Dostlar / hekaýa

DOSTLAR

Haýsydyr bir gün, niredenem bolsa bir ýerden gelip, nirädir bir ýere barýan dosty, dostunyň ýanyna sowuldy.
Gelse, melleginde ýempik aýagyny süýräp, baglaň aşagyny gyrçap ýör.
Salam-helik.
Hal-ahwal.
-Öýe girä:li, bolmasa?!
-Jykk. “Aýagüsti degäýin” diýdim.
-Geç onda, sekä! Dyz ep!
Oturdylar.
-Kofe, çaý? Ýa pil?
Öý eýesi degişdi.
-Sendenwir gyzyl dil,-diýip myhman, degişmäni alyp göterdi. Soňam üstüne goşdy:-şo bolar örän jaý.
Ýylgyrdylar.
-Baglar nähili?
Gelen, mellege ümledi.
-Meýwelermi? Ýetişdi.
Näçe ýyl bäri ýaşap ýör. Şo ýyllaňam altysyndan galany şuň bilen kelte tirkelen. Bir, aralykda iki ýyl gulluk diýäýmeseň. Ýöne şonda-da, şuň sözleri şeýdip “kilçertmek” häsiýeti hiç gulagyna ýakmaýar. Ýogsa, anyk bilýä. Düzüwje geplejek bolsa, bü gapdalynda gözüni ýumjukladyp, yzaly aýagyny sypalap oturan, islendik gepi isleýşiçe süňk edýä.
-Şunyň galman geçjeg-aý seň!-diýip ol, dostuna hüňürdedi.
-Nämäň?-diýip, dosty mönsüredi.
“Mydama şeýl-aý şy.” diýip ol, daşyndan syr bermese-de, içinden ýüzüni kürşertdi: “Şeýtana sapak beren ýeser. Gör-ä gepe düşmez tüntawsyran bolşuny...”.
-Nämmor-aý? Hany, sen maňa aýtsana, şy sen nämüçin çagalykdan bäri islän gepiň-ä çepbesine çöwrüp aýdýaň, isläniňem şekelad edip, dürsje nemedýäň?
-Süýji bolýa...
Ýanynda oturan keýpihonluk bilen gözüni süzende, gözüniň çetjagazlary owunjak gasyndan doldy. Şo pille oň ýüzüne äňeden munuň, oňa ýüregi awady.
“Bäh...dosam garraýjak eken-ow...öňler muň düzelmez ýeserligini, hemişeki alaýazlygyny görüp: “Kim garrasa-da şü-ýä şoňa: “Paşşol-laý, bratok, arawaňy daşrakda tigirläp gezsen-aý!” diýer ýörer-le” diýýädim...he-e-e-ý ýalançy...garrydy, garrydy, göwün garrydy, goja dagda gar galmaýyn eridi...”.
Ol uludan demini aldy. Birneme bozulanyny ýaşyrjak bolubam, gepi başga ugra sowdy.
-Bi nä dos, ýaňy gelemde sen mellekde biri bilen hümürdeşip ýören ýalydyňmy? Ýa nä, derman-därileň kellä depip, sähne deý öz-özi sarnap ýörene dönüp äpberäýdiňmi?
-Heh,-edip, dosty matallyja gülümsiredi:-hurmalam bilen gepleşýän-le.
Ol geňirgendi.
Bärisine gaňryldy-da, ýanynda oturanyň ýüzüne siňe-siňe bakdy.
Öý eýesi ýüzünden myssa ýylgyryşyny aýyrman, oňa gözüni gypdy.
-Nä, ýaman çiňerildiň welin, kellesi üýtgäýendir öýtdüňmi?
Myhman tersine döndi-de, kibtini gysdy:
-Dagam morta: “agaç bilen gürleşýän” diýseň, näme pikir etjeg-aý?-diýibem eşidiler-eşidilmez hümürdedi.
Dymdylar.
Her haýsynyň aňy öz oýlaryna gümra.
Birhaýukdan soň, myhman dillendi:
-Onsoň olar saňa näme diýýäler?
Öý eýesi, göýä bu sowala garaşyp duran dek, oň jogabyny mähetdel etmedi:
-Haýsy biri?
-Äý,-diýip, myhman sägindi-de, hasylyň agramyna ýegşerilip oturan hurmalaň hataryna bakdy:-Ine mysal üçin, ho bärkisi.
-Akyllyjammy?!
Myhman hasam geňirgendi:
-Näm-aý, sen olaň her haýsyna aýratyn adam dakdyňmy?
-Dagy nä?-diýip öý eýesi, hilebir iş gaýran dek, öz-özünden göwnühoş ýylgyrdy:-At dakman nä, hurma adam dämi?
-Hurma?! Adam?!
-Howwa, näme haýranyňy hüwwet etdiren bolýaň? Olaram özümiz ýaly Hudaýyň ýaradan janawer bendesidir-dä.
-Agaçlar, “janawer”, “bende”?!
-Bäh, kyn ýagdaý-aý! Nä dos, ýöne şowir zady sorap du:ň weli, kassetaň çeýneýämi?
Myhmanyň: “Meňkä Hudaýa şükür, neme dä weli, bü aýdyp oturan zatlaňdan çen tutsaň-a, seňki birneme nemeräk ýaly-la-how, halypa!” diýesi gelip, dili gijäp gitdi.
Diýmedi.
Kim bilýär-aý, bü görgülä dugtorlaň “aýagyňy bejerjek” diýip, näme sanjyp, näme ýuwutdyranny?!
Özi beled-ä. Olara: “kelläm agyrýa” diýip ýüz tutsaň, ilki bilen syrtyňy bejermäge başlap, babasiliňe em edýäler!
“Eý dogan, bü nämetdigiňiz bolýa-how? Men, görgüsi erwediň, bümat syrtynyň özüni duýşy ýaman zakonnyý. Siz kelläni düzediň, kelläni!” diýip gatyrgansaňam, onda olar diýýäler: “Byratok! Bize maňlaý diräp gelliňmi, inni ussa ber-de eliňi çeksene, bomy?! Şumat sennen: “nämedeliň-aý?” diýip soraýan ýog-a. Şoň üçinem gaýrat et-de bize etjegimizi etmäge meşaýyt etmesene, “bolýa” diý! Özüňem dagy-duwara bilip goýguň byratok, sammyk kelläni elmydama akylly syrtdan bejerilip başlanýannyr...”.
Onsoň bu bendänem “bejerýäs” bahanasy bilen şoň ýaly bir zat edip goýberen bolsalar, näbilýäň-aý?!
Şo sebäpdenem muň ýaly ýagdaýda, bü dos ýalyny iň gowusy ugruna kowanyň bolaýmasa...
Şu pikirleri aňynda aýlan myhman, uludan dem aldy-da, tassyklady:
-Howwa, şo Akyllyjaň! Şo saňa näme diýýä?
-“Edebiýat öldi!” diýýä.
Öý eýesi gözlerini güldürdi.
Myhman onuň henek edýänine-de, çynyny aýdýanyna-da düşünip bilmän, ýene-de uludan demini aldy.
-Mynyňa,-diýip, sägindi. Birküç sekunt oýurganybam, üstüne goşdy:-Rableň “Pantagrýuelinde” diýýämidi, şoňa meňzeş birzat?
-Heh,-diýip öý eýesi, ýüzünden aýrylmaýan ýeser gülümsiremesine kinaýa çaýdy:-Bülýoň-ow, seň war-a! Howwa. Ortaýer deňzinde gämide barýarkalar, ýunan adalary tarapda kimdir biri, agyr dem alýar-da: “Pan öldi!” diýip habar berýä. Şeýdibem adamlar, fereňgi Fransuaň horan mähnet hakdaky hekaýatynyň üsti bilen tebigatyň hudaýynyň amanadyny tabşyrandygyny eşidýäler. Şondan bärem olar tebigat babatda erkin. Çünki edeniňi ediber, o görgülini gorajak ýok bolýa...
Şu sözleri diýende dosty nämüçindir ýüzünden ýylgyryşyny aýyrdy. Alnynyň gasyny köpeldi. Birsellem dymdy. Uludan dem aldy. Soňam ýene-de öňki keşbine dolandy:
-Ýöne sen, meň bü Akyllyjamy plagiatda aýyplajak bolma, bolýamy? Hemme zat ondan öň ogurlanan...
-Haçan?-diýip, özüniň jinnek ýalam maňzyna batmaýan, ýöne diňe dostuny ugruna kowmagyň hatyrasyna edip oturan bu bimany gürrüňini myhman dowam etdi.
-Nişse. Özüniň deňsiz-taýsyz “Hudaý öldi!”-si bilen.
Myhman saklanyp bilmedi. Dostuna alaryldy.
-Näm-aý, dos, sen bü “Akyllyjam” diýýän hurmaň, “Nisşänem bilýä” diýjek bolýaňmyň-aý?
-Elbetde.
Ýene-de oň ýüzünde şo mekirje gülümsireme.
-Goýsan-aý!
-Näme “goýsana”?! Meň bulam gaty okumyş-ow, bilseň. Ine mysal üçin, sen bütin ömrüňe näçe kitap okadyň?
Myhman iňkise gitdi.
Gör-ä, muň berýän soragyny!
“Dogrudanam, şyň kellesine derman-därisi çalak-çulak nemeden bolmaly. Sewäp diýseň, heý, seriň sag bolubam, özüň ýaly nemeden, “neme” diýip sorap bolarm-aý? Neme diýip...“näçe kitap okadyň?” diýen bolşuny görýäňmi? Özem: “bütin ömrüňe”...”.
Ol jogap bermek üçin kükregini howadan doldurdy.
Ýeri, näçe diýseň, dogry boljag-aý?
Göniňden gelip: “bolaýsa, bäş-on” diýeniň ýagşymy?
Ýa-da: “pesinden üç-dört ýüz-ä ba:dyr-la” diýip, gümmük-sümmügräk çypdyran ýaly edip, myny başyňdan sowanyň ibalymy?
-Elli,-diýip ol öwhüldedi. Içindenem oýlandy: “Saňa-da dä, maňa-da. Pygammer söwdasy bolýa, şy”.
Dostunyň ýylgyryşyndaky kinaýa hasam çuňaldy.
-A meň bü Akyllyjam bolsa, men näçe kitap okan bolsam, olam şonçany.
-A goý-a!
Myhman haýran galdy.
-Näme, edil şy, biziň kitaby elimize alşymyz ýaly, eline alýa-da okaberýämi?
Dostunyň özüne garaýan teýeneden püre-pür nazarynda ol: “Dos batyr, başarmasaň ýaňsylajak bolup azara galmasana. Oňaraňog-a!” diýen manyny okady.
Nazaryny sowdy.
-Elbetde beýle däl. Özüm okaýan-da, soňam bulamma aýdyp berýän.
-Onsoň?
-Onsoňy şo. Olary ekenime ýene-de bir aýdan müçe dolýa. Şo müddetiň içinde-de olar meni diňläp-diňläbem şeýle netijä gelen bolaýmasa. Ine şuwunjyk Akyllyjam maňa, düýbüni ýumşadyp ýörkäm, birdenkä, sende ýok mende, şeý diýdi göweräýdi. “Edebiýat öldi!”. Menem onsoň edil şü ýaňky seniňki ýaly aňk-taňk boldum-da, soradym: “Nämüçin?”. Onda o jogap berýä: “Soramak nämä gerek? Öz-özünden düşnükl-ä...”...
-Bäh,-edip myhman, ýeňsesini gaşady. Ýöne geplemedi.
Öý eýesem şeýtdi.
Ikisem, göýä, öý eýesiniň “Akyllyjam” diýýän hurmasynyň bärligine ýöräp geläge-de: “Näm-aý aňalyşyp otyňňyz-aý? Wäpşe-to özge birine beýdip, bezpriçin tiňkäňi dikip otummak safsym nepriliçno. Şonywir bilýäňizmi? Ýa, ikiňem wäpşe ku-kuwmy?” diýmegine garaşýan ýaly, bolup oturyşlary...
Birsalymdan soň, myhman beýdip dymşyp oturmakdan ýadadymy nämemi, ýerinden turdy:
-Bor, dost. Men-ä nemetjek...gaýtjak. Mazaly, ýagdaýyň ganymatdygyny gördüm. Ynjaldym. Hoş onda!-diýip ol, köçä ýöneldi. Ýöne birki ädim ätdi-de, aýak çekdi. Yzyna aýlandy. Iki ernini gulagyna ýetiräýjek bolup ýyrşardy-da, mellekdäki baglara garşy goluny salgady:-Sizem hoşuňlar!
Köne dostlar düşünmeklik bilen, syrlyja-ýürekdeş ýylgyryşdylar.
Hoşlaşdylar.