"Eje"-den añyrda söz ýok

"EJE"-den AÑYRDA SÖZ ÝOK

Bolar-bolmaz sözleriñ türkmeniñ sada, arassa çeper diline aralaşyp, siñip barýandygyna içimi tutup, gynanyp ýörenime ençe ýyl dolandy. Bir zady akyl terezisine salyp, saldamlap görsem-de, sebäbine göz ýetirip bilmän ýörün. Türkmen halkynyñ öz dürdäne sözleri bar bolsa-da, haýsydyr bir nadanyñ, sowatsyzyñ dilinden duzsuz-tagamsyz söz çyksa, onuñ gerimi giñelýär-de gidiberýär. Ýaşlaryñ sözleýiş diline basym siñýär. Manydan mahrum "Daş ederin!", "Aýtdym dämi, hä" ýaly sözler sanardan agdyklyk edýär. Iñ ýamany-da, çagalara Myrjyn, Çüýjük, Tüküjik, Dygdy, Matdy, Haşan, Paşşy, Myşşyk ýaly atlar köp dakylýar. Şeýle atlar soñky onýyllyklarda döräp, "adamyñ çyn ady, ýalan ady" diýlip başlandy. Ol-a adam, haýwandyr zatlaryñ-da ýalan ady bolmaýar. Onsoñ şol ýalan at ýaýrap, çyn ady unudylýar. Ýalan atlylar ýetginjek ýyllaryna ýetýär. Murt ýeri garalýar. Ýalan adyndan nägile bolýar. Köpçülikde utanýar. Adam gojalanda-da, ýalan ady kesip taşlap bolmaýar. Ol at ömür bilen dalaşýar. Diñe baky dünýä ugradylanda çyn ady aýat-töwiriñ yzyndan ýatlanýar. Ýalan at ýelmeşen adamlar ogul-gyzyna çyn adyny aýtmalydyr (Ýaradana amanady tabşyranda çyn adynyñ bilinmesizligi mümkin).
"Näne" sözüni 1964-nji ýylda, birinji gezek Nebitdag şäherinde, Berdi Aşyrgulyýewiñ öýünde eşitdim. Oguljyklary "Näne-de-näne" diýşip durlar. Eje sözüniñ "näne" sözi bilen çalşylandygyna düşünsem-de, "näne" sözüniñ näme many añladýandygyby bilmedim. Şonda çemini tapyp, Berdiden:
- Bi, "näne" sözi näme many añladýar? - diýip soradym.
- Seniñ dünýeden habaryñ ýog-ow, bu söz tutuş şäheri gaplap aldy. Ýaş eneleriñ çagalarynyñ eje diýýäni ýokdur. Hemmesi "näne" diýýändir - diýip, hezil edinip, içini tutup güldi. Ýatan ýeri ýagty bolsun, ol pahyr degişgen, alçak, şorta sözli, güler ýüzli adamdy. O bende bilen şol ýyl tanyş bolupdym. Şonuñ üçin "näne" sözüni 1964-nji ýylda eşidendigim ýadyma düşdi.
Bu söz ors dilini çala-çula bilýän ýaş enäniñ dilinden çykan bolsa gerek. Generala - ýanaral, polkownige - bolköýnek, maýora - maýur, soldata - sallat, limonada - leýmunat diýilýän wagtlary az bolmandy. Näne diýilmeginiñ hem "няня" sözünden galandygy görnüp dur.
"Eje" gudratly söz. Ene çagany dünýä inderýär. Gije ukusyny kemip, ak süýdüni emdirýär, ekleýär, saklaýar, adam sanyna goşýar. Heý-de dogran ejeñi kemsitmek bolarmy?! Herzat-da bolsa boljagy boldy. Ol söz türkmeniñ gepleşik diline girdi. Indi ýaşlara ejesine "eje" diýdirmek ýeñil düşmez. Herhal murt ýeri garalyp, jahyl çykanlar "näne" sözüniñ ýerine "eje" diýmäge çalyşsalar, dünýä deñelýän enäniñ sylandygy bolar. Ene-atany sylamak sogap işdir.

Tatar ÜÝŞMEKOW.