Ysraýylyñ ýiten taýpasy: Efiopiýalylar

YSRAÝYLYÑ ÝITEN TAÝPASY: EFIOPIÝALYLAR

Fotosurat: Jewish Voice

Jöhit halky başga ýurtlaryñ arasynda ýitip giden on taýpanyñ birinem ýatdan çykarmady. Haçanam bolsa bir gün täzeden jemlenişjekdiklerine bolan ynanç (Ezede Ýahuda bilen bir taýak ýaly. 37:15-28) Injil öñdengörüjiliginiñ bir parçasydyr we häzirkizaman ortodoksal iudeýler tarapyndan Mesihi tanap biljek yşaratlardan biridigine ynanylýar.
Netijede jöhit halkynyñ arasynda on taýpanyñ neberesinden gelýän izolirlenen kowçumlaryñ üstüniñ açylmagy we Ysraýyla gaýdyp gelmegi bilen ýakyndan gyzyklanyldy.
Dagly jöhitler diýilýän şeýle toparlaryñ birine öñki Sowet Soýuzynyñ günorta respublikalarynda gabat gelindi. Olar Ysraýyldan gelen wekiller bilen duşuşanlarynda, gadymy zamanlarda Ysraýyldan çykyp gaýdyşlaryny Babyl sürgünine däl-de, assiriýalylaryñ zamanyna uzaýandygyny bildiler.
Bulam olary on taýpanyñ biri edýär. Bu dagly jöhitleriñ köpüsi häzir Ysraýyla dolandy. On taýpanyñ kimdigini saklaýan we iudeý däp-dessurlaryny saklap galan beýleki toparlar Efiopiýada (falaşalar), Zimbabwede (Lemba taýpasy), Owganystanda we Päkistanda (Pathan taýpalary), Hindistanda (Kaşmir), Birmada (Menaşe taýpasy), Hytaýda (Çan-Min), Ýaponiýada tapyldy.

Bärde ýene-de bir zat bar, olam on taýpadan müñlerçesi jöhit däller bilen nikalaşdy we ysraýyllylar hökmünde milli aýratynlyklaryny ýitirdiler. Köp sanly butparaz halkyñ arasynda olar kiçijik etniki azlykdy. Şeýle-de bolsa, genetiki taýdan alanda, olaryñ nesilleri indi bütin adamzat nesline siñip gidipdir. Iudeý däl ýurtlara on taýpadan gelýän bu neberäniñ pygamberlik ähmiýeti barmy? On taýpa boýunça iñ täsin öñdengörüjilikleriñ birem, Ýakup pygamber tarapyndan on taýpanyñ ulusynyñ we iñ esasysynyñ atasy Efraýyma nygmat berilende berildi. Ýakup "onuñ (Efraýymyñ) neslinden gelýänler ýurtlaryñ dolmuşlygy bolar" diýdi (Ýaradylyş 48:19). Köne Ähtde beýle adatdan daşary sözüñ ýurtlaryñ dolulygynyñ (ibrany dilinde "melo ha-goýim") görünýän ýeke-täk ýeri şu ýerdir. Gynansak-da, köplenç hakyky manysyny gizleýän köp sanly halk geçirilýär: Efraýym dünýäniñ ähli jöhit däl halklarynyñ arasyna siñip gitmelidir.

Ata-babalarynyñ taryhyñ dürli döwürlerinde çalt köpelmegi, adam populýasiýalarynyñ taryhy garym-gatymlaşmagy bilen birleşende, on taýpadan (we beýleki her adam toparyndan) drobly inişiñ bütin dünýäniñ ilatyna ýaýrajagyny kepillendirýär.
Ilçi Pawel halklaryñ bu dolulygyndan pygamberlik manysy bilen doludygyny görkezýän paragrafda gürrüñ edýär.

Romda. 11:25 Ysraýylyñ Injile garşy şu günki gyýtaklaýyn gödekleşmesinden söz açylanda, munuñ halklaryñ dolulygybgelende durmuşa geçjegi aýdylýar (Rom. 11:25).

Bu, iudeý bolmadyk iman edenleriñ çokundyrylandygy ynanjyñ zeýtun agajy bilen baglanyşykly meşhur paragrafda ýerleşipdir. Başgaça aýdanda, gelen halklaryñ dolulygy, jöhit dälleriñ Isa pygambere iman etmekleri we Ysraýyla çokundyrylmalary manysyny berýär (Efesde bolşy ýaly. 2:12,19).

Apostol Pawel şu ýerde "Ýaradylyşdan" sitata alyp, beýleki halklaryñ bu halas bolşuny Efraýymyñ neberesinden gelýän halklaryñ dolulygynyñ öñdengörüjilik bilen yza dolanyp gelşi bilen utgaşdyrýar.
Başgaça aýdanda, beýleki halklaryñ azatlygy on taýpanyñ dolanyp geljek wagtyna baglydyr.

Başga ýerlerde apostol Pýotryñam, Paweliñem Hoşeanyñ demirgazyk Ysraýyl patyşalygynyñ (on taýpa) Hudaý tarapyndan ret edilendigi we halky bolmakdan çykarylandygy hakda aýdylandan sitata alýar.
Ýöne bu aýdylanlarda geljekdäki düzediş wada berilýär:
"Olara aýdylan ýerde, Siz meniñ halkym dälsiñiz. Olara aýdylar, Siz ýaşaýan hudaýyñ ogullarysyñyz" ("Hos". 1:10, şeýle-de, "Jelepler". 2:23; "Rom". 9:24-25; 1 Petrus 2:10).

Iki apostolam ilkibaşda on taýpa hakda aýdylan bu sözi iudeý däl hristianlara ýöñkeýär. Iudeý däl hristianlaryñ Ysraýylyñ Mesihini kabul edip we özlerini Ysraýylyñ Hudaýyna goşup, Mesihiñ dagynyk ysraýyl galyndylarynda (On taýpa) jemlenişjekdigi hakda aýdylanlary ýerine ýetirendigine düşündiler.

Öñki wagtlarda soñky ýyllarda bolşy ýaly käbirleri bu taglymlary Ysraýylyñ zeýtun agajyna çokundyrylan iudeý däl hristianlaryñ Musanyñ kanunyna uýmagynyñ gerekdigini añlatmak üçin ýalñyş düşündiler.
Emma bu boýunça jedel Paweli Antakýada Pýotr bilen harçañlaşmaga iterdi (Gal. 2:11-).

Netijede, meseläni çözmek üçin Ierusalimde gurultaý geçirildi (Ilçileriñ işleri 15). Gurultaýyñ "Mukaddes ruhuñ" ýolbaşçylygyndaky karary jöhit däl iman edenleriñ Musanyñ kanunyna uýmagynyñ gerek dälligidi (Ilçileriñ işleri 15: 19-20,28-29, şol sanda seret. 5:1-3).

Munuñ özi öñem görşümiz ýaly, ýene şol jöhit däl iman edenleriñ hawariler (apostollar) tarapyndan on taýpa bilen utgaşdyrylmagyna garamazdan şeýle boldy.
Hawariler on taýpadan gelmegiñ iudeý däl hristianlaryñ Musanyñ kanunyna uýmagyñ gerekdigi manysyny berýändigine görnetin ynananokdylar. Tersine, iudeý däl hristianlar Musanyñ kanunyndan azatdylar. (Ilçileriñ işleri 15: 10,28).

Şol hir mantyk iudeý hahamlarynyñ Musanyñ kanunyna görä, on taýpanyñ neslinden gelýänleriñ jöhit däldigi hakdaky soñky kararlarynda-da görüp bolýar: başgaça aýdanda, on taýpanyñ Musanyñ kanunyna görä dälligidi (Ýeb. 16b. 9, Ýeb. 17a. 3-4).

Umut ATASEWEN,
gadymydünýä taryhçysy / @atasevenoffica

Şenbe, 25.03.2023 ý.