GURBANLYGA GARŞY ÇYKMAK
Nireden okanymy bilemok, şeýle söz okanym ýadyma düşýär: "Özgäniñ ybadathanasyna öz ynanjyñ bilen giribilmersiñ!"
Hiç kim sizi haýsydyr bir ybadathana zorluk bilen girizip bilmez, eger ýöne giren bolsañyz, şol ybadathananyñ düzgünlerine eýermeli bolarsyñyz...
Sosial mediýada gurban sözüne garşy çykýanlaryñ ýazan zatlaryny okadym.
Hiç kim hiç kimi gurbanlykda mal öldürmäge mejbur etmäge haky ýokdur.
Hiç kimiñ hiç kimi ynanjyna esaslanyp gurbanlyk edendigi-mal öldürendigi üçin ýazgarmaga-da haky ýokdur.
Şuny sizden nygtap-nygtap haýyş etmek isleýärin: nämä garşy çykýan bolsañyz, ilki bu baradaky maglumatlary hemmetaraplaýyn öwreniñ.
Meselem, musulmanlar guzyny gurbanlyk edenok. Meselem, düýe bäş ýaşyndan uly bolmaly. Öldüriljek mal babatda birnäçe ýerine ýetirilmeli düzgünler bar...
Ýöne, meselem: jöhitler Müsürden çykyşlaryny simwolizirleýän Pesah baýramyny bellänlerinde guzy soýýar. Hatda gumrydyr kepderinem gurbanlyk hökmünde soýubilýärler. Musulmanlaryñ tersine olar sygry gurbanlyk edenok.
Hristianlykda bolsa gurban kesmek ýok diýen ýaly. Çünki... Hezreti Isanyñ (a.s) ýaýan dini özünden öñkülere esaslansa-da, gurbanlyga kän gyzyklanma bildirmeýär. Gan akdyrylyp günälerden saplanyp bolmajagyny aýdan Hezreti Isa (a.s) ymmatyna gurbanlyk etmek maksady bilen gan akdyrmazlygy ündedi...
Gurbanlyk - başlangyjy geçmişiñ çuñluklarynda ýatan (haçan başlandygy belli däl) gadymy däp-dessur.
Taryha ser salanymyzda, dürli-dürli jemgyýetlerde gurbanlygyñ bolandygyny görýäris:
• TÜRKLERDE GURBANLYK
Şumer hudaýlarynyñ (b.e.öñki 4 müñünji-b.e.öñki 2 müñünji ýyllar) adam güýjünden ýokary güýjüniñ bardygyna ynanylypdyr. Gurbanlyk ritualy dini maksatdan zyýat jadygöýçilikli taraplaram öz içine alypdyr. Hudaý diýip çokunylýan heýkeliñ öñünde şerap, ösümlik ýagy, bal ýaly nazy-nygmatlar goýlupdyr, yzyndanam bir sygyry soýup etini üýşmeleñe gatnaşanlaryñ arasynda paýlapdyrlar.
Hettlerde (b.e.öñki 1650-1200-nji ýyllarda) esasan birinji alnan hasyl gurban hökmünde berlipdir. Muña köplenç birinji ýyglan ir-iýmiş ýa-da bir ýaşan mal laýyk görlüpdir. Gurbanlyk edilen zatlaryñ kem-köstsüz we gowy bolmak şerti hettleriñ esasy talaby bolupdyr...
Gadymy Gresiýanyñ (b.e.öñki) gurbanlyk rituallary iki dürli eken: biri - etiniñ iýilmän başdan aýak hudaýlara berleni, beýlekisi - etiñ bir böleginiñ üýşmeleñe gatnaşanlaryñ arasynda iýilýäni...
Grek akyldary Eflatunyñ pikiriçe, gurbanlyk "hudaýlara berlen sowgatdyr".
Iñlis antropology Edward Barnett Teýloryñ aýtmagyna görä gurbanlyk adamlaryñ özlerini gowy gördürmek üçin göze görünmeýän güýçlere berýän sowgadydyr. Hudaýlar beýgelip dünýäden daşlaşdykça, adamlar olara sowgat bermegiñ gerekdigini oýlapdyrlar.
Gadymy türk boýlarynda gurbanlyga köplenç erkek mal laýyk görlüpdir. Gurbanlyk - belli aýratynlyklary bolan at, goýun, düýe, keýik ýaly haýwanlaryñ arasyndan saýlanyp alnypdyr.
Dürli çeşmelerde gurban sözüniñ düýbüniñ "korban" sözünden gelip çykandygyny görmek bolýar. Bu sözüñ arameý dilinden arap diline geçendigi aýdylýar. Gurban sözi yslamyñ üsti bilen IX-X asyrlarda türki diline-de aralaşdy.
• MUSULMAN ÝA-DA MUSAWY
Yslamyñ ikinji ýyly...
Hezreti Muhammet (s.a.w) säher turup baýram namazyny jemagat bilen okandan soñ iki buýnuzly iki goçuñ birini özi we maşgalasy üçin, birini-de ymmaty üçin gurbanlyk etdi. Gurbanlyk edip durka "Allahym bu sendendir we sañadyr" diýdi.
Kurany-Kerimde gurbanlyk barada "Maide" süresiniñ 27-nji, "Köwser" süresiniñ 2-nji, "Haj" süresiniñ 28-nji, 34-35-nji, 36-37-nji aýatlarynda aýdylýar.
"Eý Muhammet! Olara Adamyñ iki oglunyñ kyssasyny dogry düşündir: Ikisi-de gurbanlyk edipdi, biriniñki kabul bolup, biriniñki kabul bolmandy. (Gurbanlygy) kabul bolmadyk "Ant bolsun, seni öldürerin" diýende, dogany: "Alla diñe saklanyp bilenleriñkini kabul eder" diýipdi." (Maide 5/27)
Kuranyñ "Haj" süresinde Alla Hezreti Muhammede (s.a.w) adamlary Haj zyýaratyna çagyrmagy buýrandan soñ 28-nji aýatda gurbanlyk hakda şu buýrugy berdi:
"...Özlerine geljek bähbide şaýat bolsunlar: Allanyñ olara rysk edip beren haýwanlaryny belli günlerde gurban edende Onuñ adyny ýatlasynlar. Sizem bulardan iýiñ, alaçsyz galan garyby-da doýruñ." (Hajj 22/28)
Bu aýat musulmanlaryñ gurbanlyk edende beýleki ymmatlara buýruşy ýaly: Allanyñ adyny ýatlamagy, mal öldürende niýet etmegi we diñe şeýdilende gurbanlygyñ kabul boljakdygyny ýatladýar.
Kuran pitre sadakasyny bermäge borçly kişilere gurbanlyk etmegi wajyp kylypdyr.
Ýagny: ynançly musulmanlara ýa-da musawylara (jöhitlere) "gurbanlyk etmäñ" diýmek näderejede dogry bolarka?
Meseläniñ täsin tarapy: bu sözi aýdýanlaryñ "et görse gözi açylýanlardandygy"!
Başgasynyñ ynanç hanasyna öz ynanjyñyzy sokjak bolup azara galmañ!
Soner ÝALÇYN.
"SÖZCÜ" gazeti, 22.07.2021 ý.
0
