Ýene haýwanam diýjeksiň...

ÝENE HAÝ­WA­NAM DIÝ­JEK­SIŇ...

Bu hekaýatlaryň özenini dürli ýyllarda dürli adamlardan eşidip, ýadymda galan, haýwanlar baradaky täsin wakalar düzýär. Özlerem toslanmadyk anyk wakalar. Käteler haýwanlara «dili, agzy, aňy ýok» jandaram diýýäs weli...

BERREÇINI GÖRENDE...

Öň­räki dö­wür­de ber­re­çi la­ka­my bi­len bir adam ýa­şap ge­çip­dir. Ol dö­wür­ler­de go­ýun­la­ryň tä­ze do­g­lan gu­zu­la­ry ba­ga­na­sy üçin ýö­ri­te so­ýul­ýan eke­n. Ýo­kar­dan görkez­me bo­lan­soň, ço­pan­lar aja­ly ýet­me­dik gu­zu­la­ry öl­dür­mä­ge döz­män, he­mi­şe bu ada­my ha­ky­na tut­ýan eken­ler. Onuň berre­çi la­ka­my hem şon­dan ga­lyp­dyr.
Bir ge­zek şol adam oba ge­lip, bir ada­myň öýü­ne so­wul­ýar. Gör-ä bu bolýan ýag­da­ýy! Ol how­la gi­ren­de, ýa­tak­da du­ran gu­zu­ly go­ýun za­ryn mä­läp, ýa­şa­jyk gu­zu­sy­nyň da­şyn­dan aý­la­ny­ber­se nätjek. Ony gar­şy­lap du­ran öý eýe­si ýa­tak ta­ra­pa se­re­de­ni­ni duý­man gal­ýar. On­da ber­re­çi:
—Ýa­tak­da gu­zu­ly go­ýun bar­dyr, bil­medim nä­me­sin­den­di­gi­ni, soý­mak üçin gelmän, ýö­ne şeý­le gel­se­mem, gu­zu­ly go­ýunlar me­ni gör­se­ler şeý­di­ber­ýär­ler — di­ýip­dir.

HOŞLAŞYK PURSADY

Atan aw­çy bi­len bo­lup ge­çen bu wa­ka­ny onuň ag­ty­gyn­dan eşit­dim. Atan aw­çy öm­rü­ni Gap­laň­gyr, Ak­ja­ga­ýa sebit­le­rin­de mal yzyn­da ço­pan­çy­lyk edip ge­çi­rip­dir. Özem bü­tin öm­rü­ne el­guş­dyr ta­zy bi­len aw edip­dir.
Adat­ça, aw­çy­lar el­gu­şy go­ja­ly­ ber­se, ola­ry er­kin­li­ge goý­ber­ýän eken­ler. Atan aw­çy bol­sa el­de­ki­leş­di­ren el­guş­la­ry­ny iki-üç ýyl awa salan­soň, ga­lan öm­rün­de er­kin­li­giň hö­zi­ri­ni gö­rüp ýa­şa­syn di­ýip, ola­ry ug­ru­na goý­ber­ýän eken. Bir ge­ze­gem Atan aw­çy gy­şyň ahy­ryn­da ýa­ny­ny ýe­re ber­ýär. Ba­ha­ryň ba­şyn­da bolsa, bel­li-kül­li dü­şe­ge bag­lan­ýar. Bir gü­nem Atan aw­çy­nyň er­kin­li­ge goý­be­ren guş­la­ry bir wagt­ky öw­re­ni­şen öý­le­ri­ne yz­ly-yzy­na gelmä­ge baş­la­ýar­lar. Öz­le­rem Atan aw­çy­nyň ýa­tan öýü­niň da­şyn­dan aý­la­ny­şyp, şo­ňa go­laý gon­ýar­lar. Atan aw­çy do­war öl­dü­rip, tä­ze­je et­den ola­ry na­har­lap goý­ber­me­gi ogul­la­ry­na sar­ga­ýar. El­guş­lar ga­ryn­la­ry­ny do­ý­ran­soň­la­ram, git­mek is­le­me­ýär­ler. Şol gün daň­da­nam Atan aw­çy bir­den gaý­ra­lap jan ber­ýär. Go­ja aw­çy­nyň je­se­di sa­lnan ta­byt öý­den ug­randa, guş­la­ram ala-goh bo­lup,.onuň yzy­na düş­ýär­ler. So­ňam do­la­nyp gel­me­ýär­ler.

GYRGY

Kü­ren oba­nyň or­ta­syn­da iliň sy­lag­ly ýa­şu­lu­la­rynyň bi­ri­niň ep-es­li ýe­ri tu­tup du­ran de­rek ba­gy bar­dy. Ýyl­dyz san­jar­lybo­lup du­ran be­len de­rek­le­riň bi­ri­niň depe­sin­de ni­re­den­dir bir ýer­ler­den ge­lip, gyr­gy hö­würt­ge gu­run­dy. Oba­daş­la­ry ýa­şu­ly­nyň ýa­ny­na üý­şüp gel­di­ler-de, ony ýok et­me­gi mas­la­hat ber­di­ler. «To­wuk­la­ryň jüý­je­si bol­sa-da, ýa­şa­jyk ow­lak-gu­zy bol­sa-da, aýap durmaz, gyr­gy gyr­gy­dyr» diý­di­ler. Go­ja göw­ne­me­di. «Me­ni pe­na­lap ge­lipdir,şo­ňa deg­mäň» diý­di. «Şon­dan bir zy­ýan ýet­se, me­niň özüm tö­läp be­re­ýin» diý­di.
Ýa­zyň ahy­ryn­da, tom­suň ba­şyn­da gyr­gy­lar öň­küde­nem kö­pel­di. Go­ja­nyň oba­daş­la­ry­na be­ren wa­da­sy­ny eşi­den ýa­ly, gyr­gy­lar oba­nyň jüý­je­si­ne, to­wu­gyna, ow­la­gy­na-gu­zu­sy­na, bir­ji­gem zy­ýan et­me­di­ler. Gyr­gy­la­ryň peý­da­sy güýz ge­len­de, ha­sam äş­gär bol­dy. Oba­nyň ap-ak bo­lup bi­şen jö­wen­le­ri­ne se­rçe­dir gar­ga­la­ryň birem gel­mä­ge het edip bil­me­di. Go­ja oba­daş­la­ry­na gyr­gy­lar se­bäp­li bir za­dam tö­läp ber­me­li bol­ma­dy.

GELJEGINI ILKI DUÝUP...

Ge­çen asy­ryň 30-njy ýyl­la­ryn­da bir ben­de gü­nä­siz ýer­den tut-ha-tut­lu­gyň aza­by­ny çek­me­li bol­ýar. «Halk duş­ma­ny» di­ý­lip, on ýyl­lap so­wuk Si­bir­de bolmaly edil­ýär. On ýyl di­ý­len­de, ne­si­be­si dog­duk di­ýa­ry­na çek­ýär.
Yzyn­da ýa­ňy gu­nan­lyk­dan saý­la­nan aty gal­ýar. Özü­ni­ňem taý­lyk­dan bir gö­zi kör eken. Taý wag­ty har­ma­na ba­ran­da, zy­ň­lan daş atan­lyk­da bir gö­zü­ne de­gipdir. Şol ala­mat bol­man­da, eýe­si ony on ýyl­dan soň­ra ta­na­ma­lam däl.
Gör-ä bu bol­ýan ýag­da­ýy! Ol ben­di­likden bo­şap, ot­la, ma­şy­na mü­nüp, on gün di­ý­len­de, Kö­neür­gen­je gel­ýär. Gü­nem ep-es­li aşak sal­la­nyp­dyr. Oba­sy­na ýet­mek üçinem, ýe­ne 30 ki­lo­metr tö­we­re­gi ýol aş­ma­ly.
Ben­de: «Ki­miň­kä myh­man bol­samkam?» di­ýip oý­la­nyp dur­ka, özü­ne ta­rap ýe­tip gel­ýän aty gör­ýär. Gör­se, şol ýe­kegöz! On­ýan­ça yzyn­dan kow­gu­çy­lar gel­ýär.
— Bil­me­dik nä­me bo­la­ny­ny. He­serlän ýa­ly bol­dy-da, ta­na­py­ny üzüp, ga­la ta­rap tut­du­ryp gaý­dy­ber­di — di­ýip, kowgu­çy­lar aýd­ýar­lar.
Ol adam on ýyl­dan soň eýe­si­niň gelje­gi­ni du­ýup, bir men­zil öňün­den çy­kyp gar­şy­lan aty­na mü­nüp, öýü­ne ug­rap­dyr.

DUÝGUR

Ge­çen uruş ýyl­la­ryn­da okoş­nik (ýa­ba go­şul­ýan kul­ti­wa­tor — Ş. A.) bi­len gowa­ça­la­ryň ha­tar ara­la­ry­ny be­jer­mek­de iş­län go­ja­la­ryň bi­ri şeý­le bir za­dy gür­rüň ber­di. «Ur­şa at ug­rat­ma­ly» di­ý­len­soň iş­çi ýa­by­la­ry ur­şa ug­ra­dyp, jyns at­la­ry alyp ga­lyp­dyr­lar. On­soň bia­laç orak-dö­wek, sü­rüm iş­le­rin­de hem jyns at­la­ry ulan­ma­ly bo­lup­dyr.
Bir ýy­lam oba­dan ep-es­li uzak­lyk­da­ky düz­lü­ge ýap çe­kip, tä­ze ýer açy­lyp­dyr. Go­wa­ça ekip­dir­ler. Tarp ýe­riň go­wa­çasy gü­nü­ni sa­nap ösüp­dir. Ýa­by­lar bi­len sü­r­lüp eki­le­nem bol­sa, ha­tar ara­la­ry­ny be­jer­me­li bo­lan­da, okoş­ni­ge jyns at­la­ry goş­ma­ly bo­lup­dyr.
Ha­tar ar­ala­ry­ny be­je­rip ýör­kä­ler, at bir­den du­rup­dyr. Öňe ýö­re­mek is­le­mändir. Gam­çy bi­len ga­ty­rak çaw­lan­ansoň, ja­na­war, go­wa­ça­nyň iki ha­tar gap­da­lyna ge­çip ýö­räp baş­lap­dyr. Atyň eýesi, bar güý­ji bi­len okoş­ni­gi aşak ba­syp­dyr. Ser­edip gör­se okoş­ni­ge ili­şip, ada­myň ga­pyr­ga süň­ki çy­kyp­dyr. Ja­na­war birwa­gt­lar­dan ga­lan ma­zary du­ýup, şo­ny bas­ma­jak bo­lup du­ran bol­sa nät­jek.

MÄHREM SÖZ

Oba­ly ýi­git­le­riň bi­ri mal luk­ma­ny­ny ça­gy­ryp, öý­de sak­lap otu­ran sagdyn düýe­si­ne san­jym et­dir­mek­çi bol­dy. Dü­ýä­niň do­dak­la­ryn­dan tu­tup, but­nat­man sak­lap bol­ýa­ny­ny bil­män­soň, dü­ýä­ni ýo­luň gy­rasyn­da­ky be­ton sü­tü­ne uzyn ga­ýyş ur­gan bi­len sa­ra­ma­ga dur­dy. Dü­ýe ja­na­war nä­me et­jek bol­ýan­la­ry­na dü­şün­män, gö­zü­ni elek-çe­lek et­di. Ýö­ne so­ňu­na ga­raş­dy. Ha­çan-da mal luk­ma­ny eli san­jym en­jam­ly oňa go­laý­la­şan­dan, bir dy­zyn­da ýü­püň äh­li gat­laň­la­ry­ny edil uş­lyp üzen ýa­ly gy­ryp taş­la­dy. Gö­zü­ni ag­da­ryp, ag­zy­ny kö­pür­jik­le­dip, üm­dü­zi­ne tut­dur­dy.
Eýe­si ýol bi­len ga­çyp bar­ýan dü­ýe­si­niň yzyn­dan ýe­tip bil­me­je­gi­ni bi­lip, gap­da­lynda du­ran «Ži­gu­li­si­ne» at­lan­dy. Ozup ge­çip, öňü­ne ma­şy­ny ke­sert­di. Dü­ýe ma­şy­ny omzy bi­len ka­kan­da, ma­şyn tas gap­da­la agypdy. Om­zy bi­len ka­ka­ny­na hem ka­na­gat et­män, dü­ýe ma­şy­na ta­rap yz­ky aýa­gy­namsal­gap goý­ber­di we­lin, ma­şy­nyň öň ta­rapyn­da­ky çy­ra­la­ry­nyň bi­ri kül-pa­gyş bol­dy.
He­mi­şe ju­da ýu­waş ha­sap­lap ýö­ren dü­ýe­le­ri­niň beý­le gu­duz aça­ny­na akyl ýe­ti­rip bil­me­dik öý eýe­si ga­ha­ry­na öý­de ga­lan aýa­ly­na jaň et­di.
— Tiz gel. Ini­ňem go­şa­ny alyp ga­ýtsyn, dü­ýä­ni dy­nç­la­jak.
Aýa­ly ini­si­niň ma­şy­ny bi­len gel­se-de, ýa­ny go­şa­syz gel­di. Dü­ýä­niň öňün­den do­lap, ýa­ny­na bar­dy:
— Hä, ma­ýam göw­nü­ňe deg­di­ler­mi? Sa­gyl­ýan wag­ty­ňam bol­dy. Ýör, öýe gi­de­li.
Aýa­ly ýa­ňy­ja hem ag­zy­ny ha­tap ýa­ly açyp, adam­la­ra hü­jüm edip du­ran dü­ýäniň sag­ry­sy­ny sy­pa­lap, öýe ta­rap alyp ga­ýt­dy.

Şöhrat ABDYÝEW,
Türkmenistanyň at gazanan žurnalisti.