Donald Kihot

DONALD KIHOT

Demirgazyk Fransiýadan Flamand oblastyna (Flandriýa) çenli aralykda, Demirgazyk Ýewropada birmahallar "Dälileriñ güni" baýramy bardy.
Orta asyrlarda her ýylyñ 31-nji dekabrynda ýa-da 1-nji ýanwarynda bellenýän bu baýramda däliler okap-ýazyp bilýänleriñ tüýsüne girip, olar ýaly bolup, geplemäge çalyşmagy şowhunly güýmenjä öwrülerdi.
"Dälileriñ güni" baýramy wagtyñ geçmegi bilen Ýewropa ýaýyldy…
"Dälileriñ güni" XVI asyrda Serwantesiñ "Don Kihot" eserine aralaşdy. Roman aslynda durşuna dälileriñ baýramçylygydy…
Don Kihot - aslyýetinde özüni gahryman saýýan rysar tüýsündäki bir dälidi:
- Hemişe galýusinasiýada gezerdi…
- Bolup geçýän zady däl-de, öz görmek isleýän zadyny ýeglärdi…
- Hemmelere we hakykata garşy diñe özüni hakly saýardy…
- Ol nämäni pikir etse, şolam hakykat bolmalydy…
- Edermenligini tekrarlap ýörmegi özüne dereje saýardy, özünden başga beýik, özünden başga mizemez, özünden başga güýçli ýokdy…
- Günäni, jogapkärçiligi hemişe özgeleriñ üstüne atardy…
- Özi ýaly (aslynda ýok zady) görmeýänleri gorkak hasaplardy…
Köpbilmişlik syçraýan ýigrençden we gahar-gazapdan doly bu nukdaýnazary bilen Don Kihot söýgülisi Dulsineýany (adamzady) we ýurduny halas ederin öýdýär…
Özüni we oña ynananlary lapykeçlige iteren we nädogry ugra gönükdiren boş umytdan başga zat däldi oñky...
Hem aslynda "Däliler günündäki" her däli ýaly diñe gülkünç!
Ýönekeý hakykat orta çyksa-da, saklanyp ellerine gandal urulsa-da, hakykat bilen ýüzleşesi gelmez, "meni jadyladylar" diýer! Çünki ol, durmuşyñ jismanylygyndan gaçyp, aşa hyýaly dünýäniñ batgasyna batyp galan şizofrendir…
Ýazgymy Don Kihot bilen başlamagymyñ sebäbi, Donald Trapmy ýazmak!

• SYÝASY GALÝUSINASIÝA

Bir hepde öñ…
ABŞ-nyñ üns merkezinde Twitter bardy!
Twitter ilkinji gezek Donald Trampyñ twitine ýalñyşdyryjy pikir hökmünde baha berdi we muña pitiwa etmejegini mälim etdi. Mähelle ördi…
Tramp “dindar gatlaklaryñ seslerini tutuşlaýyn ýumdurandygyny” aýdyp, Twitter we beýleki sosial medýa platformalarynyñ işini ýapjakdygy barada haýbat atyjylykly jümleleri ýazdy. Hut şol mesele bilen baglanşykly kararnama gol çekilip güýje girjek bolup durka, Minneapolis şäherinde Jorj Floýduñ polisiýa işgärleri tarapyndan öldürilmeginiñ Facebook-da göni efirde berilmegi jemgyýetçiligiñ ünsüni doly başga ugra gönükdirdi…
Garşylyklaýyn çykyşlar ýurda ýaýyldy. 31-nji martdan bäri ABŞ-da ýüzden gowrak şäherde bir wagtyñ özünde mitingler bolup geçdi... Yzyndan Waşington bilen birlikde on iki uly şäherde köçä çykma gadagançylygy girizildi.
Düýne çenli sekiz adam wepat boldy…
Hem… Bu adatdan daşary günleriñ bolup geçýän ABŞ-ynda Donalda Tramp sahna çykdy.
Gürrüñsiz, hakykatlar bilen ýüzleşjekdi…
Gürrüñsiz, ol bolup geçýänleri däl-de, öz görmek isleýän zadyny ýegledi…
Gürrüñsiz, jogapkärçiligi özgeleriñ üstüne atdy…
Günäkär topalañlara meçew berýän we guramaçylyk edýän "aşa çepçi toparlardy". "Aşa çepçi" diýýanleriniñ arasynda Minnesotanyñ häkimi Ýakob Freý (Demokrat işçiler we daýyanlar partiýasyndan) ýaly syýasatçylaram bardy.
Trampyñ ýerlikli tutarygy bardy: protestçilere "maska dakmagy ýatdan çykarmañ" diýlipdi! Munuñ kowid-19 (koronawirus) bilen baglanşygynyñ bardygyny pikirem edenokdy!
Şol wagt onuñ ady ýadyma düşdi: garşymyzda “Donald Kihot” bar we hakykatlar diñe onuñ galýusinasiýasyndan ybarat!

• SYÝASATYÑ DON KIHOTY

Diñe bir wakany analizläp, Trampa "Donald Kihot" diýip bolmaz.
Emma hemmeleriñem bilşi ýaly, bu eýýäm Trampyñ näçinji hakykat ýokundysyz täsin çykyşy. Onuñ soñky Twitter çekişmesi-de ýazan öñkülerine meñzeş twiti sebäpli döredi!
Işiñ özeninde… Don Kihot ispan aristokratiýasynyñ göz-gülbanlygyna aýna tutýar…
Eýse Donald Trump?
Ol kapitalizmiñ ölüm ýassygyndaky krizisiniñ tuwagy dälmi näme?
Amerikan ykdysadyýeti soñky ýigrimi ýylda galkynyp gidibermeýşi ýaly, ýagdaýy hasam ýaramazlaşýar. Meselem… Şweýsariýadaky maliýe guramasy "Credit Suisse" üstümizdäki ýyl amerikan ykdysadyýetiniñ 33,5 % pese düşüp, rekord derejede yza gaýdyşlygyñ boljagyny çaklaýar. Bu 1945-nji ýyla çenli gidilende iñ minimal derejedäki pese düşmä yşarat edýär. Sebäp diýseñ amerikan ykdysadyýeti 2008-nji ýylyñ maliýe çöküşliginden soñ iñ ýowuz pese düşmesini 8,4% bilen çäklendirip başarypdy…
Şugünki güne degişli mysal bereýin: ABŞ-da işsizlik derejesi üstümizdäki ýylyñ geçen mart aýynda 14,7 %-e ýetdi.
Kapitalizm öz çöküşini hernäçe “COV-19 maskasy” bilen örtmek islese-de, azgyn neoliberalizm amerikan ykdysadyýetine bary-ýogy birküç ýyl dem aldyryp bildi…
Esasy sorag: şindi näme bolarka? Minneapolisli Jorj Floýdyñ öldürilmegi bilen ýüze çykan wakalaryñ düýp sebäbine düşünip bilmejegimize göz ýetirşimiz ýaly, Donald Kihotyñam meseläni çözüp bilmejegini görüp durus.
Eýse... Diñe Amerikanyñ däl, bizleriñem öñümizde nämeler garaşýarka? Gündelik ownuk-uşak meseleleriñ üstünde jedelleşip ýörmegiñ deregne, munuñ üstünde kelle döwsek has gowy bolmazmyka?
Başymyzdan geçýän zatlar - indi bizi güýmemekden ejiz gelýän "Däliler gününden" ybaratmy?

Soner ÝALÇYN.

"Sözcü" gazeti, 02.06.2020 ý.

Terjime eden: Guwanç MÄMILIÝEW,
Stambul uniwersitetiniñ talyby.