Türkmen dili güni

TÜRKMEN DILI GÜNI

Türkiýede ýaşaýan Owganystan türkmenleri ilkinji gezek 24-ji sentýabrda öz ene dilleriniñ gününi dabaraly ýagdaýda belläp geçdi.
2002-nji ýylyñ başynda Owganystanda gurlan respublikanyñ kabul eden täze konstitusiýasynda türkmençe türkmenleriñ ýaşaýan ýerlerinde ýerli-resmi dil yglan edilipdi we her ýylyñ 24-nji sentýabryny Türkmen diliniñ güni hökmünde bellemek kanunylaşdyrylypdy.
Şol wagtdan bäri 24-nji sentýabr Owganystanda yzygiderli ýagdaýda Türkmen diliniñ güni hökmünde bellenip geçilýärdi, emma Taliban häkimiýet başyna gelenden soñ hemme zat çepbesine çöwrüldi.
Türkmenleriñ köpçülikleýin ýaşaýan Zeýtunburny raýonynda geçirilen dabarada Owganystan türkmenleriniñ öñdebaryjy syýasatçylary, raýat-jemgyýetçilik guramalarynyñ ýolbaşçylary çykyş edip, türkmen dilini gorap saklamagyñ ähmiýetine üns çekdiler, ýaş gyzlar al-elwan geýnip, türkmen dilinde goşgy okadylar.
Türkiýede ýaşaýan türküstanlylar, aýratynam Owganystan türkmenleri dillerini gorap saklamak boýunça uly kynçylyklar bilen ýüzbe-ýüz bolýarlar.
Türkmen dili bilşiñiz ýaly, türk diline azeri dilinden soñ iñ ýakyn dil. Türkmençe bilen türkçäniñ arasynda şeýle bir meñzeş söz kän söz kän welin, käte aýyl-saýyl etmek kyn, munuñ özi iki derýanyñ bir sepgitde birigip, biri-birine garyşmagy ýaly eriş-argaç bolup gidipdir.
Türkiýede ýaşaýan türkmenleriñ dil boýunça duş gelýän ýene bir kynçylygy bolsa, öz dillerinde hiç hili neşiriñ ýa-da bilim ojagynyñ bolmazlygydyr.
Bu ýurtdaky türkmenleriñ bilim alýan we gepleşýän dili türkçe. Şol sebäpli-de, türkmen dili hemme taraplaýyn alanda, hatda öýlerde-de türk diline garşy örüsini daraldýar we durabara sahnadan çekilýär.
Häzir Türkiýedäki türkmenleriñ agramly bölegi türkçe-türkmençe garyşyk dilde gürleýär, bu dile Owganystan ýa-da Türkmenistan ýaly alys ýurtlardan gelen garyndaşlar käte düşünmän, kösençlik çekýär.
Öñräk Zeýtunburnynda muña mysal bolup biljek gürrüñe şaýat bolupdym.
Ýetmiş ýaşly owganystanly türkmen türkmenistanly garyndaşy bilen gürrüñ edende, ýygy-ýygydan türkçe "kusura bakma" diýipdir, garyndaşy-da muña düşünmändi.
Men "bu sözüñ manysy "gaty görme" ýa-da "aýyplaşma" diýmek" diýip, onuñ dadyna ýetişäýdim.
Ýaşuly türkmenleriñ ýagdaýy şeýle bolsa, ýaşlarynyñ ýagdaýy nähilikä diýýän bolsañyz, bejit aýdyp bereýin:
Türkiýede ýaşaýan Owganystan türkmenlerinden otuz ýaşa ýetmedikleriniñ aglabasynyñ türkmen dilini hiç hili bilmeýändiklerini aýtsak, öte geçdigimiz bolmasa gerek.
Elbetde, muña degişliler 1982-nji ýyldaky göçhä-göçlükde gelen türkmen maşgalalarynyñ çagalary, ýagny, Türkiýede doglup, önüp-ösenler.

Türkmenler Türkiýede medeni taýdan barha assimilleşip barýanam bolsa, mundan hiç kim ynjalyksyzlyk duýanok.
Çagalary bilen öýde türkmençäniñ ýerine türkçe gepleşýän bir tanşym muny "Bu, biziñ üçin assimilleşmek däl, diñe türkmenlikden türklüge geçiş, netijede ikisi-de türk" diýip tutaryklandyrýar.
Elbetde, türkmen dili häzirki türk diliniñ özeni we asly. Seljuklylar we osmanlylar köşk durmuşyna geçmezden öñ çadyrlarynda türkmençe gürleşýärdiler.
Gaznalylar, akgoýunlylar, garagoýunlylaram şeýle. Şu günki günem Anadolynyñ heniz el degmedik etraplarynda, aýratynam Sögüt, Domaniç ýaly ýerlerde, Anadolynyñ käbir içerki obalarynda biziñ şu günki türkmençämiz ýaly gürleýärler.
Beýik türkolog, taryhçy Faruk Sumer "Oguzlar" atly saldamly eserinde Anadolydaky türkmenleriñ yzyny yzarlap, bulary giñişleýin ýazypdy.
Gynansak-da, Türkmenistan döwleti öz çäklerinden daşardaky türkmenler bilen hiç hili gyzyklanmaýşy ýaly, olaryñ dillerini we medeniýetlerini gorap saklamagyna-da hiç hili goldaw bermeýär. Galyberse-de 24-nji sentýabrda Zeýtunburnynda geçirilen Türkmen dili güni dabarasyna Türkmenistandan hiç hili resmi wekil gatnaşmady.
Ýogsam bolmasa, Eýupsoltandaky türkmen konsullygynyñ Zeýtunburny bilen arasy awtoulagly geleniñde, bary-ýogy 15 minutlyk ýol.
Muña derek Gazagystan, Gyrgystan respublikalary Türkiýedäki ildeşleri üçin dil kurslaryny geçirip durýar, olaryñ geçirýän medeni çärelerine sungat işgärlerini, folklor toparlaryny, resmi wekillerini ugradyp, aktiw ýagdaýda gatnaşýarlar.
Begenmeli tarapy şu: Türkiýede ýaşaýan Owganystan türkmenleriniñ hemme babatda bolşy ýaly, medeni taýdanam barha gözýetimi giñäp başlady.
Soñky ýigrimi ýylda hem Türkiýede önüp-ösen, hem Owganystandan gelen bäş müñ töweregi türkmen ýaşlary Türkiýäniñ ýokary okuw jaýlarynda bilim aldy, olardan ýüzlerçe lukman, inžener, aklawjy, polisiýa işgäri, mugallym, bank işgäri çykdy.
Bolsa-da, bu sowatly ýaşlar öz ene dillerine, urp-adatlaryna we medeniýetlerine eýe çykmaga başlady. Häzir Türkiýede şu maksat bilen gurlan onlarça türkmen jemgyýeti we fondy hereket edýär.
Bu raýat-jemgyýetçilik guramalarynyñ düýp maksady Türkiýe bilen ýürek we ruhy taýdan jebisligi pugtalandyrmak hem-de köñül birligini gurmakdyr, gelen ata watanlaryny unutmazlyk we Orta Aziýanyñ köpöwüşginli reñklerini Anadolynyñ kalbynda diri saklamakdyr.

Bir mahallar Rum diýary diýlen Anadolyny türke watan edip berenlerem şu günki Orta Aziýadan galkyp gelen türkmen taýpalary, ýagny, şu günki babadaşlarymyzyñ atalarydyr.
Şeýle bolýan bolsa, türk medeniýetiniñ özenini düzen türkmen dilini we urp-adatlaryny gorap saklamak köñlünde aý-ýyldyz söýgüsi bolan herkesiñ borjy bolmalydyr.

Esedulla OGUZ,
Türkiýeli türkmen žurnalisti.

27.09.2022 ý.

© The Independentturkish