Siz türkmençe bilýäñizmi?

SIZ TÜRKMENÇE BILÝÄÑIZMI?

Bu sowalyñ sizi geñirgendirmegi hem ähtimal. "Elbetde, aýtjak bolýan pikirimizi başga dilde däl-de, türkmençe beýan edýäs ahyryn" diýip, bada-bat jogap bermegiñiz hem mümkin. Ýöne bu entek dili kämil bildigiñ däl ahbetin. Ata-babalarymyzyñ asyrlardan-asyrlara, nesillerden-nesillere geçirip gelen "Ýigidi gep urşundan tana" diýen pähimi bar. Hut şu pähimde jaýdar nygtalşy kimin, adamy gepleýşinden, ulanýan sözlerinden çen tutup, onuñ neneñsi adamdygyny, öz ene dilini niçiksi bilýändigini anyklamak mümkin diýsek biz bilen ylalaşsañyz gerek.
Öñräk awtobusda barýarkak gapdalymyzda duran iki sany kişi öz aralarynda durmuş aladalary barada gürrüñ edýärler. Olaryñ biriniñ "Men-ä howlumyzdaky goş-golam goýýan jaýymyzy döwüp, indi onuñ ýerine hammam gurjak bolýaryn" diýip, beren gürrüñi bizi biparh goýmady. Eýsem "jaý döwülýär" diýilmän "ýykylýar" diýilýär ahbetin. Käbir adamlaryñ şeýle hörpli söhbetlerini diñläniñde olaryñ gaýry dillerde pikirlenip, şol pikirlerini hem şo bada türkmenç beýan etjek bolup, göz-gülban ýagdaýa düşüşlerine haýpyñ gelýär. Haýpyñ gelmez ýaly hem däl. Gynansagam, şeýle hadysalara köp gabat gelinýär.
Harby bölümlerde bolanyñyzda "Ýaş esgerleriñ kasam kabul edişligi bolýar" diýilýänine belki, özümizem duş gelen bolmagyñyz ähtimal, hormatly okyjylar. Hatda käbir galamgärler hem metbugat sahypalarynda çykyş edenlerinde "N-nji harby bölümde ýaş esgerler kasam kabul etdiler" diýip ýazýarlar. Eýsem kasam kabul edilmän kasam edilýändigini, ýagny ant içilýändigini aýratyn ýanjap oturmanymyzda hem düşnüklidir.
Elbetde, şeýle sözleriñ sanawyny uzaltsañ uzaldyp oturmaly. Ýöne biz türkmen dilimiziñ örän baý hem kämil dildigini aýratyn nygtamak bilen öz ene dilimize parhsyz garalmagy bolsa ötülmejek hata diýip düşünýäris. Öz ene diliñi kämil bilmek, ony ýeterlik derejede ulanmak babatda gürrüñ açylanda ýurdumyzdaky edaralaryñ, kärhanalaryñ, guramalaryñ, harby bölümleriñ iş dolandyryşynda resminamalaryñ we iş kagyzlarynyñ doldurylyşyna hem ünsi çekesimiz gelýär. Dogrusy, totalitat imperiýanyñ höküm süren ýyllarynyñ dowamynda türkmen diline ünsüñ peselendigini boýun alalyñ. 1990-njy ýyluñ 24-nji maýynda "Türkmenistanyñ Dil hakyndaky" Kanuny kabul edilenden soñra ruhy hem milli baýlygymyz bolan ene dilimize uly üns berlop başlanandygy guwandyryjy ýagdaý. Hut şol taryhy kanun çykandan soñra ýurdumyzyñ çäginde ýerleşýän edara-kärhanalarda, guramalarda we harby edaralarda resminamalary we iş kagyzlaryny doldurmakda döwlet dilimiz bolan türkmen dili has giñ ulanylyp başlandy.
Elbetde, bilşiñiz ýaly, resminamalarda ýa-da iş kagyzlarynda hakykat ýüzündäki ýagdaý doly suratlandyrylyp, köpsözlülikden gaça durlup, aýdyljak bolunýan pikir gysgadan manyly ýazylmaly. Iñ esasy-da beýan edilýän pikir aýdyñ bolup, getirilýän deliller takyk bolmaly. Emma, gynansagam, resminamalaryñ we gazetlerde çykýan makalalaryñ köpüsinde gereginden artykmaç sözleriñ ulanylýandygyny belläp geçesimiz gelýär. Meselem, arza ýazylanda ony ýazýan adamlaryñ käbiri: "Ýagny şu arzany ýazmak bilen men sizden haýyş edýärin" diýip, ondan soñra öz diýmek isleýän pikirini getirip başlaýar. Elbetde, bu sözleriñ arza dahylly ýeri hem ýok. Eýsem by gerekmejek jümleler diñe ony ýazýan adamyñ dil medeniýetiniñ ýabygorludygyny görkezmeýärmi näme?!
Edaralaryñ, kärhanalaryñ, guramalaryñ we harby bölümleriñ öz işgärlerine berýän kepilnamalaryna hem ünsi çekesimiz gelýär. Şol kepilnamalaryñ käbirinde sözlemiñ başyndan "Berildi şu kepilnama" diýip, soñra onuñ kime berlendigini we onuñ hakykatdan hem şol edarada işleýändigi ýazylýar. Bu gaýry dilde ýazylan resminamalaryñ we iş kagyzlarynyñ türkmençe gönümel terjimesidir.
Ýeri gelende aýtsak, Polisiýanyñ ýol gözegçiligi gullugynyñ işgärleriniñ hem resminamalary doldurmakda örän sowatly bolmalydygyny nygtasymyz gelýär. Sebäbi olar gulluk borçlaryny ýerine ýetirýärkäler her gün köçe-ýol hereketiniñ kadalaryny bozan onlarça sürüjini saklaýar. Olaryñ hersine hem jerime tölemek üçin resminama dolduryp bermeli bolýar. Köpçülik bilen işleşmeli adamlaryñ bolsa sowatly, medeniýetli bolmagy ilkinji zerurlyk. Edaralaryñ, kärhanalaryñ we harby bölümleriñ işgärleri bilen resminamalary we iş kagyzlaryny sowatly doldurmak boýunça ýörite okwlar geçirilip durulsa, ol oñyn netijesini bererdi diýip pikir edýäris.
Ene dilimiz - biziñ baýlygymyz. Öz ene dilimizi talabalaýyk öwrenmek we ony kämilleşdirmek bolsa her bir türkmen üçin parzdyr.

Soltanýaz ŞAÝYMOW.

"Esger" gazeti.