Partiýalaýyn žurnalistika

PARTIÝALAÝYN ŽURNALISTIKA

• Partiýaly žurnalistika, "Правда", sagçy we çepçi tarapgöý mediýa

Partiýalaýyn žurnalistika. Leningrad uniwersitetiniñ žurnalistika fakultetindäki sapaklarymyzyñ biriniñ ady şeýledi.
Şol sapakdan okadýan professory gowy görýärdim. Akýagyz, göz gözli, ak saçly, ýüzi nurana adamdy. Köplenç gülümsiräp gürlärdi.
Meni gowy görerdi. Hatda bir gezek çaý hem mürähet edipdi.
"Partiýalaýyn žurnalistika" - kommunistik partiýanyñ, partiýa ýolbaşçylygynyñ, aslynda ýeke adamyñ, ýagny, baş sekretaryñ syýasy ugurlaryny we bähbitlerini aramak manysyny berýärdi.
Şu ugurda kämahal hakykaty gizlemek ýa-da "garaşdyrmak", wagtal-wagtalam sesiñi çykarmazlyk ýa-da bilgeşleýin manipulýasiýa etmek gerek bolýardy.
Nurana ýüzli professorymyz bize bulary uzak wagtlap we düşnükli dilde gürrüñ berdi ýördi. Kelläme agram salan we ylalaşyp bilmeýän zatlarymy agzap bilmedim. Çünki şol wagt menem kommunistdim we "partiýanyñ bähbitleri, gynansak-da, meniñ üçinem hemme zatdan ilerdedi.

* * *

Men Sowet Soýuzyna giden wagtymdan bir ýyl geçip-geçmänkä Leonid Brežnew aradan çykdy. Onuñ ýerine geçen Andropowyñam ömri zordan birýarym ýyla ýetdi. Soñra bir ýyl çemesi Çernenko ýurduñ başynda oturdy. Gezek "ýaş ýolbaşçy" Gorbaçýowa ýetipdi.
Rus kursdaşlarymyñ biri meniñ "ýurda aýagymyñ düşmändigini we ugursyz adamdygyny" aýdýardy. Hawa, SSSR-e gelenimden bäri bary-ýogy iki-üç ýylyñ içinde dördünji ýolbaşçyny görýärdim.
Şol wagtam Gorbaçýowyñ iş başyna gelen başky aýlary-da, "partiýalaýyn žurnalistikanyñ prinsipleri" ýörgünlidi". Meşhur "Правда" gazetiniñ bir ony, bir muny, ýagny, çalt-çaltdan çalşyp duran ýolbaşçylary öwmekden başga işi ýokdy.
Soñra hereketlu döwür başlady. Ilki "çaltlanma" diýdiler, soñra "täzelenme", yzyndan "üýtgedip gurmak". Mediýa we çekişmeler bilen baglanyşykly tarapy-da, "aç-açanlykdy".
Indi tankyt edilmeýän hiç zat we hiç kimse ýokdy. Kommunistiki partiýadyr ýolbaşçynyñ özem gorkman-ürkmän tankyt edilýärdi. Öñki kommunistler bu ýagdaýdan ynjalyksyzdylar.
A meniñ bolsa begenjimiñ çägi ýokdy. Çünki ýigrimi ýaşymda "ýer ýüzüniñ jennetidir" diýip gelen Sowet Soýuzymda gören ähli oñaýsyzlyklarymyñ "güler ýüzli sosializm" bilen giderilmegi ugrunda soñky mümkinçilik döräpdi.

* * *

Okuwymy tamamladym. Ýolbaşçylarym meniñ Türkiýä dolanmak islegime garşy çykdylar. Ýolum Gündogar Germaniýanyñ Leýpsig şäherine düşdi.
Biziñ partiýa organlarymyzda "aç-açanlyk we üýtgedip gurmagyñ" şemalyny öwüsdirmegiñ wagty gelipdi.
Bir gezek kän azap çekip tankydy makala ýazypdym. Politbýurodan biri meni çagyryp, ilki makalamy öwüp arşa çykardy. Soñra öwgüli sözlerini agzyndan paýradyp durka, birdenem az-kem ýüzi garañkyrady, gözleri saga-çepe gaýmalady. Gürrüñiñ jygba-jygly ýeri geldi:
- Makalañ beter gowy. Emma edil häzir beýle zasy çap etmegiñ wagty däl.
Näme diýjegimi bilmedim. Birdenem nurana ýüzli professorymyz ýadyma düşdi. Köplenç gülümsiräp gürleýän, maña bir gezek çaý hem mürähet eden birmahalky goja professor. Kän wagt geçmänem Türkiýä gaýdyp geldim. Bu meniñ aslynda diñe "partiýaly žurnalistika" bilen däl, partiýadyr kommunizm bilenem hoşlaşma wagtymdy.

* * *

Öz-özüme hasaplaşyk geçip ýörkäm, SSSR-de geçiren ýyllaeynda eşiden henegim ýada düşýärdi:
Gyzyl ploşaddaky harby paradda Aleksandr Makedonskiý, Çingiz han, Napoleon özara gürrüñ edýärmiş.
Aleksandr Makedonskiý:
- Mende beýle tanklar bolan bolsa, dünýäni eýelärdim - diýipdir.
Çingiz han:
- Mende beýle raketalar bolan bolsa, bütin ýer ýüzüniñ hany bolardym - diýipdir.
Napoleon bolsa:
- Mende "Правда" ýaly gazet bolsa, hiç kimem Waterlu söweşinde ýeñilendigimi bilmezdi - diýipdir.
Soñky kursumy ahyrlaberenimde Çernobyl heläkçiligi bolup geçipdi. Biz SSSR-de ýaşaýandygymyza garamazdan bu hadysany gaty köp ýurduñ dilinden soñ-soñlar eşdip galypdyk.

* * *

Erdogan häkimiýet başyna gelenden soñky ilkinji ýyllarynda "10-15 million tiražly gazet bolaýsa" diýip arzuw edende, ýadyma ýene "Правда" gazeti düşüpdi.
"Правда" 10 million tiraža ýetipdi, 12 milliona ýeten wagtam bolupdy. Erdogan nämüçin "Kasympaşa Prawdasyny" çykaryp bilmedi? Olar ýaly tiraž hiç haçan amala aşmajak gury arzuw bolup galdy.
Emma "partiýalaýyn žurnalistikanyñ" prinsipleri birkemsiz berjaý edilýãrdi. Häkimiýetiñ, AK partiýanyñ, aslynda ýeke adamyñ, ýagny Erdoganyñ syýasatyny we bähbitlerini göz öñüne tutmagy hökmanydy.
Şu ugurda kämahal hakykaty gizlemek ýa-da "garaşdyrmak", wagtal-wagtalam sesiñi çykarmazlyk ýa-ds bilgeşleýin manipulýasiýa etmek gerek bolýardy.
Şol ýerlerden şu ýerlere geldik. Bizdäki birnäçe gazetiñ (diñe gazetleriñ gürrüñini edemok) ady "Правда" däl, ýöne edýän işi bir. Üstesine diñe häkimiýetiñ tarapdarlygyny edýän sagçy mediýa däl, özüne "oppozisiýa" adyny berip öñe çykanlaram köplenç "partiýalaýyn žurnalistikany" ýöredýär. Olaryñam hakykat bilen baglanyşygy ideologiki we syýasy süzgüçlerden geçýär.
Käbiri gulaga ýakymly köp gowy zatlary aýdýar we ýazýar. Işgärleri, žurnalistleri, spikerleri hem özüneçekiji. Köplenç gülümsiräp gürleýän, maña bir gezek çaý hem mürähet eden birmahalky goja professor göz öñümden gidenok...

Hakan AKSAÝ.

@AksayHakan
aksayhakan@gmail.com

"T24" internet gazeti, 04.05.2024 ý.