyr.
Lan hronikasy Stiweniñ ýanyna üýşen çagalaryñ 30 müñe golaýdygyny ýazýar.
Fransiýanyñ koroly ýagdaý barada eşidende, buthana sala salypdyr. Oña çagalary Ierusalime äkitmeli däldigi, ýöne höwesleri ýatyşýança güýmemelidigi maslahat berilipdir.
Gysga wagtyñ içinde Stiwen çagalaryñ arasynda dini ýolbaşçy ýaly görülmäge başlapdyr.
Stiweniñ maksady Ortaýer deñzine baryp ýetmek eken. Käbir awtorsyz hronikalaryñ aýtmagyna görä, çagalar Ortaýer deñzine ýetenlerinde Musa pygamberiñ (a.s) Gyzyl deñizi iki ýaryşy ýaly gudratyñ bolup geçerine garaşypdyr. Şeýtmek bilen olar Ierusalime barjakdylar we Isa pygamberiñ (a.s) haça çüýlenen agajyny Rime getirjekdiler.
Parižli Mattanyñ hronikasynda çagalaryñ merkezden uzaklaşdygysaýy açlyk, ýyrtyjy haýwanlaryñ çozuşy, ýokanç keseller we öz aralarynda bolup geçen oñşuksyzlyklar bilen heläk bolandyklary aýdylýar.

Ahyrynda Marsele baranlarynda erbet lapykeçlige düşüpdirler, çünki deñiz ýarylyp olara ol bermändir. Az sanlysy porta baryp ýetenem bolsa, Ierusalime gidermen bolupdyr. Gýugo Herreus we Uilýam atly iki deñiz söwdagäri olary Ortaýer deñzinden geçirmegi teklip edipdir. Çagalar entek mugjyzanyñ tamamlanmandygyny pikir edip, gämilere münüpdir.
Gämileriñ iki sanysy gury ýere baryp ýetmänkä gark bolupdyr we ol gämidäki çagalaryñ barsy ölüpdir.

Diri galanlar bolsa Bejaýa we Aleksandriýa şäherlerine äkidilip, sarazinlere satylypdyr.
Sarazinler - ýewropalylaryñ musulman däl halklara beren umumy adydyr. Käbir çeşmeler bolsa wakalary monahlaryñ ýoýýan maglumatlaryna goldanyp, çagalaryñ uly böleginiñ öýüne dolanyp barandygyny ýazýar.

• Nemes çagalarynyñ soñky ykbaly

Nemes çagalarynyñ öñbaşçysy kýolnly Nikolas atly çagady. Bu çagalaryñam ahyrky maksady Ierusalime barmakdy we bu gezek Italiýanyñ üstünden geçip gitmekçidiler.
Olaryñ fransuz çagalaryna garanda has bişow bolmagynyñ sebäbi bolsa, kese ýurduñ üstünden geçip gitmeleridi.
Fransuz çagalaryndan tapawutlylykda nemes çagalary deñizi ýarmakçy däldiler, ýöne başga bir gudrat bilen - deñiziñ üstünde ýöräp gitjekdiklerine ynanýardylar.
Deñiziñ kenaryna baranlarynda olaram garaşýan mugjyzalaryna duşmady. Şundan soñ çeşmeler iki dürli maglumat berýär. Birinji maglumat çagalaryñ garakçy söwdagärler tarapyndan aldawa düşürilip, musulmanlara satylandygyny habar berýär, köp kişi şuña ynanýar.

Çeşmelerde çagalaryñ başdan geçiren kösençlikleri we lapykeçligi hakda düýpli maglumatlara duş gelýäris.
Ýogsam bolmasa baş ýepiskopyñ muña garşy çykyp, çagalaryñ gämä münmeginiñ öñüni aljak bolandygy aýdylýar.
Gämilere münmeginiñ öñi alnanam bolsa, ýolda ömür tanapy üzülen çagalaryñ sany göz öñüne tutulanda, gorkunç kartina öñümizden çykýar.
Yzyna dolanan çagalar näletlenip, gorkaklykda aýyplanyp, jemgyýetden çetleşdirilenem bolsa, Rim papasy Innokentiý III hakyky haçly ýörişleriñ motiwasiýasy üçin bu ýagdaýdan hezil edip peýdalandy:
- Bu çagalar bizi utandyrýarlar. Çünki biz piliñ gulagynda uklap ýatyrkak, olar mukaddes ýerleri halas etmek üçin ylgaýarlar.

Şu wakalaryñ birine-de musulman hronikalarynda gabat gelmeýänligimiz we orginal çeşmelerde-de delilleriñ gowşak bolmagy añlarda käbir sorag alamatlaryny oýandyrýar.
Netijede, köp sanly çeşmelerden ugur alyp, Germaniýada we Fransiýada bolup geçen, biri-birinden aýry iki çagalar haçparaz goşunynyñ bolandygyny bilýäris.
Jemi sany elli müñe ýeten bu çagalaryñ aglaba bölegi heniz ýolda gelýärkä heläk bolupdyr, diri galanlaryny-da söwdagärler musulman gul bazarlarynda satypdyr.


* Makalamyza üns berip, gymmatly maglumatlary bilen taryh gaznamyzy we düşünjämizi baýlaşdyran Hasan Mert Kaýa halypamyza aýratyn minnetdarlygymy bildirýärin.
** Has giñişleýin bilmek isleýänler Genri Trisiñ "The Children's Crusade" kitabyny, Jorj Zabriski Greýiñ "The Children's Crusade an episode of the thirteenth century" wersiýasyny okap bilerler.

Mehmet MAZLUM ÇELIK.

Çarşenbe, 17.05.2023 ý.