Geçmişden şu güne Ukraina jöhitleri

GEÇMIŞDEN ŞU GÜNE UKRAINA JÖHITLERI

Hasidik liderleri we tanymal intellektuallary kemala getiren jöhit halky IX asyrdan bäri häzirki Ukrainanyñ çäklerine ýerleşdiler, emma olaryñ ýaşaýyş-durmuşy hemişe gowy bolup duranokdy.
Taryhy taýdan alanda jöhitler şol wagtyñ köpüsinde Ukrainada hezillik görmediler.
XVII asyrda müñlerçesi Bogdan Hmelniskiniñ kazak goşuny tarapyndan wagşylarça öldürildi.
Munuñ bilen birlikde jöhitleriñ ýerleşmegine rugsat edilen sebit bolan Russiýa imperiýasynyñ solgun ýerleşiminiñ bir parçasyna öwrülen XVIII asyrda jöhit göç akymy bolup geçdi.
Ukrainanyñ Moskwa ýakynlygy bu ýeri jöhitler üçin halanýan ýere öwürdi.
1939-njy ýylda adam sany Ukrainada 1,5 milliondan pesde däldi. Bularyñ biri iñ uly idiş ýazyjylaryndan Şolom Aleýhemdi.
Beýlekisi-de Ysraýylyñ milli şahyry hasaplanýan Haim Nahman Býalikdi.
Ysraýylyñ zenan premýer-ministri Golda Mabowiç Kiýewde dünýä indi. Ysraýylyñ "Likud" partiýasynyñ ideologik atasy Wladimir Žabotinskiý odessalydy.
Häzir sanaýandygyna baglylykda 60 müñ bilen 360 müñ aralygyndaky jöhidiñ ýaşaýan Ukrainasy hasidik jöhitluk üçinem uly magnawy merkeze öwrüldi.

Mejiboždaky hasidizmiñ atasy Baal Şem Towdan bratislawaly haham Nahmanyñ Umandaky mazaryna çenli her ýyl 30 müñ janköýeriniñ jöhit Täze ýyly Roş Aşana üçin üýşýän armaturlaryñ mazarlary bilen soñky nokat goýlupdyr.
Jöhitleriñ Ukrainadaky täsiri şeýle bir çuñ welin, idiş dili Ukraina Halk Respublikasynyñ kagyz pullarynyñ ýüzündäki üç döwlet diliniñ biridi.
1921-nji ýyla çenli dowam eden Russiýadan bölünip garaşsyzlyk gazanmak ugrundaky synanyşygam diýseñ möhümdir.
Nemes faşistleri we olaryñ ýaranlary ýerli we daşary ýurtly bir milliona holaý ukrainaly jöhidi öldürdi, hemmesi diýen ýaly diriligine çukurlara gapgaryldy.
Şol çukurlardan biri bolan Kiýewdäki "Babi Ýar" şeýle bir uludy welin, iki günüñ içinde 30 müñden gowrak gurbanyñ jesedinden dolupdy.

Kommunizmiñ dargamagyndan soñ müñlerçe jöhit Ysraýyla we ABŞ-na gitdi. Emma müñlerçesi Ukrainada galdy. 2014-nji ýylyñ öwrülişigi we durgunlyk ýaly oñaýsyzlyklara döş geren medeni we dini janlanyşy herekete geçirdi.
Üstünlige belli bir derejede Sowet Soýuzyndan soñky Aşkenas jemgyýetiniñ juda intellektual we aktiwist häsiýeti saýasyna ýetildi.
Kiýewiñ birnäçe prawoslaw jemagaty we öñdebaryjy jemgyýeti bar. Ýakyn wagtda amerikan terzli jöhit jemagaty açyldy. Ýaşlar üçinem birnäçe jöhit medeni kružoklar bar.

Ukrainanyñ iñ uly ikinji jöhit jemagatyna eýe Odessada gurulan jöhit muzeýi we "Limmud FSU" jöhit ylmy-barlaglary festiwallaryna goşmaça iki "JCC" we iki jöhit kitap kluby bar.
Hasam ünsi çekýäni, ýurduñ gündogaryndaky Dinýeper jöhit jemagatydyr. Bir mahallar kommunizmiñ ganaty astyndaky ýapyk harby şäher ýerli oligarhlaryñ tagallasy bilen ukrain jöhitleri üçin resmi däl paýtagta öwrüldi.
2012-nji ýylda Ýewropanyñ iñ uly jöhit jemagat merkezi bolan 22 gatly "Menora" medeniýet we işewürlik merkezini 100 million dollara gurdular. Bina adynyñ berlen jöhit şemdanynyñ şekilindedir.

Umut ATASEWEN,
gadymydünýä taryhçysy.

@atasevenoffica

Şenbe, 23.09.2023 ý.