Tort çekişmesi

TORT ÇEKIŞMESI

Megerem köpiñiziñ ünsünden sypan bir mesele on ýyl bäri ABŞ-nyñ üns merkezinde: Tort bişirtmek! Özem bu çekişme gutararly däl...
Bu meseläniñ üstünde durup geçjek, ýöne ilki Türkiýede bolup geçen şuña meñzeş hadysany - Din işleri ministrliginiñ kararyny ýazaýyn:
"Diyanet TV"-de berilen “Diyanet'e Soralım” atly gepleşikde Täze ýyl bilen baglanyşykly dürli soraglara jogap berildi:
Täze ýyl baýramçylygyny belleýänlerden tort zakaz alýan bir telekeçiniñ soragy şudy:
"- Arça agaçly, Noel babaly tort zakazlary gelýär. Etsemmikä, etmesemmikä, bilemok. On iki sany zakazym bar. Ýa yzyna gaýtarsammyka?"
Sowaly jogaplan Din işlerini ministrliginiñ Ýokary guramasynyñ hünärmeni Fatih Mehmet Aýdynyñ jogaby şu boldy:
– Yslamyñ gadagan eden zadyna kömek etmek, goldaw bermek jaýyz däl. Hristianlar öz baýramyny belläp bilerler. Olar nireden alsa şondan alsyn, emma bir musulman olaryñ Noellerine ýardam berip biljek görnüşde hereket etmeli däl we ryskyny başga ýerlerden gözlemeli. Başga ýagdaýda tort bişirmekde hiç hili päsgelçilik ýok, emma munh Noel üçin we Noeliñ şekilleri bilen bezäp satmak yslama gelişjek, ýaraşjak zat däl."
Tortçy diýýär: Täze ýyl!
Dini işler düşünýär: Noel!
Isa pygamberiñ (a.s) doglan gününi yslamyñ gadagan edenini nirden çykarýarkalar? Ýeri bolýar-la, kelle bulaşyklygyny owarrama salalyñ! Dini işleriñ beren jogabynyñ meñzeşi ABŞ-nyñ Kolorado ştatynda-da bolup geçdi.
2012-nji ýyl. Nika gününi bellemek islän iki erkek jübüt tortçy Fillipsden "gomoseksual nika dinimize ters bolandygy üçin size tort taýynlap biljek däl" diýeni üçin Koloradonyñ raýat hukuklary komissiýasyna (CCRC) arz etdi:
"- Köpçülige önüm satýan bu söwda nokady deñ tutmazlyga garşy kanuny bozupdyr.”
Tortçy Fillips bolsa öz tutarygyny din we wyždan azatlygy hökmünde görkezdi.
CCRC derñew işini açdy, subutnamalary adminstratiw hukuk edarasyna ugratdy. Komissiýa jübütiñ raýatlyk hukuklaryñ bozulandygy netijesine geldi.
Tortçy Fillips appilýasiýa ýüz urdy: "Tort edip etmezligim meniñ wyždan azatlygym!"
Emma Koloradonyñ Appilýasion sudy CCRC-nyñ kararyny dogry hasaplady. Tort bişirmegi ne sungat we ne-de wyždan azatlygyna degişli hasaplady. Oña 500 dollar jerime saldy.
Mesele bu gezek Koloradonyñ Ýokary suduna ýetirildi. Emma sud bu işe seretmekden ýüz öwürdi!
Dawaly iş 2017-nji ýylda ABŞ-nyñ Ýokary sudunyñ ünsüne düşdi we näme bolsa şundan soñ boldy.
Ýokary sud işe seretmäge nämüçin karar berendigini şeýle düşündirdi.
"- CCRC karara gelende dini tarapdan bitarap seretmändir. Gulçulykdan, Holokostdan söz açyp, tortçy Fillipsiñ dinine hormat goýmandyr!"
Jedel birdenkä tersine öwrüldi: Adamlar başga birine zyýan ýetirmek üçin dini ulanýarmy, ulananok?

• HRISTIAN ILDEŞLER

ABŞ-da jedeller häzirem dowam edýär. Nägilelik bildirenleriñ pikiriçe sud diñe tortçy Fillipsiñ dini ynanjyny berjaý etme erkinliginiñ üstünde durupdy!
Suduñ dokuz agzasyndan ikisi karara garşylyklaýyn goluny goýdy:
"- Fillips islän zadyna ynanyp biler, emma ştatda iş ýöretjek bolsa, dini ynanjynyñ üstünden hereket etmäge haky ýok!"
"- Adamyñ saýlap alan ynanç we ybadat etme azatlygy üçünki tarapa agram salmaly däl."
"- Din jemgyýetçilik durmuşynda başgalaryny hakly ýa-da haksyz çykarmakda ulanylýan ýagdaýlary döredip bilmez."
Karardan soñ Koloradoda gülçiden başlap çörekçä çenli käbirleri "dinimize ters" diýip, tortçy Fillipsiñ ýolundan gitdi.
Özlerine tort edilmejegini bilýänlerem Fillipsiñ dükanyna gidip, tort zakaz edip, "ýok" jogabyny alansoñam, gidýärler-de, suda arz edýärler!
Garşylyklaýyn dawalar barmak büküp sanardan kän. ABŞ-nyñ Ýokary Sudy çykaran kararynyñ nämelere ýol açandygynyñ üstünde erbet-erbet hyrçynyny dişläp oturýan bolsa gerek...
Ýagny:
Bir tarapda Din işleri ministrligi Täze ýylda ýa-da Noel baýramynda tort bişirtmegi jaýyz hasaplanok.
Başga bir tarapda koloradoly tortçy Isa pygamberiñ (a.s) ynanjyna uýmaýar diýip hasaplanlaryna tort bişirip berenok.
Çykalga ýoly nirede? Dini işler ministrliginiñ fetwasyna hristian ildeşlerimiz nägilelik bildirip arz etse, Konstitusion sudumyz näme karara gelerdikä eýse?
Konstitusiýasynda "demokratik, dünýewi we sosial hukuk döwleti" diýip ýazylan ýurtda Dini işler ministrligi beýle fetwa beribilermikä?
Bu meseleleriñ üstünde pikir alyşmagy ýatdan çykardyk...

Soner ÝALÇYN.

"SÖZCÜ" gazeti, 04.01.2022 ý.