Kwame Nkruma

Taryhyñ akymyny üýtgedenler

ÝURDUNA GARAŞSYZLYGY GETIREN ILKINJI AFRIKALY LIDER: KWAME NKRUMA

Ýurduna garaşsyzlygy getiren ilkinji afrikaly lider 1972-nji ýylda uzaga çeken kesel we sürgün zerarly aradan çykdy.

Kwame Nkruma Afrika koloniýasynda premýer-ministrlik eden ilkinji afrikaly we geçen asyryñ birinji ýarymynyñ tanymal şahsyýetleriniñ biridir.
Birnäçe ýyllap ABŞ-da okan Nkruma syýasy ugrunda sosialistik prinsipleri göwnemakul hasaplady.
"Baglanşyksyzlar hereketiniñ" ýolbaşçylaryndan bolan Nkruma yklymdaky döwlet hereketi öñbaşçylarynyñ hatarynda ýer aldy.
Garaşsyzlygyny almazyndan öñ Gana "Altyn kenar" diýlipdir.
Gana - iñlisleriñ beren adynyñ ýerli dildäki terjimesidir.
Gananyñ Nkruma bilen başdan geçiren tejribesi garaşsyz Afrikanyñ idealyna öwrülmekdi.
Emma döwlet dolandyryş edaralaryndaky korrupsiýa, eden-etdilik, parahorluk we garyndaşparazlyk az wagtdan soñ Afrikanyñ ilkinji demokratik tejribesini ýom-ýok etdi.
Akra Afrikanyñ iñ owadan ýerleriniñ biri.
Hökümet ýurduñ garaşsyzlygyny almagynyñ yzyndan dolandyryş binasy hökmünde ulanmaga daniýaly gul söwdagärleriniñ 1661-nji ýylda guran jaýyny saýlap aldy.
Ilki portugaliýalylar, yzyndanam daniýalylar gelip, bu owadan ak galany basyp alypdyrlar.
Ýurt iñlislerjñ golastyna geçensoñ, galany sanatoriýa öwürdiler.
Bu ýer 1900-njy ýyldan bäri ýurdy dolandyrýan merkez bolup hyzmat etdi.
Kwame Nkruma syýasy karýerasyna başlanda Akrada baý fotosuratçy tanşynyñ peşgeş beren öýünde ýaşady.
"Cadillac" kysymly, gara reñkli ilkinji awtoulagyny satyn alanda, oña awtoulagyñ käbir şübheli adamlaryñ ýumşuny bitirmek şerti bilen berlendigi hakda gep-gürrüñ ýaýrady.
Nkruma muny ret etdi we awtoulagy satyn almak üçin bergi edendigini aýtdy. Emma onuñ döwrüniñ soñky günlerinde aýalynyñ altyndan ýasalan gärdekde ýatyp-turýandygyny bilmeýän ýokdy.
Nkruma 1909-njy ýylda Fransiýanyñ öñki koloniýasy Kot'd-Iwuara golaý ýerdäki kiçijik obada dünýä indi.
Şenbe güni dünýä inendigi üçin oña ýerli halkyñ dilinde "şenbe" manysyny berýän Kwame ady dakyldy.
Başlangyç bilimi missionerlerden aldy, 18 ýaşynda mugallym boldy.
Kakasynyñ dogany ony ABŞ-nyñ Pensilwaniýa ştatyndaky Linkoln uniwersitetine okuwa ugratdy.
Ol ýerde ABŞ-daky we Kanadadaky afrikaly talyplar jemgyýetiniñ başlygy boldy.
Nkruma ABŞ-dan soñ Londonyñ ýokary okuw jaýlarynda-da birnäçe ýylyny geçirdi. Watanyna dolanyp syýasata girendenem, premýer-ministrlige saýlandy.
Nkruma 1960-njy ýylda Gana Respublikasynyñ döredilendigini jar etdi. Şol sanda özüni-de ömürlik prezident diýip yglan etdi.
Emma 1966-njy ýylda Pekinde saparda wagty bolup geçen harby döwlet agdarlyşygy bilen wezipeden çetleşdirildi.
Müñlerçe adamlyk jemendeler muny uly şatlyk-şagalañ bilen kabul etdi.
Ýurduna garaşsyzlygy getiren ilkinji afrikaly lider 1972-nji ýylda uzaga çeken kesel we sürgün zerarly aradan çykdy.
Görüşýänçäk...

Semir ATAULLAH,
Liwanly žurnalist.

09.05.2020 ý.