Dorguş / hekaýa

DORGUŞ

Bu wa­ka kim­dir bir ag­zy­bo­şuň lak­gyl­dy­sy däl. Ýok, ýok, hut gö­zi bi­len gö­rüp, gu­la­gy bi­len eşi­den­le­riň, «Ha­kyt şeý­le bo­lup­dyr» di­ýip aý­dyp be­ren he­ka­ýa­ty.
«Ha­ky­ky at adam­da­nam üşük­li bol­ýan­dyr». Ana, ta­ry­py agyz­dan-ag­za ge­çen Dor­gu­şam tüýs şol pi­sint at bo­lan. At diý­seň kel­te kak­dy­gy bor. Ha­kyt pe­riş­de na­za­ry si­ňen çyn be­dew bo­lan ýaň­ky Dor­guş. A-how, onuň eýe­si Ha­ýyt­gu­ly çar­wa aý­dar eken: «Her ge­zek «Men şu Dor­gu­şuň üzeň­ňi­si­ne aýa­gy­my atam­da, gö­ýä­ki, Ar­şyň tag­ty­na mü­nen ýa­ly bo­laý­ýan» di­ýip. Ýog­sam Ha­ýyt­gu­ly çar­wa di­ýil­ýä­nem her­giz zy­ba­nyn­dan ga­çan ge­pi­ni ýe­re ber­ýän ki­şi­ler­den bol­ma­dyk...
Şol ge­zek da­gy diş-dyr­nak bo­lup ýyg­na­lan lük­ge baý­ly­gy el­den ar­dur­ja gi­däý­me­li eken. Şol ha­lal ma­ly-töň­ňä­ni ýe­ne gaý­ta­ryp ge­ti­ren Dor­guş bo­lup­dyr ah­be­tin. Şon­da aň­sat-aň­sat gö­zün­den çyg çy­kar­ma­ýan Ha­ýyt­gu­ly çar­wa be­de­wi­niň maň­la­ýy­na ýü­zü­ni go­ýup ham­sy­gyp­dyr. «Sen di­ňe uçar ga­na­tym, gö­rüp gu­wa­nar ja­na­we­rim däl-de, hut süňk hos­sa­ry­my­ňam oňar­ma­jak işi­ni bi­ti­ren är gaý­rat­ly päl­wan eke­niň. Sen uç­ma­hy­syň, Dor­gu­şum!» Hä-ä, hut şeý­le di­ýen Ha­ýyt­gu­ly çar­wa­nyň şun­dan soň­ra be­de­wi­ni go­wy gör­şi çe­niň-ça­kyň bol­man­dyr. Şol agyz aç­dy­ryp, «Bäý-bä, çyn­my­ka özi?!» diý­dir­ýän wa­ka gu­lak go­ýuň on­da.

* * *

...Owa­ly ebe­din­de ju­da mal­jan­ly adam bo­lan­soň Ha­ýyt­gu­ly­nyň ady­nyň yzy­na he­niz ja­hyl ýa­şyn­da­ka «çar­wa» la­ka­my tir­ke­len. Äý, bu türk­me­ni heý go­ýaý sen! Hüý-hä­si­ýe­tin­de, edim-gy­ly­myn­da, gu­jur-gaý­ra­tyn­da — sä­hel­çe üýt­ge­şik­lik ta­pyl­sa der­rew la­kam ýel­me­ýär­ler. Ana, şol la­ka­mam soň gu­la­gy­na gy­gy­ry­lyp azan aý­dy­lan wag­ty tu­tu­lan adyn­da­nam ýör­gün­li bo­lar gi­di­be­rer.
«Çar­wa çar­wa­nyň yzyn­dan on ýyl­da ýe­ter, daý­han daý­ha­nyň yzyn­dan bir ýyl­da ýe­ter, söw­da­gär söw­da­gä­riň yzyn­dan bir şap­bat­da ýe­ter» diý­len gep bar. Yh­la­sy aňyr­dan­dyr-da, el­bet­de. Ha­ýyt­gu­ly aňyr­sy ýa­rym mü­çä ýe­ter-ýet­mez wagt­da ka­ka­syn­dan ga­lan bir sü­ri goý­ny üç sü­rä ýe­tir­di otu­ry­ber­di. Ba­har ýaz­la­gy, so­wuk­da gyş­la­gy ýet­se, «Sa­nym ýü­ze ýet­ýän­çä, de­rim mü­ňe ýe­ter» di­ýip äht eden go­ýun ja­na­we­rem asyl ösüp-ör­ňäp gi­di­ber­ýän eken. So­ňam çal to­zan tur­zup örä ug­ran­da ýaý­la­la­ry gü­pür-gü­pür ses­len­di­ri­ber­ýän ýyl­ky sü­rü­si di­ýer­miň, sa­gyl­ma­ly wag­ty ge­len­de bo­gul­jy­rap, lo­gul-lo­gul se­si tö­we­re­gi gap­la­ýan sü­ri dü­ýe­le­ri di­ýer­miň... ga­raz, Ha­ýyt­gu­ly «çar­wa» ady­ny ýe­re çal­ma­dy. Ana, şol dö­wür­ler­de-de il aýt­myş­la­ýyn, onuň «jy­ny» gö­ren­de gö­zü­ni eg­le­ýän bir ýag­şy ata düş­di. Aý­lan­dy, so­rag sal­dy, aň­ta­dy, gi­dip gör­di, ahy­ram tap­dy. Gi­dip-gi­dip, ho-ol Gök­de­pä­niň ýeň­se­sin­dä­ki oba­la­ryň bi­rin­de ýa­şa­ýan, özem seg­sen­den aň­ryk aýak atan ak­sak­gal se­ýis­den şu Dor­gu­şy alyp gel­di. Ge­ti­rip ga­py­sy­na da­ňan wag­ty Ha­ýyt­gu­ly çar­wa hut og­ly bo­lan ýa­ly dy­lym-dy­lym et­di. Eý-ho, şeýt­mez ýa­ly­my nä­me! Ýy­la­nyň da­ma­gyn­dan çy­kan ýa­ly in­çe bil, bo­ýun­la­ry dim-dik, sag­ry­sy güm­me­zek­läp du­ran, aýak­la­ry bi­len ýer pe­şän­de «Haý-haý, top­ra­gyň ýa­gy­ny çy­ka­raý­ma­gyn» diý­dir­ýän, al­ma­göz ja­na­wer dur yn­ha, ýe­re ýyl­dyz ga­çan ýa­ly bo­lup.
— Nä­çä al­dyň mu­ny?!
Bu so­ra­ga Ha­ýyt­gu­ly ýe­ke söz­de ga­ty gys­ga hem düş­nük­li jo­gap gaý­tar­dy:
— Çyn be­dewiň bel­li ba­ha­sy bol­maz, adam­lar!
Soň atyň ba­ha­sy­ny so­ra­man, di­ňe: «Mü­nüp gu­wan­mak ne­sip et­sin, at ar­ka­sy gut­ly bol­sun!» di­ýip oňaý­dy­lar.
Dor­guş! Be­de­wiň ady onuň özi bi­len bi­le dö­räp­dir. Gal­kyn­jyk­lap du­ran üç­ýa­şar dor reňk at yl­la hä­zir ga­nat bag­lap gö­ge uçup git­jek gu­şa meň­zäp dur­dy.
«Ga­py­da at kiş­ňäp dur­sa toý, go­ýun mä­läp dur­sa baý­lyk, dü­ýe kük­räp dur­sa döw­let di­lär­miş» diý­le­nem ir­ret­siz çyn.
Ha­wa-da, ata-ba­ba­la­ryň bi­hal ge­pi bar­my diý­se­ne! Dor­guş asyl bir ta­ra­py­ny dag ýeň­se­si­ne di­räp, bir ta­ra­py­ny gu­ma ýa­nap otu­ran Agöý­li oba­sy­nyň çyn gu­wan­jy­na öw­rül­di ötä­git­di. Şu je­le­gaý­lar­da tu­tul­ýan toý­lar­da agyn «Agöý­li­dä­ki Ha­ýyt­gu­ly çar­wa­nyň Dor­guş di­ýen aty oz­dy» di­ýil­di dur­dy. Baş baý­rak üçin go­şu­lan­da onuň bi­len bo­ýun­bag deň­län be­dew her­giz ta­pyl­man­dy. Bu-da hiç. Esa­sy gür­rüň ine, şun­da:
Bir ge­zek — se­re­tan ýa­zyň soň­ra­gyn­da Ha­ýyt­gu­ly üç men­zil­lik ýol­dan oba­sy­na gaý­dyp gel­ýär­di. Dor­gu­şuň eýe­ri­niň yzy­na bök­de­ri­len owa­dan ha­ly hor­jun ga­ba gö­rün­ýär­di. Ho-ol gum için­dä­ki Sö­zen­li gu­ýu­sy­nyň ha­dy­my An­na ga­ra Ha­ýyt­gu­ly çar­wa bi­len şap­bat­la­şyp söw­da edip­di. El­li sa­ny ar­wa­na dü­ýe in­di şo­nuň­ky­dy. «Göw­nüň­den çy­ka­ran teň­ňä­ňi şu hor­ju­na at-da, Me­ret­gu­ly kel­tä­niň dü­ýe sü­rü­sin­den ha­lan el­li ar­wa­na­ňy sü­rüp gaý­dy­ber» di­ýen Ha­ýyt­gu­ly çar­wa gum­ly ba­ýyň öýün­de iki gün myh­man­çy­lyk­dan soň Agöý­lä do­la­nyp­dyr. «Äý, bol­sa-da gün gyz­man­ka oba aş­ýan bol­dum. Häý, bu ja­na­we­riň üs­ti tag­ty Sü­leý­man­dan kem däl-le». Ça­la ir­kil­ji­räp otu­ran Ha­ýyt­gu­ly ed-dil şu ýer­de osal gal­dy. Ýa­daw­lyk­dan be­te­rem uky bas­mar­lan­soň ol eýe­riň yzy­na bök­de­ri­len ha­ly hor­ju­nyň oza­lam in­çe­jik ýü­pü­niň pyrt edip üzü­lip, çä­ge­söw ýe­re pat edip ga­ça­ny­ny duý­ma­dy. Wah, şon­da Dor­guş hor­gu­ryp, «Eýäm, se­ret ahy­ryn, hor­ju­ny­my­zy ala­ly-la» di­ýen ala­ma­tam et­di-le. Ýö­ne kel­le­si­ni eýe­re deg­räý­jek bo­lup ir­kil­ji­räp otu­ran eýe­si äw­me­di. Ha­çan-da, öýe ba­ryp at­dan dü­şen­de Ha­ýyt­gu­ly çar­wa bir «I-i» et­di.
— Wah-eý, keý­wa­ny, hor­jun-a ga­çyp ga­la­na meň­zeş. Ha­lal­ja za­dy­myz ar­dur­ja gi­di­be­rer­mi­kä in­di?! — di­ýip, bir bu­du­na şap­bat­la­dy.
Aýa­ly Gül­je­re­nem:
— Wah-eý, ol-a bol­man­dyr, ka­ka­sy. Ýe­le-ýel­ken, gü­ne-gal­kan bol­nup ýyg­na­lan mal-dün­ýä şeý­dip bir bi­gä­nä ne­sip edä­ýer oguş­ýa — di­ýip ag­lam­jy­ra­dy. Ag­zy ýet­di­gin­de­nem:
— Jan Hu­daý, bir yn­sap­ly ben­de üs­tün­den ba­ryp, «Ýi­ti­giň eýe­si ses­len­sin» diý­sin-dä her­nä — di­ýip, gud­ra­ty güýç­lä my­na­jat edip ug­ra­dy.
Geň gal­ma­ly, ga­py­da­ky gar­ry tu­duň in­çe­jik şa­ha­sy­na ça­la il­te­len Dor­guş äh­li gür­rü­ňe dü­şün­ýän ýa­ly il­ki bir hor­gur­dy, so­ňam aýak­la­ry bi­len ýer pe­şäp ças­ly kiş­ňe­di. Onuň bol­şy, gö­ýä­ki «A-how, yn­san ben­de­le­ri, şol hor­ju­nyň ni­re­de­di­gi­ni men­den so­raň ahy­ry!» diý­ýä­ne meň­zeş­di. Ýö­ne elem-dert­le­ri öz­le­ri­ne ýe­tik öý eýe­le­ri oňa ün­sem ber­me­di­ler. Bol­ma­ja­gy­ny bi­len be­dew bir seg­rän­de uýa­ny bo­şat­dy. Şon­da­nam oba­nyň gaý­ra­sy­na uzal­ýan ýol­dan ýel­den ýüw­rük bo­lup gü­pür­däp git­di. Eger Dor­guş sä­hel­çe gi­jä ga­lan bol­sa...
«Og­ra mal köp» diý­le­ni. Ça­ňa ça­la ga­ry­lyp ýa­tan ha­ly hor­ju­nyň üs­tün­den Sa­ry küm­sü­giň ýo­lu­nyň dü­şäý­şi­ni diý­se­ne! Gök­dä­ki di­le­gi ýer­de gow­şa­na dö­nen küm­sük he­zil­ler edip hor el­le­ri­ni ow­ka­lap hor­ju­na to­pul­dy. Da­gy nä! Bes­se-bes­se gy­zyl-ýa­şyl gül sal­nyp do­ka­lan beý­le hor­ju­ny ýö­ne-mö­ne adam gö­te­rer­mi eý­sem? Iki gö­zem ga­ba­ryp dur özem. Haý, hem­me­si teň­ňe bo­laý­sa da­gy ýag iýip, ýa­la­ňaç ýa­ty­ber­me­li bor-ow! Eli eg­ri­li­gi bi­len ile-gü­ne uluk­jyn aç­dy­ryp ýö­ren­soň «küm­sük» la­ka­my bi­len pis­len­ýän og­ry gy­zyl hor­ju­ny gör­mä­ge-de how­lu­gyp, «Hop» edip eg­ni­ne at­dy. Ýa­ňy bir bäş ädim ädip-ät­män­kä-de...
Il­ki-hä, ho-ol aňyr­dan ok ýa­ly aty­lyp gel­ýän at onuň zäh­re­si­ni ýar­dy.
«Bo­şa­nan­dyr-la jü­re ge­tir­miş, de­ňim­den ge­çip gi­der» di­ýip oý eden Sa­ry küm­sü­giň ça­ky çyk­ma­dy. Ol gel­şi­ne om­zy bi­len og­ry­ny ka­kyp goý­be­ren­de, hor­jun hon­da aty­lyp düş­di, og­ry­ny­ňam ag­zy gum gar­ba­dy. Dor­guş ha­ly hor­ju­nyň üs­tü­ne öň aýak­la­ry­ny goý­dy du­ru­ber­di. Eger ýe­ne go­laý­laş­ma­ga milt edäý­se og­ry­ny ha­ty­la­dyp diş­läp, çaň­ňa­la­gy ça­şar ýa­ly edip zy­ňyp goý­ber­je­gi­ni be­de­wiň göz­le­ri aý­dyp dur­dy.
— Pah, pah, sen at däl­siň, adam­syň!
Gü­pür-ta­pyr­ly­gy gö­rüp, hol aňyr­da ýan­dak ça­pyp ýö­ren ýe­rin­den kät­me­ni­ni taş­lap yl­gap gaý­dan An­nak aga Dor­gu­şuň boý­nu­ny sy­pa­la­dy. Ni­ýe­ti-pä­li dü­züw ada­my ta­nan be­dew mü­ji aşy­gy ýal­jak kel­le­si­ni ta­law­la­dyp, ça­la­ja hor­gur­dy. Ha­ly hor­ju­ny ýer­den gal­dy­ryp, çaň-to­za­ny­ny ka­kan An­nak aga ony Dor­gu­şuň eýe­ri­niň üs­tü­ne taý­lap at­dy. How­luk­man deň­le­di, gaç­maz ýa­ly et­di. So­ňam atyň sag­ry­sy­na kak­dy:
— Bar, ja­na­wer, ha­lal za­dy hak eýe­si­ne gow­şur.
Aty­nyň bol­şun­dan, bo­şa­nyp gaý­dy­şyn­dan bir hik­me­ti sy­zan Ha­ýyt­gu­ly çar­wa-da bu wagt bär­li­gi­ne haý­dap gel­ýär­di.

Gur­ban­na­zar ORAZ­GU­LY­ÝEW