KESI
Sözüň ulusam bolýar, kiçisem. Ýöne, ynha, kiçijik Kesi adasynyň ykbaly uly boldy. Bir söz bilen aýtsaň bolanok. Ilaty elli müňden gowrak. Tutýan meýdany hem elli müň töweregi. Adam başyna bir-birden ýetjek. Agyz dolduryp aýdar ýaly üýtgeşik kenary ýok. Syýahatçylaram ýol ugra sowlaýmasalar, myhman-mediwanam ýüz görkezenok. Hepdede birki gezek başga adalardan gelýän ullakan ýolagçy gämisi Keside säginip, uly adalaryň birine adam alyp gitse-de, yzyna dolanýan seýrek bolýardy, adamlar baran ýerlerine çalt öwrenişýärmi nämemi, ýokluga çümen ýaly. Köwlenmeýärdiler. Ada we adamlar döwürden yzda-ha däl. Gaty bir öňe okdurylybam baranoklar. Iň bärkisi arzuw edip bilýän tapylýar. Surat çekip bilýänlerem bar. Kitabam okalman duranok.
***
On bäş ýaşly Urza şu ýoldan eýýäm esli wagt bäri gatnaýar. Onuň nirä barýanyny hiç kim bilenok, dogrusy gyzyklanýanam ýok.
***
Keside her kes öz işi bilen gümra. Adamlar awtobuslara münüp, duralgalarda düşýärler. Taksi-de gatnaýar, ýeke-ýarym otly hem bar. Deňziň kenary kä adamly, kä ýolagçyly. Ýeke garyş bolsa-da öňe ädim ätmeseň, ýurduň ady ýitip barýar. Deňziň suwy joşsa, ýaňky agzan ýeke garşym tersine öwrülýär. Ýagny, ada garyş-garyş ýok bolup gidýär.
Ynha, bu gün bolsa adatdakysyndan parhly boldy. Suwuň joşmasy, deňziň tolkuny – bary tebigy hadysa. Bir ýere adam eli degse, ýagdaý Aral deňzine öwrülýär. Edil deňiz ýaly ada-da guraýar. Guramakdan beter, adamlary gark edip barýar.
***
Urza depä çykyp, deňze seretdi. Soňky ýagdaýlary bar pikir ediş ukyby bilen seljerjek boldy. Kinniwanja ýüreginiň kiçijik gürsüldileri, duran depesini hem titredip barýar. Nädip titretmesin, adanyň, mähriban Kesiniň öňem tanymallygy ýokdy welin, indi ýitip gitmek howpy hopukdyryp barýar ahyry. Beýlekileriň bolsa piňine-de däl.
***
Şol parhly gün, niredendir bir ýerlerden, nätanyş dilde gürleýän bir desse adam peýda boldy. Olar Kesiniň topraklaryndan, kenarynyň gumlaryndan altynyň aňrybaş gymmatly sortuny alyp bolýandygyny anyklapdyrlar. Iküç aýlykda altyn awçylary bärde bolup, gutujyklaryny çägeden dolduryp gidipdirler. Elbetde, taryhda ýeke garyş toprak üçinem gan dökülipdir. Ýöne şol dökülýän ganlaryň ýeri nä derejede ýuwandygyny, ýere siňen janlaryň, onda gömülen süňkleriň soňky nesil üçin altyndan has gymmat hazynadygyny eýýäm mekdep döwründe çagalaryň arassa kalplaryna guýmaly. Emma Keside alan-aldyňky diýlen düşünje agdyklyk edýärmi, bir çümmük akyl kemlik edýärmi, bu adada Watan diýlen mukaddeslik söýlerden biraz uzakda galdy.
***
Urzanyň ýeke özi bir tarapda, topraklaryny altyna çalyşjak bir ýygyn adam beýleki tarapda. Adamlaryň pikirini üýtgetmäge bu ýetginjegiň oňat niýeti ýeterlik bolarmy bolmazmy, göz öňüne getirmegem kyn. Bolýan wakalara bolsa dözüm bersin!
***
Kesiniň ýaşaýjylary bu ýagdaýa diýseň begendi. Olar gum satmak ýaryşyna başladylar. Kim öňürti satmaşak, kim köprak jübüsini galňatmaşak. Ozal hepdede birki gezek gelýän gämi, indi dört-bäş ýola ugraýan boldy. Keseki adalardanam ogrynça bedrelerini süýreşip gelip, mylaýymjyrap, olaram äkidibildiginden ýüklendiler. Öň kän ýüz berilmeýän myhmanlara indi çiňerilip seredildi. Gumuň iň soňkuja zerresem eýeli. Göýäki her kim ýurduny goraýar, oňa eýe çykýar. Kesekä şam edesi gelenok. Urza bolsa ilki ene-atasyna, soňra goňşy golamlaryna haýyş etdi. Ýaňy murty tabap başlan ýetginjegi kim diňlejek. Kakasy:
– Hany, senem samahyllamaňy goý-da, derrewjik işe giriş. Ikindinara altynçylar gelip, ýene çägeleri alyp giderler.
– Kaka, beýtsek, ýurdy satdygymyz bolmazmy?
– Bolduň meň başyma watansöýer! Göreňokmy ili? Şolaryňam kellesi seniňkiçe işleýändir. – Urzanyň lapy keçeldi. “Olaryň kellesi meniňkiçe işlese-de, ýürekleri duýmasyny goýupdyr”.
– Kaka, ikimiz bir beýtmäli, şeýde-şeýde adam jemläp, belki adany ýok bolmakdan halas ederis-hä?!
– Urza, maý barka, bizem baýaly, soň illeriň edişi ýaly başga ýurda göçüp, şol ýerde-de hezil edip ýaşarys.
***
Urza şu ýoldan eýýäm esli wagt bäri gatnaýar. Onuň nirä barýanyny hiç kim bilenok, gyzyklanýan düýbünden ýok. Depä çykyp deňze seretdi. Ýeke özi bir tarapda, topraklaryny altyna çalyşjak bir ýygyn adam beýleki tarapda. Ada bolsa, barha kiçelip barýar.
***
Kesi adasy bilen birlikde, ne gözel ýatlamalaram kiçelip barýar. Adamlaram göçüp gidýär. Bir mahallar edilen süýji söhbetler, arzuwlar, baýramlar – bularyň bary topraga garylyp satylýar. Häzir Urzanyň, belki bar bolsa, beýleki ýetginjekleriň arzuwlaryna böwet goýlup, anyklanman geçen barlagdan soň topraga öwrüldi. Ýüregiňi dilýän ýeri bolsa, bularyň baryny kesekä ýerlediler. Hanha, palma agajy kesilip dur, äpet daş ep-esli adam eli bilen süýşürilýär, biri çaýhanasynyň agaç diwarlaryny ýykyp dur. Belent gatly jaýlaryň sany bireýýäm azalyp, olary kerpiçlerine deňiç gämä ýüklendi. Urza bu ýurtda hyýal ýüwürdipdi ahyry. Nähili şirin arzuwlary bardy. Ýigit çykyp, adany ulaltjakdy. Kakasy bolsa ýene howlukdyrdy:
– Suw köpelmänkä bizem indi gideli. Sellandiýa ýerleşeli. Şol ýerde okarsyň, işlärsiň. Hezil edinip ýaşarys. Ejeňem, jigileriňem tolgunyp ýörler. Göçüp giden goňşularam Sellandiýany öwýärler.
– Kaka, meň gidesim gelenog-a. Ýurdumy terk edip bilmerin ahyry?
– Çaga düşünjeleriňden saplanansyň öýdýärdim. Görýän welin, entek-entekler akyllanjak däl-dä sen. Ýygnan diýýän, ertir ugraýas!
– Gitjek däl, kaka!
– Düw goşlaryňy, gum köpegi diýsänim!
***
Goşlaryny topladym etdi. Gitmelikä-de Urza tapylmady. Wagt ýetmänsoň, öý satyldy, gämä münüldi we gidildi. Gidilýär. Toprak bilen birlikde ada boşap barýar. Aldylar, bar ýeri aldylar. Gyzyl pula geçdi. Ýük gämileri gelip gitdiler, adamlaram äkitdiler. Bu adany kartadan pozdular.
Kimler üçin ýitse-de, Urzada entek umyt bardy. Şol gözlerindäki barja umyt uçgunjygy adany halas etmek üçin ýetmese-de, ony ýüreginde ýangyna öwürdi. Urza, iň bolmanda öleninde gömülmek üçin özüne gönezlik galan eýlesi beýlesi iki metr adanyň ortasynda durup, ýurduny äkidip barýan gäminiň yzyndan göz ýaş dökdi. Jübüsindäki barja pullary bilen toprak satyn alyp bilerin öýdüp, iki aýagyny deňze sallady-da indiki geljek gämä garaşdy.
0
