Daniil Harms (Daniil Iwanowiç Ýuwaçýow) 1905-1942. Meşhur rus çagalar şahyry, absurdizm usulunda ýazan ilkinji rus ýazyjysy. HADYSALAR 1. MAWY DEPDER N%10 Gözleri we gulaklary ýok bir çypar adam ýaşaýardy. Saçlary bolmandan soñ oña şertli ýagdaýda çypar diýýärdiler. Agzy bolmandan soñ gepläbem bilenokdy. Hem onuñ burnam ýokdy. Hatda onuñ el-aýagam, garny, ýagrynysy, gerşi, hiç hili içgoşlary ýokdy. Hiç zady ýokdy. Kim hakda gürrüñ edilýänem düşnüksizdi. Gowsy biz ol hakda gürrüñ hem etmäli. 1937.
2.HADYSALAR
Bir gezek Orlow üwelen nohutdan aşa düşüp ölüpdir. Muny bilen Kyrylow hem ýogalypdyr. Â Spiridonow bolsa öz-özünden ölüpdir. Â Spiridonowyñ aýaly bufetden ýykylyp ölüpdir. Spiridonowyñ çagalary howuzda gark bolup heläk bolupdyrlar. A Spiredonowanyñ mamasy serhoş bolup köçä çykyp gidipdir. Â Mihaýlow saçyny daramasyny bes edipdir we parşa keseli bilen keselläpdir. A Kruglow goly dürreli hanymyñ suratyny çekipdir we aklyndan azaşypdyr. Â Perehwastowa telegrafdan 400 rubl gelenden soñ şeýle bir hondanbärsi bolupdyr welin, ony işden süderläp çykarypdyrlar. Gowy adamlar özlerini aýak üstüne galdyryp bilmeýärler. 22 awgust {1936}.
3.ÝYKYLYP DÜŞEN KEMPIRLER
Bir kempir biçak bilesigeljilikden ýana penjireden ýykylyp maýyp bolupdyr. Penjireden ýene bir kempir boýnuny çykaryp, ýykylyp helâk bolan ýañky kempire biçak bilesigeljilik bilen seredipdir-de, olam ýykylyp kül-owram bolupdyr. Soñra penjireden üçünji we dördünji, bäşinji kempir ýykylyp düşüpdir. Altynjy kempir penjireden agdarylyp gaýdandan soñ seredip durmak ýüregime düşdi-de, Malsewskiý bazaryna gaýtdym. Aýdyşlaryna görä, ol ýerde bir köre dokalan şarf sowgadam beripmişler. Daniil Harms. Rusçadan terjime eden Sylapberdi Muhamow.
Absurdizm. Gyzykly. Absurdizmiň tarapdarlary ýaşaýşy gury, netijesiz bir zat hasap edýän ekenler. Olar bu netijesiz zatdan kösenmän dynmaklygyň ýeke-täk ýoly bar diýýärler: öz janyňa kast etmek... Bu akymyň başga-da aýratynlyklary bar ekeni.
Ay yok, bu aydylan zatlaň absurd bilen baglanyşygy yok. Menem özümi absurdist hasaplayan, yone beyle pikir edemok. Kafka, Kortasar, Kamyu, Bekket, Maks Friş yaly yazyjylaryňam beyle oikir edenine duşamok. Kamyu, meselem, yaşayyşy – soň barybir aşaklygyna togalanyp gaytjak daşy zol-zol daga galdyryp baryan Sizifiň pişesi yaly bimany hasaplapdyr, yone bu gönümel öz janyňa kast etmelidigini aňlatmayandygyny yaňzydan. Oňa derek, şo işden (bimany bolsa-da), keyp alyp yaşamaga çagyryar. Belki bir gün daş togalanyp gaytmazam, soňuny kim bilyä... diyen yalyrak edyär.
Umumanam, absurd edebiyaty — bu barlygyň paradoksallygyny, gapma-garşylyklaryny görkezmek üçin onuň groteske yetirilip, çişirilip suratlandyrylmagyndan döreyär.
Edil şu yerdäki Harmsyň hekayasyndan mysal getirsek, iň birinji hekaya - adamyň gòzi, gulagy yok diyip başlaya. Absurd eserlerde hiç haçan hiç bir zada gömeltey gönümellik bn seretmeli däl (bu dokument däl ahyryn). Fiziologiyanyň barde dahyly yok. Gulagy yok - diymek hiç zady eşidenok, ya eşitmezlige salyp, dünyaden (Gazadanam, Ukrainadanam, ya Harmsyň dowri hakda gurruň gitse - 20-30-njy yyllaň tutha-tutlugyndanam) bihabar yaşap yör. Gözi yok - bu zatlara gözüni yumyany uçin. Çypar diyya – ors bolsa gerek, yone çyparlygam şertli, dökülip, saçam galmandyr... Ikinji punktda "agzy yok" diyyandir. Üç maymyn yadyňyza düşdimi?... Garaz... şeydip, daş-toweregindaki zatlara hiç hili ahmiyet berman, görmăn-bilmän yaşan adama: "şulam dünyäde yaşady, bir zatlar etdi" diyip bolarmy? Harms "bolmaz" diyen yaly edyär. Şonuň uçin onuň gürrüňini etmegiň geregi hem yok diyip, hekayany jemleyär. Grotesk çişirme. Yone reallykdan ayagyny üzenok. Hiç kimi òz janyna kast etmage-de, õzüni öldürmäge-de çagyranok. Gaytam "yaşaň!" diyyär dàmi? Yogsam name uçin muny yazsyn?
Daniil Harmsyň 37 ya 38-nji yylda yalan töhmet bn tussag edilip, uruş yyllary Leningradda dälihanada açlykdan ölendigini hem aydyp geçeyin. Sowet döwrüni küyseyànler şuň yaly wakalaram yatdan çykarmasa yagşy.
Meniňem diyjek bolanym şol. Sowet döwrüne gaydyp barasyň gelse, diňe 70-80-nji yyllar däl, komplekti bilen 30-40-y hem alarsyň. Yone, aslynda, 70-80-nji yyllaram bol-elin durmuş däl. O döwrüň nämesi gowydy diyip sorasaň, dòwrüň däl-de, yaşlygyň beryän hezilliklerini yatlap ugrayarlar. Hemem "gyzyl onluga" Moskwa gidip, henizem konserwirlenen kömelek yaly yatan Lenini görmek mümkinçiligi
Absurd biziň ýurdumyza gowy gelşerdi, tüýs absurd žanyrda ýazgylaryň döremeli mekany. Özem hakyky bolýan zatlar barada ýazarsyň, adamlar bolsa absurd diýip düşünerler. Sýurealizm diýseň hem boljak. 5-10 ýyllykda, tomusuň ortaky aýy, şäher awtobuzlaryň barsynyň aýnasyny ýapdyrdylar. Awtobuzda şonsuz hem dem alar ýaly däl. Woditel bolsa her duralgada awtobuzy saklap, ähli aýnalary ýapyp çykýardy. Hamala biziň awtobuzlarymyzyň kondisionery bar ýaly? Soň eşdip otursak, Eýrandan bir myhman gelipdirmi, awtobuzlarda kondisioner barmy diýipdirmi, garaz biziň awtobuz parkymyz kondisionerly syrajak bolşy, ine saňa absurd....
0
