"Biziñ iñ ýokary düşünjeli intellektual adamymyza Günbatarda "Jahyl" diýýärler!"

"BIZIÑ IÑ ÝOKARY DÜŞÜNJELI INTELLEKTUAL ADAMYMYZA GÜNBATARDA "JAHYL" DIÝÝÄRLER!"

Žurnalist we ýazyjy Ahmet Kekejiñ "Turkuvaz" neşirýatyndan çap bolup çykan täze "Ulufer" romanynda 1970-nji ýyllaryñ Türkiýesiniñ ýönekeý türk obasynda jemgyýetçilik päsgelçilikleri sebäpli ýoly baglanan alawy-sünni söýgüsinden söz açylýar. Uly ussatlyk bilen ýazylan romany okanda häzirkizaman Türkiýäniñ ýakyn taryhy göz öñümizde janlanýar.
Syýasy tankydyñ iñ görnükli wekillerinden bolan žurnalist Ahmet Kekeç eline galam alanda ýoluñ başyny ilki çeper edebiýat bilen başlapdy... Ýagny, ol galam işledip çörek iýmegi çeper edebiýat bilen başlan žurnalistlerden. Onuñ žurnalistlik kärine başlamazdan öñ döredijilige kyssa eserleri bilen gadam basypdy. Onuñ ilkinji çap bolup çykan kitaby "Iñ soñky gowy zatlar" atly hekaýalar ýygyndysydyr. Dek ýigrimi ýyl mundan owal hem ýazyjynyñ "Çuññur roman" "(Derin Roman") atly ilkinji romany çap edilipdi. Kekeç ýigrimi ýyla çeken arakesmeden soñ "Ulufer" atly täze romany bilen ýene-de proza dünýäsine dolanyp geldi.
1970-nji ýyllar Iskenderunda, oba ýerinde başlap, "12-nji sentýabr" hökümet agdarylyşygyndan soñky Türkiýede soñlanan eserde Kekejiñ özboluşly ussatlygy bilen ýakyn döwrüñ syýasy we taryhy-jemgyýetçilik öwüşginli söýgi kyssasy - jemgyýetçilik kadalary sebäpli ýaşlaryñ arasynda geçip bolmajak diwarlar örülip, amala aşmasy mümkin däl wysala öwrülen alawy-sünni söýgüsi beýan edilýär.
Aşakdaky söhbetdeşlikde ýazyjy Ahmet Kekeç täze romany "Ulufer" barada we häzirki wagtyñ gündelik syýasy wakalarynyñ nirelere ümzük atýandygy barada söhbet etdik.

- Ýigrimi ýyla çeken arakesmeden soñ täze roman bilen dolanyp gelmek... Žurnalistlik döredijilik bilen baglanyşykly bolsa-da, çeper edebiýat bilen meşgullanmaga mümkinçilik berýärmi özi?

- Žurnalistlik galapyn alanda çeper edebiýata duşman. Onuñ sizi edebiýatdan çetleşdirýan üýtgeşik bir howasy bar. Umuman aýdanymyzda, bu mende-de şeýle boldy. Ýöne men çeper eserleri okamagymy hemişe dowam etdirdim. Okyjy hökmünde edebiýatdan hiç aramy üzmedim. Ýazaryn diýip meýilleşdirip ýören birnäçe hekaýamy ýazmak dört-bäş aýa çekdi.

- "Ulufer" belli bir döwrüñ wakalaryny beýan edýän roman. Ýöne eser muny göz-görtele okyja bildirjek bolup durmaýar. Romanyñ baş gahrymany, şahyrlyga höwesek Mämmedaly nalçynyñ ýaşaýan döwründe ýurtda "Murat 124" awtoulaglarynyñ ýoñ bolan wagty...

- "Ulufer" iki ýaş juwanyñ arasyndaky söýginiñ beýany. Ýöne eser 70-nji ýyllaryñ ykdysady we jemgyýetçilik üýtgeşmelerini synlamagy hem ýatdan çykaranok. Nalçylyk 70-nji ýyllarda oba ýerlerinde iñ abraýly we giñden ýaýran kärleriñ biridi. Adamlaryñ durmuşyna awtoulaglaryñ birden aralaşmagy nalçylyga oñaýsyz täsirini ýetirýär. Zähmet önümçiliginiñ görnüşi üýtgände, zähmet gatnaşyklary-da üýtgeýär. Bu söýgi kyssasy-da şol üýtgeşmeleriñ jümmüşinde ýaýbañlanýar.

- Eserde gürrüñ berilýän söýgi hekaýaty birnäçe kişiniñ ýa-ha maşgala geçmişinde, ýa-da dost-ýarlary bilen gatnaşygynda şaýat bolan durmuşy wakalaryny ýada salýar. Alawy türkmen gyzy Uluferiñ we sünni ynançly Mämmedalynyñ biri-birine gowuşmagyna olaryñ maşgalasy päsgel berýär.

- Meniñ özüm ýigrimi ýaşyma çenli obada önüp-ösdüm. Oba arasynda çala şygyrdy, çala üýtgeşik hereket bolsa derrew bilinýär. Çünki oba ýerlerinde hemmeler biri-birini gowy tanaýar. Mämmedalynyñ göwün beren gyzynyñ alawydygy sebäpli onuñ garşysyna jemgyýetiñ döreden emeli päsgelçilikleri çykýar. Päsgelçilik iki tarapdanam bar. Iki ýaş juwanlar bulary aşmaga çalyşýar, olar bu zatlaryñ berýän bimazalygyny başdan geçirýärler, oba ýeriniñ kynçylyklary hem munuñ üstesine urna. Bular ýaly kynçylyklar oba ýerlerinde hemişe bolýar, uly şäherlerde adamlaryñ biri-biri bilen işi ýok.

- Romanyñyz hakynda gürrüñ edip durkak, käbir berýän sowallarym üçin eser okyjylara gowuşmanka olara öñünden "şugullyk" edýärmikä bu diýip düşünme welin, eserde köplenç "oba kynçylygy" diýip şertlendiren açarsözli duýgy, şeýle-de obadan baş alyp gitmek islegi hemmelere mahsus duýgular ýaly bolup görünýär?..

- "Oba kynçylygy" diýilýän ýagdaýa intelligent adamlarda gabat gelýäris. Emma bu diñe olara mahsus ýagdaý däl. Bu duýgy özüni tanap we kämilleşdirip ýetişmedik, özüni egsik saýýan her bir adamda bar. Çünki adamlaryñ ýaşap ýören dar gurşawly durmuşy olaryñ arzuw-isleglerine, etmek isleýän işlerine hemişe böwet bolýar. Bolşy bilen bolmak isleýän görnüşiniñ arasyna uzak-uzak aralyklar düşýär welin, adamda bu kynçylyklar öz-özünden orta çykyberýär.

- Intelligent diýilende, Türkiýede bu adalga soñ döwür adamyñ ýöne bir daşky görnüşinden ybaratdyr öýdülýär. Intelligent, döwürdeşlik, döwrebaplyk ýaly düşünjeler indi biri-biri bilen garyşyp gitdi. Siziñ pikiriñizçe, Türkiýäniñ "döwürdeş intelligenti" hakykatdanam intelligentmi?

- Gynansak-da, bizde özüne "intelligendir" öýdüp uly iliñ öñünde döşüne kakyp birtopar jahyllar bar. Bizde näçe az bilseñ, şonça intellektualsyñ. Türkiýede jemgyýetiñ ynançlaryna we gymmatlyklaryna näçe uzak bolsañ, şonça-da intelligentsiñ.
Yslam näme bilenoklar, halkyñ däp-dessurlaryny, edim-gylyny bilenoklar, dini ritaullardan habarlary ýok, köne (klassyky) edebiýatdan düýbünden bilenoklar... Içiñ ýanýan ýeri, intelligensireýänler bulary bilýänden bolup gürleýärler. Öz milli medeniýetinden şular ýaly uzak adam Günbatarda intelligent däl-de jahyl (nadan) diýýärler. Fransiýanyñ, Germaniýanyñ ateisti özüni intelletual adam hasap edýäm bolsa, ol ateistligine garamazdan hristianlygy-da, katolikligi-de ilik-düwme öwrenýär, bilýär. Sebäbi, hut şu zatlary bilmek olary ýokary añ-düşünjeli intellektual adama öwürýär. Sözüñ doly manysynda öwürýär. Bizde döwürdeşlik diýlende, belli bir gatlagyñ ýaşaýyş-durmuş şerti göz öñüne getirilýär.

- Internetde Ýokary saýlaw guramasynyñ saýlawy gaýtalap geçirmek baradaky kararyndan soñ başlanan küşgüriji propoganda arkaly bu "döwürdeş" gatlagyñ özüne meñzemeýäni äsgermeýän, kemsidiji sözlerine ýygy-ýygydan gabat gelýäris. Siziñ pikiriñizçe, bu nämäniñ alamaty?

- Bu gönüden-göni toparlaýyn zat... Sizi, meni, olary - özüne daş hasaplaýan adamy merkeze golaýlaşdyrmazlyk duýgusyndan gelip çykýar. Ol duýgynyñ berýän agressiwligi bar. Biz muny köpçülikleýin demonstrasiýalarda ("Gezi mitingi" -t.b.) açyk-aýdyñ gördük. Bu çykyş gurply gatlaklaryñ tolgunşygydy. Dünýä taryhynda ilkinji gezek garyp-gasarlaryñ tersine baýlar aýaga galdy. Olar birnäçe günläp garamaýak halky "makaronçylar", "kömürçiler" diýip masgaralamaga çalyşdy. Şonuñ üçin şu günki günüñ ýagdaýy hem edil eserde gürrüñi edilýän döwrüñ ýagdaýy ýaly manipulýatiwdir. Faşistik ruhda özüni alyp barýan adamlaryñ bolşuny synlanymyzda, olaryñ ýokary bilimli we maddy üpjünçiligi gowy adamlardygyny görýäris. Bular ýaly gatlaklarda özgelere bolan garaşyksyzlyk, sabyrsyzlyk, ýigrenç duýgusy köp duş gelýär...

- Bu "ýokary bilimli" we "döwürdeş" gatlagy saýlawy täzelemek hakyndaky karara seretmezden, spekulýatiw maglumatlar bilen nädip şeýle añsat oýnap bolýarka?

- Ýokary saýlaw guramasy ilki kyrk ýedi sandygyñ sesini sanady. Aratapawut üç ýüz sesdi. Muny 32 müñe köpeldende, 180 müñe ýakyn ses bolýar. Görýäñizmi, şunça ses "ogurlandy"! At bulaşdyrma hem şunuñ içine girýär... Ýöne ÝSG saýlawy bu zatlar üçin gaýtalama kararyna gelmedi, bulara üns bermelidirem öýtmedi. Gurama sandyga gözegçilik edýänleriñ bikanun hereketleri ýol berendigi üçin saýlawy gaýtalamagy makul bildi. Hukuk taýdan alanda gurama muny şeýtmäge mejbur boldy. Ýöne düşünmezlige salyp ýola çykanlara nädeñde-de muny dogry düşündirip bolmaýar. Beýik şahyr Ismet Özeliñem aýdyşy ýaly: "Adam haýsy dünýä gulagyny geren bolsa, beýlekisine kerdir"!

- Gahrymanyñyz Mämmedalynyñ bir tarapdan şahyr bolasy gelýär. Çap edilmeýänini bilip duranam bolsa, goşgularyny žurnallara ugradýar... Siziñ özüñizem Malatýada önüp-ösen ekeniñiz. Sizde-de žurnalistlige giden ýoluñ başynda çeper edebiýat bardy. Gahrymanyñyza öz häsiýetiñizden geçen zatlar barmy?

- Hawa, hawa. Men ýigrimi ýaşaýançam obada ýaşadym. Obanyñ ýetde-gütde durmuşyny gaty gowy bilýärin. Mämmedaly hem bu ýetde-gütdelige boýdan-başa çümen oba oglany. Ol hem-ä goşgy ýazmaga, döretmäge, hemem daşyna örülen demir tory ýyrtmaga çalyşýar... Menem ýaşlygymda kitaplara höwrügen biridim. Romanlarda bular ýaly awtobiografik meñzeşlikler köp bolýar.

- Syýasy tankytda uslybyñyz gödeñsiräk. Emma çeper edebiýata gezek gelende uslybyñyz mylaýymlaşýar?..

- Meniñ özüm muna kän üns berip duramok. Belki-de, munuñ şeýle bolmagy maña bagly däldirem. Syýasatyñ gödeñsiligi, dili - syýasat bilen meşgullanýan žurnalistleriñem dilini kesgitleýär. Belkäm bu, syýasatyñ başyñy-gözüñi aýlaýjy aýratynlygyndandyr. Galyberse-de Türkiýede syýasat juda gödeñsi ýöredilýär ahyryn.

# http://m.liderhaber.org/bizim-cagdas-aydinimiza-batida-cahil-denir-443376h.htm