Gan ýady

GAN ÝADY

Biziñ günlerimiziñ syýasy konserwatiwleriniñ añ-düşünje formasiýasy "Sowuk uruş" döwründe emele geldi, emele getirildi. Şol döwür sagçy añyýetiñ üstünde ylalaşýan meseleleriniñ iñ esasysy - "döwletiñ we milletiñ barlygyna duşman" saýýan kommunizm duşmançylygydy.
Wagtyñ geçmegi bilen bu paranoýýa öwrüldi: "Çepçiler köpelse, Sowet Soýuzy Türkiýäni basyp alar!"
Bu komplimasiýaçylyk 70-nji ýyllarda ýetjek derejesine ýetip dyndy. Her çepçi "rus ýapjasydy". Her çepçi "watan dönügidi".
Sagçy düşünjäniñ iñ tipiki uçdantutma çemeleşmeleriniñ biri progressiwlere bolan ýigrenjidi. Olaryñ pikiriçe intellektual, pöwhe sözler bilen gürleşip, ýazyp hakykaty gizleýän "galp-progressiw" halkdan üzñedi we Günbatarçy öýkünjeñlerdi, milli gymmatlyklardan daşdady!
"Sowuk uruşyñ" psihologik uruş metodlary-"jady awy" taktikalary ABŞ-dan "import" edildi: makkartiçilik!
Ýagny: kommunizm howpy bahanasy dowamly öñe çykarylyp, çepçi bolsun ýa-da bolmasyn - ähli oppozisiýany aýyplamalar, garalamalar bilen garşyma-garşy galdyrmak!
Osmanlynyñ soñky döwürlerinde doglan we entek "emedekleme" döwrüni başdan geçirýän intelligensiýa (işsizlik, teraktlar, ýanamalar, tussag etmeler bilen) kör byçgynyñ aşagyna alyndy.
Bu hüjümler her dürli garşydaş pikiri nyşana aldy. Jahylyýet ulaldyldy...
Ine... Şu gün her garşydaş garaýşyñ astynda "güýç nokatlary-üstdäki akyl" gözlenmeginiñ sebäpleriniñ birem "Sowuk uruşyñ" syýasy atmosferasynyñ netijesidir...

* * *

Türk konserwatiw edebiýatynyñ öwrülişigini "Sowuk uruşdan öñki we soñky döwüre" bölüp öwrenmek näme diýjek bolýanymy has gowy añlatsa gerek...
Bir paragraf açyp bir uçdan mysal bereýin:
Çepe gönügen zoñtar we gödek çemeleşmäniñ-hasaplaşmanyñ Nihal Atsyzdan gelýändigini pikir edip bilersiñiz. Emma:
Köplenç çeper fantaziýa esaslanýan eserlerine seredeniñizde, ýazyjynyñ esasy maksadynyñ "milli kimlik" döretmekdigini göreesiñiz. Meselem, çeper-fantastiki "Bozgurtlar" romany ýaly...
"Bozgurt" ýaly simwollaryñ üstünden beýan edýänleriniñ maksady "türk kimlik shemasyny" kemala getirmeksi. Maksady gürrüñsiz "Turan idealydy".
“Dessan” hökmünde ýazan romanlaryndaky gahrymanlaryñ düzüminde adatdan daşary güýçlere eýe legendar türk serkerdeleri ýa-da türk gahrymanlary bardy: Alp Är Töññe, Istemi kagan, Alp Arslan, Temuçin, Çingiz kagan, Kültegin, Kürşat ýaly... (Gökçen ýaly köp gyz atlary-da Atsyzyñ romanlaryndan soñ ýoñ boldy).
Atsyzyñ "şejere türkçüligini" wagtyñ geçmegi bilen "türk yslam sintezine" öwürdiler.
"Bozgurt" simwoly ýerini "Üç ýarymaýa" berdi. "Bozgurtlary" "ülküjilere" öwürdiler. "Türkçi" sözüniñ ýerine "milliýetçi" sözi alyndy. "Türkçüler jemgyýeti" ýatyryldy, "Milliýetçiler jemgyýeti" guruldy.
Ýagny "Sowuk uruşda" Nihal Atsyzyñ "edebi garşydaşlygy-da" ylymly saýyldy, halanmady...
Türküñ ýanyna "arap dininiñ" gondurylmagyna garşy çykan "arassa türkçi" Atsyzyñam "Sowuk uruşda" başyndan inildi! Çünki:
Anti-imperialistik arap milli hereketi ýaly "türk ýerli BAAS-ynyñ" bolmagyny islänokdylar. Islenýän: "Sowuk uruşa" ugurdaş antikommunistik reaksioner, içi köwülen, milliýetçi hereketiñ bolmagydy...
Hawa: Çepçiler ýa-da oppozisioner intelligensiýa beýlede dursun, "Sowuk uruşyñ" "türk häsiýetli adamy" döretmegi maksat edinen Atsyza-da takat-kanagaty bolmady.

* * *

Jemläp aýdar bolsam:
Gözleýän zadym - şu günki sagçy konserwatiw syýasatyñ ideologiki köküniñ (meselem diliniñ) üstünde pikir alyşmak. Çünki, bu MRU merkezli "import sagçy düşünje gurluşygynyñ" netijeleri häzirem syýasat dünýäsine hökmüni ýöredýär! Emma, hut şu sebäp bilenem "anti-imperializm" diýip gygyranyñ bilen anti-imperialist bolunmaýar!
Aýratynam, 70-nji ýyllarda akdyrylan "gan ýadynyñ" sebäpleriniñ üstünde durmak gerek. Şeýle-de, her garşydaş hereketi "dönük-duşman" saýma gylygyndan saplanmaly.
Meselem, gödek syýasy diliñ düşünjeden öñ hereket etmegi diñe şeýdip soñlanýar.
Ýolbaşçynyñ beýikligi onuñ düşünjeleriniñ güýjündedigi ýatdan çykarylmasyn...
"Sowuk uruşyñ" döreden pikir ýykgynçylygyndan halas bolunmalydyr.
"Yrzalaşma" şeýdilende mümkin bolar.

Soner ÝALÇYN.

"SÖZCÜ" gazeti, 23.02.2024 ý.