Teýmirleñ, Ependi, kitap okaýan eşek we dellekçiniñ aýnasy!..

TEÝMIRLEÑ, EPENDI, KITAP OKAÝAN EŞEK WE DELLEKÇINIÑ AÝNASY!..

Bir gezek Teýmirleñ Ependiniñ mollaçylygyny ýañsylapdyr. Ependi muña gahary gelip:
- Hökümdarym, men siziñ ýanyñyzdaky eşegi-de okatjagyny bilýärin - diýipdir.
Gazaplylygy bilen tanalýan Teýmirleñ gülküsini tapba kesipdir-de, eşegiñ ýüpüni Ependiniñ eline tutdurypdyr:
- Şeýlemi? Al, onda saña üç aý möhlet. Äkit-de, eşegi okat. Üç aýdan soñ eşek hemmeleriñ gözüniñ alnynda kitap okar. Okap bilmese-de kelläñi uçuraryn!
Ependi eşegiñ boýy bilen deñ stol we uly küti kitap tapypdyr. Ol eşegi iýmleme wagty gelende her sahypanyñ arasyna bir gysym arpa sepeläp öñünde goýupdyr. Eşek kitaby açanda arpa dänelerini görüp iýmäge başlapdyr. Bir sahypanyñ arpasy gutaranda, beýleki sahypany, ol hem gutarsa indikini açypdyr. Ahyrynda kitabyñ sahypalary gutarypdyr, şeýdibem eşegiñ garny doýupdyr.
Ependi birnäçe hepdeläp eşegini şeýdip iýmäpdir. Eşek gaçanda stoly we kitaby görende gulaklaryny hekgerdip, guýrugyny dikgerdip başlaberipdir.
Üçünji aýyñ dolmagyna az wagt galanda, Ependiñ özüniñ kitabyñ sahyplaryny geçirmegine zerurlyk hem duýulmandyr. Eşek dili bilen sahypalary ýeke-ýeke agdaryp, arpalary iýipdir.
Ependi Teýmirleñiñ bellän gününiñ bir gün öñünden eşegi aç goýupdyr.
Ahyrsoñy garaşylan günem gelip ýetipdir. Ependi eşegi märekäniñ öñüne getiripdir. Stoly eşegiñ öñünde, kitaby-da stolyñ üstünde goýupdyr.
Uzyn günlä arpanyñ zaryny çekip oturan eşek şobada dili bilen kitabyñ sahabyny açypdyr. Dodagy bilen bir eýläk-bir beýläk ysyrganypdyr, ýöne arpa tapmandyr. Şobada beýleki sahypany-da agdarypdyr, ysyrganypdyr, ondanam arpa tapmandyr. Ýene bir sahypany agdaryp, ysyrganýar, onda-da arpa ýok. Şeýde-şeýde ähli sahypalary agdaryp, ysyrganyp çykýar, hiç birinden arpa tapmaýar!..
Arpa tapmansoñam, üýtgeşik sesleri çykarypdyr, uludan hyñranypdyr, her gezeginde hyñranmasy artypdyr. Kitabyñ hemme sahypasyny waraklap çykandygyna garamazdan ýeke arpa dänesini tapmadyk eşek muña mazaly gaharlanypdyr we uzyn-uzyn aññyrypdyr.
Eşek aññyryp durka, Ependi Teýmirleñe ýüzlenip şeýle diýipdir:
- Bulam kitabyñ gysgaça mazmuny, hökümdarym!..
Teýmirleñ içini tutup gülüpdir we ýañsylaýjy söz bilen:
- Ependi, sen indi eşek kitaby okady diýjek bolýañmy? - diýipdir.
- Okady, hökümdarym, okady. Serediñ iñ soñunda gysgaça mazmunyny-da aýdyp berdi.
- Bolýa welin, men eşegiñ näme okandygyny bilemog-a!
Heý, Ependi-de beýle pursaty gaçyrarmy, şobada iñ soñky sözüni atyp, hemme zady ýerbe-ýer edipdir:
- Bolman näme, hökümdarym. Sebäp eşek kitaby öz dilinde, ýagny eşek dilinde okady. Düşünjek bolsañyz eşek bolmaly bolarsyñyz!..

* * *

Teýmirleñ bir gün Ependi ýanyndaka saçyny syrdyrypdyr. Saçyny syrdyryp bolandan soñ dellek hemişeki ýaly onuñ eline ýüz görülýän aýna tutdurypdyr.
Teýmirleñ aýnadaky keşbini diýseñ betnyşan hasaplapdyr we aglamaga başlapdyr. Ependi-de durjak adammy, olam aglamaga durupdyr. Ýanyndakylar Teýmirleñi köşeşdirjek bolup, onuñ görmegeý adamdygyny, uly işleri bitirendigini aýdypdyr.
Şonlukda Teýmirleñiñ aglamasy durupdyr, ýöne Ependiñki durar ýerde durmandyr. Gulagy kamata gelen Teýmirleñ oña ýüzlenup şeýle diýipdir:
- Diñlesene meni! Men özümi betnyşan görüp agladym, sen näme şindizem aglap otyrsyñ?
Ependi şobada jogabyny ýelmäpdir:
Sen aýna bir gezek seredeñde, betnyşanlygyna çydap bilmän agladyñ. A biz näme etmeli onda? Zol seniñ ýüzüñe seretmäge mejbur edilen biz aglaman kim aglasyn?..

Ugur DÜNDAR.

"SÖZCÜ" gazeti, 13.12.2024 ý.