Stomatologiyanın tarixi ilə tanışlıq

Əgər biz stomatologiyanın tarixindən danışmaq istəsək, gərək ilk öncə dişlərə qulluğun tarixinə nəzər salaq. İnsanların, dişlərinin qayğısına qalması hələ lap qədim zamanlara təsadüf etməsinə baxmayaraq, dişlərə qulluq, əsasən gigiyenik məqsəd deyil, daha çox kosmetik məqsəd daşıyırdı.
Antik təbabətdə bir çox reseptlər hazırlanırdı ki, onların tərkibinə bitkilərin külü, toz şəklinə salınmış daşlar, bal hopdurulmuş şüşə, yun və s. daxil edilirdi. Dişləri daşla, heyvanların dişləri və dırnaqları ilə təmizləyirdilər.
Bəzi yerlərdə hətta indiyə kimi qətranın köməyi ilə dişlərin ağlığına nail olurlar. Yeni Qvineya və Solomon adalarında bizim işlətdiyimiz diş tozuna bənzər vasitələrdən istifadə edirdilər. Şərqi-Afrika tayfaları taxta diş təmizləyicilərindən istifadə edərək dişləri yeməkdən sonra təmizləyirdilər.
Orta əsrlərdə ağız boşluğunu yaxalamaq və dişləri təmizləmək üçün diş eliksirləri yaranır. Onlar arasında ən uzun ömürlüsü benediktlilərin diş eleksiri oldu. Hələ 20-ci əsrin əvvəllərində onu «Müqəddəs Benedikt atalarının diş təmizləyən eliksiri» adlandırırdılar. Bu vasitə 1373-cü ildə Benedikt monaxı Burso tərəfindən kəşf olunmuşdu.
Tarixi məlumatlara əsasən, rəsmi olaraq stomatologiyanın tarixi 1700-cü ildən başlayır.
Əslində isə xəstə dişlər lap qədim dövrlərdə də müxtəlif üsullarla müalicə edilirmiş. Belə ki, qədim yunan papirusları üzərində xəstə dişlərin müalicəsi haqqında məlumatlara rast gəlmək mümkündür. Qədim Romada xəstə dişlərin müalicəsi zamanı xüsusi burğulardan, deşici alətlərdən istifadə edilirmiş.
Misirdə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı eramızdan əvvələ məxsus olan alt çənə dişləri tapılmışdır. Bu dişlər bir-birinə qızıldan duzəldilmiş tağlarla bərkidilmiş halda idi. Bu da onu göstərir ki, eramızdan əvvəl də insanlar dişlərin problemlərini aradan qaldırmaq üçün çox ciddi çalışmışlar.
Diş müalicəsi XVII əsrdən başlayaraq ilk dəfə Fransada tibbə daxil edilmiş və tibbin bir sahəsi kimi fəaliyyət göstərmişdir. 1700–cü ildə Fransanın kralının xüsusi sərəncamına əsasən, tibbdə yeni bir sahə və yeni bir peşə müəyyənləşdirilmişdir. Bu peşənin sahibləri “cərrah – dantist” adlandırılırdı.
Elə təxmini bu dövrlər idi ki,dişlərin gigiyenası sahəsində də böyük nailiyyətlər əldə olunurdu.
Diş gigiyenik vasitələrinin əsasını qoyanlardan biri – mikroblar aləmini kəşf edən hollandiyalı Antoni Van Levenhuk sayılır. O, təsadüfən, hazırladığı sadə mikroskoplardan birinin vasitəsilə dişlər üzərində sıx yerləşmiş energetik hərəkətdə olan canlılır görür. Və o, duzlu dəsmalla dişlərini sildikdən sonra, növbəti mikroskop linzasının altındaki müşahidələrində dişlərin üzərində artıq əvvəlki mikrobları görmür. Alim, şəxsi təcrbəsinə əsaslanaraq, duzla dişlərini təmizləməyi məsləhət görmüşdü. Lakin onuda qeyd etmək lazımdır ki, duz ağızda xoşagəlməz dad yaradır. Bundan əlavə, duz dişin mina qatını cızaraq üstünü nahamar edir ki,bu da dişin üzərinə ərpin yığılması üçün əlverişli şərait yaradır.Təbii ki,bu zaman diş tez-tez fırçalanmağına rəğmən, həm saralmağa həm də çürüməyə meyilli olar.
Uyğun materiallar axtarışına təxminən 200 il vaxt sərf olunmuşdur. Nəticədə ən yaxşısı kimi təbaşir seçilmişdir. Təbaşir diş tozu qismində istifadə edilirdi. Lakin, 20-ci illərdə təsadüfən Parisdə aşkar olunur ki, o, stomatitin səbəblərindən biri ola bilər. Bu zaman diş məcunları üzərində işlərə başlandı.
Əvvəlcə jele tərkibli maddə kimi nişastadan istifadə olunurdu. Ondan qliserinin sulu məhlulunda xüsusi yapışqan hazırlanırdı. Müasir pastalarda nişasta təbaşirin suspenziyasını stabilləşdirən üzvi turşuların natrium duzu ilə əvəz olunur. Diş pastalarının digər komponentləri – mentol, efir yağları (məsələn, cirə, sitrus meyvələri), antiseptiklər və digər əlavələr sonuncunun müxtəlif istiqamətlərdə təsirini gücləndirməkdədir.
19-cu əsrin 20-ci illərinə qədər dişləri fırça əvəzinə dəsmalla təmizləyirdilər. İlk diş fırçasının forması indikilərdən fərqlənirdi: onun fırçası hər 2 ucunda yerləşirdi, mərkəzi hissədən isə tutmaq lazım gəlirdi. 100 il keçdikdən sonra, yəni 1929-cu ildə amerikalı F.Şixt elektrik fırçalarını patentləşdirdi.
Yeri gəlmişkən,ilk diş həkimləri etrusklar (İtaliya ərazisində yaşamış qədim xalq) hesab olunur. Onlar dişləri müalicə edə, yeniləri ilə əvəzləyə bilirdilər. Ən qədim diş burğusunun 9000-ə yaxın yaşı var o, Pakistan qəbiristanlığında tapılmışdır.
Müasir anlamda olan stomatologiya isə 1920-ci illərdən başlayaraq diş həkimliyi, ümumi cərrahlığın “çənə və üz quruluşunun cərrahiyyəsi” bölməsi kimi fəaliyyət göstərməyə başlamışdır. Sonralar “diş müalicəsi və cərrahiyyəsi” sahəsi inkişaf etdirilərək, — “stomatologiya” adlandırılmışdır...
Hal hazırki dövrümüzdə stomatologiya tibbin ən inkişaf etmiş və hələ də inkişaf yolunda çoxsaylı inqilablar edən sahələrindən biri hesab edilir.