Sülçi / hekaýa

SÜLÇI

Raýon prokurorynyñ sülçüsi Altyn Agalyýewa adaty iş kabinetine geldi. Äpişgäniñ birini açdy. Saryja tomsuñ güni eýýäm ýokary galypdy. Heniz ömri paýawlanmadyk säher serginligi hem-de ýañyja dünýä inen petişlik günuzyn nobatyna garaşyp bizar bolan şekilli ikisi birden kaşañja kabinete eñdi.
Sülçi göze ilmeýän bu ýowuz tutluşygy birhowa synlamak isleýän ýaly içerä nazar aýlady. Serginligiñ aýylganç garşydaşynyñ öñünde dyza çökmezlik üçin iñ soñky güýjüne goýana meñzeýänligi äşgärdi. Hoştaplyj yza tesýärdi.
Içerä prokuror Ahmet Magtymowiç girdi we baş atyp dermantinli kabinetine geçip gitdi. Şonuñ bilenem Altynyñ başky oýlanmasy dumanda ýiten sudura döndi. Näme üçindir, onuñ pikiri mydama görüp, iş salşyp duran adamsyna gönükdi. Kelteräk boýly, gazak ýüzli, giñ mañlaýyna çalaran sargylt saçy gelşik berýär. Daşrakdan äñedende paşygrak burny kän bildirenok. It ýylgyryşly. Onuñ bilen käte jedelleşýärem. Düýn, işiñ ahyrragynda haýsy meseläniñ üstünden düşüpdiler?
Ol gozganjyrady. Ahmet Magtymowiçiñ gapysyna gözüniñ gyýtagyny aýlady. "Haw-wa, şeýle"...
Ahmet Magtymowiç sowal beripdi:
- Hukuk organlarynda üýtgedip gurmagy nämeden başlardyñ?
- Ilkinji nobatda hukuk goraýjylaryñ käbirleriniñ wyždanyny päkizelärdim. Ýogsam, parahorluk, hak işi nähak etmezlik... ýoñlama öwrüldi. Şeýdip her kim öz işinden başlamaly.
Prokuroryñ galyñ ýüzüniñ hamy dartylyp-dartylyp gitdi. Diýmek bu jogaby halamady.
- Onsoñ?
- Onsoñam? Wezipeli kişileriñ biziñ işimize gatyşmazlygyny...
Ahmet Magtymowiç gezmeledi, onuñ sözüni böldi.
- Umuman, bu aýdýanlaryñ täzelik däl. Ony özüñem añýansyñ. Şeýle dälmi?
Sülçi biraz gyzardy:
- Elbetde, täze pikir aýtmak çetin. Biz entek gögeleräk.
Bu jogap weli, oña ýarady. Dolmuş göwresi has gabaryldy. Garny, batly depilen pökgi kimin akja köýnegini deşip çykarly göründi. Egnine kölege salýan uly gulaklary-da gymyldaşan ýaly boldy.
Bu görnüşe Altyn gülmän zordan saklandy. Gürrüñdeşiniñ sussuny basanlygyny añyp, göwni howalanan Ahmet Magtymowiç muny añlamady. Eýsem näme? Söhbetdeşiñ badyhowalygyny almak prokuroryñ esasy häsiýetleriniñ biri bolmalydyr. Şol endigiñ ýokmy, onda bu işden el göterseñ neplijedir.
Sülçi sözüni dowam etdi:
- Aklawjynyñ roluny ýokarlandyrmaly. Ýogsam sud prosesinde onuñ dişi ýer-ä däl, kagyz kertenok. Şeýdibem, käte hakykatyñ üsti açylman galýar. Men aýyplanýanyñ deslapky derñew işine sülçi bilen birlikde aklawjyny gatnaşdyrmagy teklip ederdim.
- "Iki goçuñ kellesi bir gazanda gaýnamaz" diýýä köneler. Bu sülçiniñ işini bulaşdyrar.
Ol ýüzüni keseräk sowdy. Dodaklary müñküldedi. Mañlaýynda iññäniñ gözünden syzylyp çykan şekilli çygjagazlar göründi. Bu onuñ gürrüñdeşini bütinleý unudanlygyny hem-de öz-özi bilen içinden gepleşýänligini añladýar. Dogrudanam bu teklibi hukuk işlerinde köp çorba sowadan Ahmet Magtymowiç aýtsa gelşikli boljak. Agzy sary guşjagazlar diñe enesiniñ getiren iýmitine agzyny açsa ýagşy.
Altyn öýe gitmek üçin ýokary turupdy...
Ol Ahmet Magtymowiçiñ öñünde tagta kagyzy patladybrak goýmasyna özüni rastlady. It ýylgyrşyna gözi düşdi. Ini jümşildedi. Prokurorda bir ýoknasyzlygyñ barlygyny şol ýylgyryşdan biläýmelidi.
Ahmet Magtymowiç çalt yzyna öwrüldi.
Altyn hünji düzülen ýaly owadan, okuwçy poçerkine göz gezdirdiguçe derledi, ahyry pikirini jemläp içinden okady.
"Raýon prokurory Ahmet Magtymowiçe, obada ýaşaýan Welje Sähedowdan arza.
Işbu arznamada aýtjagym şudirki. Oba ilatynyñ meýletin et ýygnaýjysy Nurýagdy Agalyýewiñ holtumy giñäpdir. Ol menden üç müñ manada göleli sygyr satyn aldy. Manadyny berdi. Hemmesi iññeden çykma gök ýigrimibäşlik. Özem satylýan maly gapanda çekmän, göz çeni bilen alýar. Elbetde, ilata pul gerek. Onnoñ pygamber söwdasyna razylaşýar. Bu-da hiç diýeli. Saý-sebäp bilen soñ gol çeken kagyzymy gördüm. Onda 3500 manat ýazylgy. Şol sanyñ öñ (gol çekenimde) galam bilen ýazylgydygyny duýdurýan, N.Agalyýew 500 manady artyk çilibilipdir. Başga-da şeýle diýýän adamlar bar. Sorag etmeli. Towuklar-da küme dörjeleşdirip, gerek zatlaryny tapýarlar. Menem sag-aman tussaglykdan geldim. O ýerde birneme zakgun öwrendim. Indi öñki Welje Sähediñ ýokdur. N.Agalyýewiñ aýaly sülçi. Onnoñ ol äriniñ işini garalamaz. Zakun boýunça-da, derñetmeli däl. Şondan üçrübem ýazanlarymy özüñ barla. Birmahalkyny-da unut. Ýogsam-a, özüñ bilýäñ, dogrudy ol".
Adamsy barada ýazylanlar başda Altyny serpmeden gaýdan ýaly etse-de, soñky jümlelere çalaja ýylgyranyny bilmän galdy.
Welje Sähedow raýon merkezine ýakyn kolhozyñ öñki towuk idedijisi çalasowat adam. Bu arzany-da çagalarynyñ birine ýazdyranlygy belli.
Altyn raýona gelende ilkinji jenaýat işini Welje Sähedowyñ üstünden gozgady. Ol hat-peteksiz wezipeli adamyñ adyndan gelene näçe diýse towuk berip goýberipdir. Ýaş sülçi gije-gündiz hars ursa-da başga adamlary jenaýat işine çekdirip bilmedi. Sebäbi delilnama ýok. Ýogsam, beýle köp towugy ýeke özüniñ iýmedigine-de ýüregi ynanýar. Nätmeli? Belki, sud prosesinde hakykatyñ üsti açylar. Käte şeýle-de bolýar. Ýöne ýagdaý suddada üýtgemedi. Belli bir adamyñ adyny aýdyp bilmedik Welje Sähedow:
- Ah-ow, ýoldaş sud başlygy, meni ispolkom, raýkom iberdi diýip barýarlar. Haýsy birini ýatda saklaýyn? Başyña iş düşse özümiz bardyrys diýýärmişinler. Ýekesem görnenok indi. Sizem, elbet, gorkýansyñyzda. Olardan sorag-ideg...
Prokuror Ahmet Magtymowiç onuñ sözüni böldi:
- Aýdylýan wezipeli adamlardan sorag edildi. Subut bolmady.
- Eýse, nä olar galhozyñ towugyny mugtuna iýdik diýjekmi? Ýogsam-a, burnundan gelinçä symyşlandyrlar. Señem lökgäñ kän gezek barypdy.
Oturanlar pyñkyryşdylar.
Ahmet Magtymowiç elinden kempudy alnan çaga ýaly çytyldy:
- Meñ adymdan barlan bolmagy mümkin. Barybir, bermeli däl. Umuman, siziñ bu ýañraýanlaryñyz töhmet. Jenaýat kodeksinde muñam maddasy bar.
- Raýonda han özüñiz, soltan özüñiz. Iýeniñiz-ä çyndyr. O dünýäde haklaşarys enşalla. Başga-da maddañ bolsa tapyber.
Aklawjy işi gaýtadan derñemegi talap etdi. Prokuror onuñ "töhmedini" nazarda tutup, sekiz ýyl berilmegini sorady. Hernä sud Welje Sähedowyñ köp çagalylygyny, öñ jenaýat işini etmedigini göz öñüne tutup, soralýandan etek ýyl kesdi. Ine, şol adam soñky ýyllary amnistiýa düşüp öwrülip gelipdir.
Her hal Altyn Welje Sähedowyñ tutulmagynda özüni günäkär saýýardy. Elbetde, onuñ lellimligem köp zyýan etdi. Aklawjyny bolsa, raýon çäginden çykaryp goýberdiler.
Nurýagda ýöñkelýän bu günä hakykatmyka ýa Welje Sähedow ar almak üçin al salýarmyka?
Nurýagdy... Haçan bu kesele ýolugyp ýörkä?
Altyn ýüzüni ýelpedi, az-kem endamy sowady. Çugdamlandy. Ilkinji tanyşlygyny ýada saldy...
Uniwersitet bilen oba hojalyk institutynyñ arasynda woleýbol ýaryşy geçirildi. Çekeleşikli geçen oýunda institutyñ ýigitleri üstün çykdy. Geçip barýarka sowlup oýnuñ ahyrragynda baran student gyz Altyn gara der bolan syratly Nurýagdyny gördi. Bu çep ýañagy hally, kuwwatly ýigit şol günden başlap, gyz ýüregini gozgalaña salypdy.
Soñ, Altyn Nurýagdyny doglan gününiñ ýygnanşygyna çagyrdy. Ýigit gül getirdi. Az salymdan Altynyñ jorasy doglan gününu belledi. Onuñ ýigidi gyzyñ barmagyna goşa tylla ýüzük dakdy. Altynyñ golaýjygynda oturan Nurýagdynyñ dodaklary kemşerdi. Bu kemsinmek Altyna-da geçdi. Nurýagdynyñ bol-telkilikde önüp-ösmänligi geýýän egin-eşigindenem bildirýärdi. Ýigidiñ owadanlygy çüprek eşiklerini gelşige getirýärdi. Onuñ kakasy Aşgabatda okap ýörkä, ýer titrände aradan çykypdyr. Ejesi Oguljahan eje ýeke dikraryna göz dikip, ojagy saklap oturyberipdir.
Ogiljahan eje...
Altyn gymyldamady. Kalbyny birhili mylaýymlyk gaplady. Ol gaýnenesini ilki görende susty basylypdy. "Munuñ bilen oñşup, uzak bir gapydan girip-çykyp bolaýsa ýagş-ow" diýip, pikirlenipdi. Süñkbaşy iri, erkeksi biçüw. Hatda sesi-de erkeksi çykýar. Tutuklygyny göreniñde "Heý, bi aýal birmahal ýylgyrdymyka" diýdirýär. Onuñ daş görnüşinde doñluk bildirse-de, ýüregi beýle däl eken. Turuwbaşdan gelnine "gyzym" diýip ýüzlendi. Işden gelse çaý-suwy taýyn. Boş mahalyñ gazet-žurnala güýmeniberýär.
Basym Oguljahan enäniñ gözünde ünji göründi. Ol nämedenkä? Göwnüne degen ýer-ä ýok. Ýumuş buýraryna mähetdel, ýelgamaga dönýär.
Oguljahan ene "altyn elli" diýilýän aýallardan. Dokma dokaşyp, ik egrip galyñlyk üçin süýşirintgi puljagaz-da toplapdyr. Bagtyna, gelinligine galyñ zeruryýetligi ýüze çykmady. Onsoñ Nurýagdy "Žiguli" satyn aldy. Ýetmedik puluny karz alanmyş. Maşyn oña hökman gerek. Raýondsn uzakda obalara gatnap işlemeli.
Bir goñşusy Oguljahan ejä keçesiniñ biçüeini etdirdi. Haçanda ong basmaly bolanda: "Oguljahan eje, elim az, kömekleşmäge gelniñi bersene" diýdi. Ýüñ daralanda gelnini ümeçilige ibermek, keçe salyşdyrmak, köýnek biçdirip tikdirmek Oguljahan ejäniñ ýüreginiñ küýseýän zadydy. Goý gelni ýokary işde bolsa bolubersin. Bulary bilmek ata-baba gelýän ýol ahyry.
Gelni gaýnenesine delmuryp seretdi. Oguljahan ejäniñ boldumly göwresi sykyldy, ýere bakdy.
Altyn indi ünjüniñ sebäbine düşündi. Ertesi: "Ejesi, maña el hünärini öwret, häzirem giç däl" diýip, çekine-çekine ýüzlendi.
Ünjüli gözlerde begenç alamatlary göründi... Nurýagdy şeýle zenanyñ perzendi.
Adamsynyñ eli egriligine ynanmak islemeýän Altyn haşlap dem aldy, öñündäki kagyza gaýtadan nazar saldy.
Ahmet Magtymowiç geldi:
- Okadyñmy?
Sülçiniñ baş atmaga-da gurby çatmady. Iññäniñ gözünden geçjege dönüp gysyldy.
Prokuror sarymtyk dişlerini görkezip, ýyrşardy:
- Bu arza öñräkden bäri ýatyr. Sakladym. Şeýtmesem, Nurýagdynyñ geljegine palta urýar.
Altyn prokuroryñ soñky jümlelerini pikir eleginden geçirdi:
Kolhozlaryñ birinde başlygyñ orny boş durdy. Nurýagdyny şoña hödürlejekmişler.
Sülçi Ahmet Magtymowiçiñ taryna kakdy:
- Kolhozçylar Nurýagdynu kabul ederlermi? Indi olar hukuklaryna düşünýändirler.
Prokuror onuñ sözüniñ arasyny kesdi:
- Halk - bu bir goýun sürüsidir. Nirä kowsañ şoña eñer. Añmaýañmy? Sowetiñ başlygy bilen aram saz. Nurýagdynyñ kandidaturasyny aýdanam men oña. Söz berdi.
Ahmet Magtymowiçiñ ýüzünde inini jümşüldedýän ýylgyryş göründi. - Ýöne bir ýagdaý...
Welje Sähedowyñ ugruny tapyp arzasyny yzyna aldyrmaly. Ýüzünden geçmejek adamsyny üstüne ibermeli. Nurýagdy başga-da şo hiliräk tora çolaşan bolsa, kolhozyñ arhiwinden wedomostlary alyp täzelemeli. Ilata beren pullarynyñ hakyky sanyny ýazmaly. Artyk sowanyny ýerli-ýerinde goýmaly. Wessalam.
Altynyñ mañlaýy Welje Sähedowyñ arza ýazan kagyzyna degerläp-degerläp gitdi. Ahmet Magtymowiç mundan şirin lezzet alýan şekilli esli mahal synlap durdy, soñ kagyzy alyp, añrysyna öwrüldi.
"Wah, Nurýagdy, nädäýdiñ muny? Durmuşda kem zadymyz ýoga biziñ". Ýolboýy şeýle pikirden saplanmadyk Altyn günortanlyk edinmek üçin öýe geldi. Gelniniñ işikden ätlände keýpiniñ bozuklygyny añlan Oguljahan eje agtygy bilen ala-ýaz bolup oturmasyny goýup, ör boýuna galdy:
- Näme gyzym, gurat dälmi?
Altyn oña gussaly nazaryny dikdi. Lebzi halal garry ene! Gör, sen niçik ogul ösdürip ýetişdiripsiñ. Ol señ ömrüñ dowamy bolmaly, emma paýawlatmaklary mümkin. Bir ýerlerden gelip, gelniñ gursagyna inçejik umyt sümüldi: "Belki, ýalandyr. Ahmet Magtymowiç tilki sapalakly adam-a. Onda Welje Sähedowyñ arzasyny nätjek?"
Her hal Altyn gaýnenesiniñ sowalyna ugurdaş jogap gaýtardy:
- Az-kem enesi.
Eli ýuwulan bolsa-da, Oguljahan eje kündüge garşy ýöneldi.
- Gel, guzym, eliñe suw akydaýyn.
Bogazy dolarlan Altyn başyny ýaýkady. Oguljahan ejäniñ kündükli eli howada doñup galdy. Gyzjagazy garaja gözlerini balkyldadyp Altynyñ ýüzüne howatyrly seretdi. Köpleriñ gözi gidýän durmuşynyñ işigindeb sowuklyk ätledi. Mizemez maşgala döwleti yrandy.
Öýlän ýene iş ýerine geldi. Ahmet Magtymowic kolhozlaryñ birine leksiýa okamaga gidipdi. Ol giçlik ýa-da ertir irden işe gelmelidi.
Gapyda ýaşuly adam göründi:
- Salawmaleýkim...
Altyn lañña ýokary turdy:
- Salam, Welja aga.
- Gurgunmy, keý-keýgim. - Ol birden ýüzüni bürüşdirdi.
- Geç, oturyñ.
Welje hödürlenen oturgyçda jaýlaşyp, ýüzüniñ derini silkme telpegi bilen süpürdi. Altyn içgin-içgin hal-ahwal soraşdy. Ol göwünli-göwünsiz jogap gaýtardy.
- Gulluk, Welja aga.
- Bi prokuror gerekdi.
- Ol-a ertir geler.
Welje turuberdi:
- Aýdyberiñ, Welje aga.
Ýaşuly sägindi:
- Aýtsam, adam ibermäñizi bes ediñ. Arzamy hergiz yzyna aljak däl.
Añk-tañk bolan Altyn ýene ör turdy:
- O nä adam?
- Señ äriñ Nurýagdy. Inimi iberipdir 500 manat bilen.
Arzamyzy-da köp sakladyñyz. Ahmedi gowşadansyñ-da, elbet. Ýogsam hukuk işgärleri o hili habary gotura derman etmeli. Ertir gelerin, şonna Ahmet hana derñew geçirmese ýokary arz etjegimi aýdaryn. Men indi birneme zakuna düşünýän. Wah, başga sülçi, ony guzy dişi bilen çeýnärdi.
Ol gitdi. Altyn şol öñki keýpsizligi bilen giçlik öýe geldi. Gelin her dem-de adamsyna garaşýardy. Ol ilatdan alan malyny şäherde etlige tabşyryp, basym gara bermelidi.
Hawa, Ahmet Magtymowiç at oýnadýar. Bu köre hasa. Welje Sähediñ Nurýagdynyñ üstünden ýazan arzasyny menden gördürmek üçin bilgeşleýin saklandyr. Şeýdip, bir okda iki towşan urmak isleýär. Bir-ä Welje Sähedi maña garşy öjükdirmek, birem menu gysymynda saklamak...
Ol uludan dem aldy. Şagga-şagga derledi.
Bir gije ýaşan ömür günlerinden uzak bolup göründi. Gözlerine ciş kakylan meñzedi. Häli-şindi Nurýagdynyñ ýoluna nazar aýlaýar. Soña-baka hol beýleräkde uklap ýatan Oguljahan eje beter ünjä goýdy. Nurýagdy... Şeýle bolup çykaýsa... bu gara bagyr näder? Menden ýüz öwrermikä? Ýetim gyz Altyn onuñ bilen şeýle bir öwrenişipdir weli, agyn enesi saýýardy. Tagamly nahar taýynlamagy, el hünärini, mähremligi... haýsy birini sanajak. Oña Oguljahan eje öwretdi. Söýgiden jyda düşmek kynmy ýa adamkärçilikli Oguljahan ejeden?
Bu sowal aldym-berdime salansoñ Altyn howluda kän gezek gezmeledi. Turdy. Ýene oturdy. Ahyry daña golaý ymyzgandy. Şo bada-da biri yralan ýaly boldy. Hopugyp oýandy. Ine ol...
- Sag-salamatmyñ, Altynym?
Gelinden ses-üýn çykmady. Nurýagdy onuñ gözlerine içgin seretdi.
- Ýarawsyzmyñ?
- ?!
- Işiñde nädürslik ýüze çykdymy?
Altynyń saryýagyz ýüzi gyzgylt öwsüp, inçemik göwresi yrandy. Morta sowal berdi:
- Maşyn üçin alan karz puluñy üzdüñmi?
- Juk.
Äri aljyrady, ýüz-gözüni sypjyklatdy. Ilkinji sapardaky ýaly şirinlik hem çekinjeñlik bileb onuñ başyny sypalaşdyrdy:
- Altynym, dünýäm, yhlasym meniñ...
Gelin beýleräk çekildi. Nurýagdy öwrüm etdi:
- Oh, ýogsa-da... - Goltugyndan lowurdap duran goşa tylla ýüzük çykardy: - Me, Altynym. Basyn doglan günüñdir. Şonda gowşurjakdym weli... Ýadyña düşýämi, birmahalky kemsinenimiz.
Altyn ýylan gören ýaly tisgindi, gözüñ ýagyny iýip gelýän ýüzüklere parhsyz garady. Geñirgän Nurýagdy ýüzükli elini yza çekdi, birdenem çök düşdi.
- Altynym, başa iş düşdi. Ilki şulary almak üçin... soñ gatnap işlemeli bolansoñ, maşyn üçin... karz diýýänim ýalan...
Nurýagdynyñ üzlem-saplam gürrüñleriniñ soñky sözleri gulagyna ilmedik Altyn güñleç seslendi:
- Welje Sähedowyñ aýdýanary... çyn-da?
- Hym-m. Men... Meni başlyk etjekler. Oñ üçin Ahmet Magtymowiçe müñ manat berdim. Bary, şo artdyryp ýazmadan düşdi. Ýöne... - Ol sojap-sojap dem aldy: - Halyny... halyny satmaly. Pul ýene gerek, kömek et, Altynym.
Altyn ýüregine iñ ýakyn adamyñ keseki birine öwrülip barşyna geñirgendi. Ýöne birden ysgyny gaçdy. Ýykylmazlyk üçin, elini ýassyga diredi. Agzynyñ içem gus-gurudy. Oña nepi degerden dañ çigregi ejizdi.
Nurýagdy ýassykdaky, käsäniñ agzy ýaly, öl-myžžygyñ galdyran yzyny gördi. Onuñ ýüregi hut öz gursagyny ýarara getirdi. Ýigit elewredi:
- Altynym...
Gelniniñ sesi agy gatyşykly çykdy:
- Sagat dokuzda... Sülçiniñ jaýyna... bararsyñ.
Saññyldaýan Nurýagdy agaç telärjige direndi. Gulaklary şañlady:
- Prokurordan... Ahmet Magtymowiçden, idinsizmi?
Altyn jogap bermedi. Ýöne hanasy guran şekilli gözlerden goşa damja myssaran ýañaklardan ýol ýasady.
Nurýagdy muny gördi. Şol goşa damja ony ýyldyrym uran ýaly etdi. Özünde söýget edinip, dik durmaga-da gurbat tapmadyk ýigit göwresini aşak goýberdi.
Howanyñ serginligi heniz aýrylmandy. Gaýdyp petişlik bolmajak ýalydy.

1988 - 1991 ý.

© Annatagan NURGELDIÝEW.