Sürgüne ýollanan Ebu Zer ahlagy!

SÜRGÜNE ÝOLLANAN EBU ZER AHLAGY!

Hezreti Aly (r.a) Hezreti Pygamberimiziñ (s.a.w) hem şahsy kätibi, hem wahyý kätibidir. Hudeýbiýede baglaşylan şertnamanyñ tekstini-de ýazan kişidir. Ol Käbedäki butlary kül-uşak eden, köp sanly gazalara we seriýelere (pygamberiñ gatnaşmadyk harby hereketleri) gatnaşan we pygamberimiziñ (s.a.w) baýdak göterijisi bolan adam. Uhud we Huneýn urşunda ýaralanandygyna garamazdan Hezreti Pygamberi (s.a.w) bütin güýji bilen gorapdyr. Oña "Ylmyñ gapysy" diýip at berlipdir. Yslam mezhepleri taryhçysy, Muglanyñ Sytky Koçman uniwersitetiniñ gurujy rektory professor Ethem Ruhi Fyglaly halypamyz Dini işler ministrliginiñ neşir eden Yslam ensiklopediýasynyñ "Aly" maddasynda şeýle ýazýar: "Beni Saide howlusynda jemlenen ensarlar we muhajirler Hezreti Ebu Bekiri (r.a) halyflyga saýlansoñlar, Hezreti Aly oña Hezreti Patmanyñ alty aýdan soñ aradan çykýan wagtyna çenli biat etmändir. Hezreti Alynyñ halyflykda gözüniñ bolup-bolmandygy meselesi ýa-da Ebu Bekiriñ halyflyga saýlanmagynyň başdansowmalyga salynmagy sünniler bilen şaýylaryñ arasynda iññän jedelli meseledir. Emma ýagdaý nähili bolanda-da Ebu Bekiriñ halyflyga saýlanmagyndan soñ halyflyga talaş etmeýşi ýaly, Ebu Bekire biat eden sahabalar-da halyf saýlawynda şaýylaryñ öñe sürşi deý na:s arkaly bellenmek ýa-da mirasdüşerlik faktoryny göz öñüne tutmandyr. Оlar Еbu Bеkiri ösüр bаrýan ýаş yslаm döwlеtiniñ gorаnmаk wе giñеlmek işlеrini оñarybiljek, аgzybirligi wе düzgün-tertibi gоrabiljek ukуbyny, kurеýşe dеgişliligini, ýаşy wе tejribеsi bilеn töwerеgindäkilere özüni sylаtdyryşy, уslamy ilkinji bоlup edеnligi wе Rеsullalanyñ iñ ýаkyn еgindeşi bрlmagy ýаly аrtykmaçlyklaryna еsaslanyp, hаlyf saýlaрdyrlar".

• IKI HALYFYÑ ÖLÜMI

Görlüşi ýaly birinji iki halyfyñ saýlawynda orta atylan tutum syýasatyñ bähbidine edilen. Ebu Bekir iki ýyl halyflyk edipdir. Saglyk ýagdaýy ýaramazlaşyp ugranda, ýerini Hezreti Omara (r.a) tabşyrmak isleýändigini ýakyn egindeşlerine aýdýar we oña biat edilmegini Mesjidi-Nebewide (pygamber metjidi) köpçülige mälim edýär. On ýyldan gowrak wagt halyflyk eden Omar Mesjidi-Nebewide hanjarlanyp, agyr ýaralanýar. Ol ýerine geçjek kişini kesgitlemek üçin alty sahabanyñ (Hezreti Aly, Osman, Abdyrahman ibn Awf, Sad ibn Ebu Wakgas, Talha ibn Ubeýdulla, Zubeýr ibn Awwam adyny berýär we bu kişileriñ jemlenip, aralaryndan birini halyf saýlamaklaryny isleýär. Hezreti Omaryñ ölüminiñ yzyndan topar Osmany halyf saýlaýar. Şaýylar Omaryñ we Osmanyñ halyflygyny ykrar etmeýär. On iki ýyllap halyflyk eden Osmanyñ döwri gapma-garşylyklar, bulam-bujarlyklar bilen doly wagtdyr. Onuñ ýöreden syýasaty, ýakyn garyndaş-doganlaryny ýolbaşçy wezipelere bellemegi, garyndaşlarynyñ ýalñyş eden işleri habar berlende olary gorajak bolmagy... uly nägilelikleriñ döremegine sebäp bolýar. Kufeden, Basradan, Müsürden gelen topalañçylar Osmanyñ öýüni gabaýar we birnäçe güne çeken gabaw Osmanyñ ölümi bilen soñlanýar. Mundan soñ muhajirleriñ we ensarlaryñ belli-başly adamlary jemlenip, Hezreti Alynyñ halyf bolmagyny isleýärler. Hezreti Aly muny kabul etmek islemese-de, köpçülik aýak diräp duransoñ halyflygy kabul etmeli bolýar.

• EMEWI DINASTIÝASYNA GIDEN ÝOL

Şu ýerde ýene birküç sany hususa ünsüñizi çekmek isleýärin. Hezreti Alynyñ ilkinji üç halyfyñ döwründe ýolbaşçy wezipede oturmandyr we uruşlara gatnaşmandyr. Ol diñe ylym bilen meşgul bolupdyr. Ebu Bekir we Omar hukuk meseleleri boýunça onuñ bilen maslahatlaşýan eken.
Hezreti Aly Osman iş başyna geçende edilen işlerdäki ýalñyşlyklary görüp, tankydy belliklerini aýdypdyr. Ol munuñ getirjek netijelerini öñünden hasaplabilipdir. Emma onuñ aýdanlaryna pitiwa edilmändir. Hezreti Osmanyñ öz garyndaşy Mugawyýanyñ edýän işlerini aç-açan tankyt eden Ebu Zeriñ sürgüne ýollanmagy Hezreti Alyny çuññur gynanja goýupdyr. Ol muña garşydygyny bildirmek üçin ogullary bilen bile Ebu Zeri Medineden ugratmaga çykypdyr. Ýeri gelende şu meşhur aýtgyny hem aýdyp geçeýin:
Mugawyýa Şamda özüne kaşañ köşk saldyrýar we Ebu Zeri çagyrýar. Mugawyýa ony köşge aýlansoñ, şeýle diýýär:
- Köşgümi neneñ gördüñ, ýa Ebu Zer?
Ebu Zer şeýle jogap berýär:
- Seret, Mugawyýa, eger bu köşgi öz puluña saldyran bolsañ, isripdir. Ýok, eger halkyñ puluna saldyran bolsañ - hyýanatdyr, haramdyr. Kişiniñ haky kişä haram. Muny diñe faraonlar edýändir.
Hezreti Pygamberiziñem (s.a.w) öwgüsine mynasyp bolan Ebu Zer we onuñ gözel ahlagy Mugawyýa ýalylar tarapyndan ilkibaşlarda sürgüne ýollanypdyr. Häkimiýet yşky, olja söýgüsi, tireparazlyk we kör ynanç bileleşensoñ, eýýäm şol wagtlar uly içerki uruşlar bolup geçipdir. "Emin wakasynda" orta çykan harijiler pygamberimiziñ giýewi we ilkinji iman edenlerden Hezreti Alyny-da dinden çykdy bahanasy bilen öldürip bilipdirler.

Aýşe SUJU.

"SÖZCÜ" gazeti, 25.07.2022 ý.